150
Şagirdlər dünyanın siyasi xəritəsində cütlər şəklində işləyərək ölkələrin hansı
yarımkürədə yerləşdiyini müəyyən edirlər. Tapşırıq növbə ilə yerinə yetirilə bilər:
bir şagird dövlətin adını deyir, ikinci şagird isə onun hansı yarımkürədə yerləş-
diyini söyləyir. Sonra onlar rollarını dəyişirlər.
QİYMƏTLƏNDİRMƏ
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə verilmiş tapşırıqlar əsasında dərsin
məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsi yoxlanılır.
Qiymətləndirmə meyarları:
İzahetmə
Xəritədə yarımkürələri müəyyənetmə
Zəif Orta
Yüksək
Paralel və meridianların
xəritələrdə təyinatını
çətinliklə izah edir.
Paralel və meridianların
xəritələrdə təyinatını
qismən izah edir.
Paralel və meridianların
xəritələrdə təyinatını
izah edir.
Xəritədə ölkələrin
yerləşdiyi yarımkürələri
çətinliklə müəyyən edir.
Xəritədə ölkələrin
yerləşdiyi yarımkürələri
qismən müəyyən edir.
Xəritədə ölkələrin yer-
ləşdiyi yarımkürələri
müəyyən edir.
Refleksiya. Şagirdlər özünüqiymətləndirmə formasından istifadə edə bilərlər.
Dərs zamanı öz fəaliyyətini təhlil edib qiymətləndirmək üçün hesabat formasını
doldurun (hər meyar üçün 1 bal).
Təlim nəticələri yüksək olan şagirdlərə əlavə tapşırıq verilə bilər:
– “Google Earth” proqramından istifadə edərək istənilən şəhərin mövqeyini necə
təyin etməyi araşdırın.
Meyar “+”,
“–”
1. Mən paralel və meridianın nə olduğunu bilirəm.
2. Mən onların nə üçün lazım olduğunu izah edə bilərəm.
3. Mən xəritə və qlobusda paralel və meridianı göstərə bilirəm.
4. Mən xəritə və qlobusda Şimal və Cənub yarımkürələrini göstərə
bilərəm.
5. Mən xəritə üzərində hər hansı şəhər və ya ölkənin hansı yarımkü-
rədə yerləşdiyini təyin edə bilirəm.
151
Dərs 10 / Mövzu:
BÖYÜK ŞƏHƏRLƏRİN BÖYÜK PROBLEMLƏRİ
MOTİVASİYA
Şagirdlər dar və tıxac küçələr problemi olan böyük bir şəhər həyatına aid 2
dəqiqəlik videomateriala baxırlar. Materialı www.youtube.com/watch?v=0PM1-
sDLjcc saytından götürmək olar. Baxışdan sonra müzakirə aparılır:
– Filmdə şəhərin hansı problemlərindən bəhs olunur?
– Hansı böyük şəhərlərdə olmusunuz?
– Onların hansı problemlərini müşahidə etmisiniz?
Tədqiqat sualı:
Böyük şəhərlərdə hansı problemlər yaranır və onlar hansı
nəticələrə səbəb olur?
TƏDQİQATIN APARILMASI
Tədqiqat iki mərhələdə aparılır:
1. “Beyin həmləsi” metodundan istifadə edərək lövhədə şəhər və kənd əhalisinin
qarşılaşdığı problemlərin siyahısı tərtib edilir. Hər iki siyahı müqayisə olunur.
Müzakirə üçün suallar:
– Hansı problemlər kəndlər üçün səciyyəvidir? Onlar nə ilə əlaqədardır?
– Hansı problemlər şəhərlər üçün səciyyəvidir? Onlar nə ilə əlaqədardır?
2. Yeni məlumatın mənimsənilməsi.
“Ziqzaq” üsulu istifadə olunur. Şagirdlər 4 qrupa bölünür. “Ekspert” qruplarının
tapşırıqları:
I qrup.
Şəhərlərdə “tıxac” probleminin yaranma səbəbləri, onun nəticələri, problemin həlli
yollarını araşdırmaq.
Alt
STANDARTLAR
3.2.5. Ətraf mühitdə çirklənməyə məruz qalmış ərazilərin
fotoalbomunu hazırlayır.
DƏRSİN
MƏQSƏDİ
ətraf mühitin çirklənməsində insanların fəaliyyətinin təsirini
təhlil edir;
şəhər və kənd yaşayış məntəqələrinin problemlərinin səbəb-
lərini və onların aradan qaldırılmasına aid fərziyyələrini irəli
sürür.
İstifadə olunan
İŞ FORMALARI
Qruplarla iş
İstifadə olunan
ÜSULLAR
“Beyin həmləsi”, “Ziqzaq”, müzakirə, təqdimat
Fənlərarası
İNTEQRASİYA
B. – 3.2.1
TƏCHİZAT
Dərslik, internet resurslar
152
II qrup.
Şəhərlərdə “zibil” probleminin yaranma səbəbləri, onun nəticələri, problemin həlli
yollarını araşdırmaq.
III qrup.
Şəhərlərdə “mənzil” probleminin yaranma səbəbləri, onun nəticələri, problemin
həlli yollarını araşdırmaq.
IV qrup.
Şəhərlərdə “təmiz su” probleminin yaranma səbəbləri, onun nəticələri, problemin
həlli yollarını araşdırmaq.
“Ekspert” qruplarında məlumat cədvəl şəklində ümumiləşdirilir:
Problem
Səbəb Nəticə
Həlli yolları
“Doğma” qruplarda məlumat müzakirə olunur və cədvəldə ümumiləşdirilir:
Problem
Səbəb Nəticə
Həlli yolları
1. Tıxac problemi
2. Mənzil problemi
3. Zibil problemi
4. Təmiz su problemi
MƏLUMAT MÜBADİLƏSİ VƏ MÜZAKİRƏSİ
Qruplar işlərini təqdim edir. İşlər müzakirə olunur, yaranan suallar araşdırılır.
Müzakirə zamanı şagirdlərin fikirləri ətraf mühitin çirklənməsinə və bunun insanın
təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsi olduğuna yönəldilir.
ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ NƏTİCƏ
Müəllim və şagirdlər nəticələr çıxarır:
– Böyük şəhərlərdə əhalinin sayının çox olması xeyli miqdarda problemlərin
meydana çıxmasına səbəb olur.
– Küçələrdəki tıxaclar, məişət tullantıları, işləməyən kanalizasiyalar ətraf mühitin
çirklənməsinə səbəb olur, bu isə insanın sağlamlığına mənfi təsir edir.
YARADICI TƏTBİQETMƏ
Dərslikdə “Öyrəndiklərinizi tətbiq edin” bölümündə verilmiş tapşırığın yerinə ye-
tirilməsi məqsədi ilə şagirdlərə qısa esse yazmaq təklif olunur. İşin qiymət-
ləndirilməsi meyarları:
153
Essedə ifadə olunmuş fikirlər əsaslandırılmalıdır.
Essedə qrammatik və orfoqrafik səhvlər olmamalıdır.
Esse bir səhifədən çox olmamalıdır.
QİYMƏTLƏNDİRMƏ
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə verilmiş tapşırıqlar əsasında dərsin
məqsədlərinə nail olma dərəcəsi yoxlanılır.
Qiymətləndirmə meyarları:
Təhliletmə
Fikiryürütmə
Refleksiya. Verilmiş meyarlar əsasında öz fəaliyyətinizi təhlil edin:
Dərsdə müsbət hisslər yaradan nə oldu?
Ən yaxşı nəyi qiymətləndirirsən?
Ən pis nə alındı?
Nəyi başa düşmədiniz?
Hansı tapşırıq üzərində yenə işləmək istərdiniz?
Təlim nəticələri yüksək olan şagirdlərə əlavə tapşırıq verilə bilər:
– “Bakının çirklənmə mənbələri” mövzusunda təqdimat hazırlayın.
Zəif Orta Yüksək
Ətraf mühitin
çirklənməsində insan
fəaliyyətinin təsirini
təhlil etməkdə çətinlik
çəkir.
Ətraf mühitin çirklənməsində
insan fəaliyyətinin təsirini
əsasən təhlil edir.
Ətraf mühitin
çirklənməsində insan
fəaliyyətinin təsirini
ətraflı təhlil edir.
Şəhər və kənd yaşayış
məntəqələrinin prob-
lemlərinin səbəbləri
və onların aradan qal-
dırılmasına dair fər-
ziyyələrini irəli sür-
məkdə çətinlik çəkir.
Şəhər və kənd yaşayış məntə-
qələrinin problemlərinin sə-
bəbləri barədə müəyyən fikir-
lər söyləyir, amma onların
aradan qaldırılmasına dair
fərziyyələri müəllimin köməyi
ilə irəli sürür.
Şəhər və kənd yaşayış
məntəqələrinin
problemlərinin səbəbləri
və onların aradan
qaldırılmasına dair
fərziyyələrini sərbəst
olaraq irəli sürür.
154
Dərs 32 / Mövzu:
ÇAYLAR
MOTİVASİYA
Motivasıya üçün iki videomaterial təqdim olunur. Birinci videomaterialda sakit
axına malik olan düzənlik çayı, ikincidə isə gurultu ilə axan coşqun dağ çayı
nümayiş etdirilir. Nümayişdən sonra şagirdlər gördüklərini şərh edirlər.
Videomateriallar bu ünvandan götürülə bilər:
http://www.youtube.com/watch?v=meJ3IcHnGwo
http://www.youtube.com/watch?v=3Xm42KMmiRg
Tədqiqat sualı:
Çaylar bir-birindən hansı əlamətlərinə görə fərqlənir?
TƏDQİQATIN APARILMASI
1. Şagirdlər dərsliyin “Fəaliyyət” bölməsində təqdim olunan məlumatı oxuyurlar.
2. Ümumi müzakirə nəticəsində çayların müqayisəsi üçün plan tərtib olunur və
plan əsasında Kolorado və Amudərya çayları müqayisə olunur.
Lövhədə ümumi cədvəl tərtib olunur.
Alt
STANDARTLAR
2.1.5. Yer səthində suyun paylanmasını şərh edir.
2.1.6. Təbiətdə suyun dövranının sxemini tərtib edir.
DƏRSİN
MƏQSƏDİ
mövzunun əsas anlayışlarını şərh edir;
xəritədə üzərində çayların adlarını sadalayır və göstərir;
çayları plan üzrə səciyyələndirir;
kontur xəritədə çayları qeyd edir.
İstifadə olunan
İŞ FORMALARI
Qruplarla iş
İstifadə olunan
ÜSULLAR
Venn diaqramı (müqayisə cədvəli), müzakirə, təqdimat, kon-
tur xəritələr ilə iş, dünyanın fiziki və siyasi xəritəsi ilə iş.
Fənlərarası
İNTEQRASİYA
İnf. – 1.2.2
TƏCHİZAT
Dərslik, dünyanın fiziki xəritəsi, dünyanın siyasi xəritəsi,
paylanma materialları
1. Çayın adı.
2. Çayın uzunluğu.
3. Çayın yerləşməsi.
4. Mənbə və mənsəb.
5. Hansı ərazidən axır (dağlıq, düzənlik).
6. Çayın qidalanması (çay üçün su mənbəyi nədir?).
7. Çayın təsərrüfat əhəmiyyəti.
155
Kolorado çayının əlamətləri
Amudərya çayının əlamətləri
1. Kolorado
1. Amudərya
2. Uzunluğu 2330 km
2 Uzunluğu 1415 km
3. Şimali Amerika
3. Avrasiya (Mərkəzi Asiya)
4. Mənbə – Kordilyer dağları 4.
Mənbə – Pamir dağları
5. Mənsəb – Sakit okean
5. Mənsəb – Aral dənizi
6. Dağ çayı 6.
Düzənlik çayı
7. Yağış
7. Qar və buzlaqlar
8. Elektrik enerjisi istehsalı 8.
Suvarma
Şagirdlər qruplara bölünürlər və hər qrupa fərqli tapşırıqlar verilir.
1-ci qrup.
– Dərslikdəki materialdan istifadə edərək çayın sxemində mənbə, mənsəb, əsas
çay, sağ qol və sol qolu qeyd edin.
Müzakirə üçün suallar:
1. Mənbə nədir? Çayın mənbəyi nə ola bilər?
2. Mənsəb nədir? Çayın mənsəbi nə ola bilər?
3. Çayın qolu nədir? Sağ və sol qolu necə təyin etmək olar?
4. Sxemə ümumilikdə nə ad vermək olar?
Xəritədə Nil çayını tapın. Onun mənbəyini, mənsəbini, qollarını təyin edin.
2-ci qrup.
– Dərslikdəki şəkil və materiallardan istifadə edərək cədvəli tamamlayın.
Nəyi müqayisə edirik
Düzənlik çayları Dağ çayları
1. Axın sürəti
2. Vadinin eni və dərinliyi
3. Mənbəyin mənsəbdən hündür olması
4. Məcranın əyri, yaxud düz olması
5. Nümunələr
Müzakirə üçün suallar:
1. Çayları hansı əlamətlərə görə qruplaşdırmaq olar?
?
?
?
?
156
1 2
3
4
5 6
7
8
2. Çay dərəsi nədir?
3. Dağ çayı düzənlik çayından nə ilə fərqlənir?
3-cü qrup.
– Dərslikdəki materialdan istifadə edərək cədvəli tamamlayın.
Çayın qidalanma mənbəyi Nümunə
1
2
3
4
Müzakirə üçün suallar:
1. Çayın qidalanma mənbəyi nədir?
2. Çayın qidalanma mənbəyi il ərzində onda suyun səviyyəsinin dəyişməsinə necə
təsir edir?
4-cü qrup.
– Çayları qruplaşdırın.
Müzakirə üçün suallar:
1. Çayları hansı xüsusiyyətinə görə qruplaşdırmaq olar?
2. İnsanlar çaylardan necə istifadə edir?
MƏLUMAT MÜBADİLƏSİ VƏ MÜZAKİRƏSİ
Qrupların işləri nümayiş etdirilir və siniflə birlikdə müzakirə təşkil olunur.
ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ NƏTİCƏ
Müəllim və şagirdlər birlikdə nəticələr çıxarır:
– Hər hansı çay mənbə və mənsəbə malikdir. Çayların mənbəyi yeraltı su, buzlaq,
bataqlıq, göl ola bilər. Mənsəb isə dəniz, göl, bataqlıq, başqa çay və s. ola bilər.
Çay və qolları çay sistemini yaradır.
– Çaylar dağ və düzənlik çayları ola bilər. Dağ çayları dərin dərələrə malik olur,
sürətlə axır, düzənlik çayları isə enli dərələrə malik olur və sakit axır. Çayların
qidalanma mənbələri müxtəlif olur: yağış, qar, yeraltı su. Qidalanmadan asılı
olaraq çayların il ərzində səviyyəsi dəyişir. Buzlaqlarla qidalanan çaylar yayda,
157
qarla qidalanan çaylar yazda, yağışla qidalanan çaylar yağışın düşməsindən asılı
olaraq bol sulu ola bilir. Yeraltı sularla qidalanan çayların səviyyəsi sabit olur.
– Relyefin, iqlimin, qida mənbəyinin müxtəlifliyi çayların müxtəlifliyinin səbə-
bidir.
YARADICI TƏTBİQETMƏ
1. Şagirdlər Amazon, Nil, Konqo, Kür, Sırdərya, Volqa, Xuanxe, Hind çaylarını
kontur xəritədə qeyd edirlər.
2. “Öyrəndiklərinizi tətbiq edin” bölməsində verilmiş tapşırıq yerinə yetirilir.
QİYMƏTLƏNDİRMƏ
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölməsində verilmiş tapşırıqlar əsasında dərsin
məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsi yoxlanılır.
Qiymətləndirmə meyarları:
Şərhetmə
Xəritə üzərində göstərmə
Müəyyənetmə
Kontur xəritədə qeydetmə
Zəif Orta
Yüksək
Mövzunun əsas anlayışlarını
şərh etməkdə çətinlik çəkir.
Mövzunun əsas anlayışlarını
qismən şərh edir.
Mövzunun əsas anlayışlarını
ətraflı şərh edir.
Xəritə üzərində çayların ad-
larını sadalamaqda və göstər-
məkdə çətinlik çəkir.
Xəritə üzərində çayların
adlarını qismən sadalayır və
köməkliklə göstərir.
Xəritə üzərində çayların
adlarını düzgün sadalayır və
dəqiq göstərir.
Çayların coğrafi mövqeyini
müəyyən etməkdə çətinlik
çəkir.
Çayların coğrafi mövqeyini
əsasən müəyyən edir.
Çayların coğrafi mövqeyini
dəqiq müəyyən edir.
Kontur xəritədə çayları qeyd
etməkdə çətinlik çəkir.
Kontur xəritədə çayları
köməkliklə qeyd edir.
Kontur xəritədə çayları dəqiq
qeyd edir.
Refleksiya. Dərs haqqında mülahizələrinizi üç cümlə ilə ifadə edin, ən yaxşı olanı
işarələyin. Seçiminizi əsaslandırın.
158
159
Mənbələr
1.
Ü
mumi təhsilin fənn standartları (I–XI siniflər). Bakı, 2012.
2. Q.Hüseynov və b. İnklüziv təhsil (ibtidai təhsil pilləsi üçün), 2010.
3. Müəllim hazırlığının və orta təhsilin perspektivləri (Qərb təhsil sisteminin
təcrübəsi əsasında). Müəllimlər üçün vəsait (müəllif qrupu). Bakı, 2005
(İREX təşkilatının xətti ilə).
4. İnteqrativ kurikulum: mahiyyəti və nümunələr. Müəllimlər üçün vəsait
(müəllif qrupu) Bakı, 2005 (İREX təşkilatının xətti ilə).
5. Z.Veyisova. Fəal/interaktiv təlimş Müəllimlər üçün vəsait, 2007.
6. N.Seyfullayeva və E.Əliyeva. Cografiya fənni üzrə təlimin təşkili formaları
və üsulları. Bakı, 2009.
7. Энциклопедия интерактивного обучения. Е. Пометун. 2007, Киев.
8. Основы критического мышления. Группа авторов, Киев, 2010.
9. География 5-6 класс. «Просвещение», 2012.
10. Geography 360. «Heinemann», 2006.
11. Earth science. «McDougal Little”, 2000.
12. Geography Success-3. Oxford, 2002.
13. Geography Success-4. Oxford, 2002.
14. Герасимова Т.П. География начальный курс. 6-й класс. «Дрофа», 2013.
15. Дронов В.П. География. Землеведение. 6-й класс. «Дрофа», 2011.
16. География. Мир Земли. Учебник 6 кл., В.А.Кошевой. Москва. «Баласс»,
2013.
17. География. Планета Земля. В.В.Барабанов. «Просвещение», 2012.
18. География 6. Под редакцией А.И.Алексеева Москва. «Просвещение», 2012.
19. География. Начальный курс. 6 класс. Учебник для общеобразовательных
учреждений. Вертикаль. ФГОС. Автор: Герасимова, Неклюкова. 2012.
20. География. Энциклопедия. Москва. «РОСМЭН», 2001.
21. Начальный курс географии: учеб. пособие для 6-го кл. общеобразоват.
учреждений с рус. яз. обучения / И. П. Галай, Б. Н. Крайко, Е. И. Галай.
Минск. «Нар. Асвета», 2010.
22. А. Кузнецов: География. Начальный курс. 6 класс. Методическое пособие
Москва. «Дрофа» 2010.
23. О. А. Бахчиева, Л. С. Богомаз, Е. В. Николаенко ГЕОГРАФИЯ Планета
Земля 6 класс Методические рекомендации Москва. «Просвещение», 2008.
24. Справочник учителя географии. А.Д. Ступникова, Л.В. Бражникова.
Волгоград. «Учитель», 2012.
25. Настольная книга учителя географии Нормативные документы,
методические рекомендации и справочные материалы для организации
работы учителя. Н.Н.Петрова. В.И.Сиротин Издательство «Астрель», 2002.
26. http://www.uchportal.ru/load/65 учительский портал.
27. http://guzvenag.ucoz.ru/index/0-13 сайт учителя географии.
28. http://my-geography.ru сайт учителя географии.
29. http://geo.1september.ru/urok/
160
KİTABIN İÇİNDӘKİLӘR
DӘRSLİK KOMPLEKTİ HAQQINDA ...........................................................3
DӘRSLİK KOMPLEKTİNİN STRUKTURU ....................................................4
VI SİNİF COĞRAFİYA FӘNN KURİKULUMU .............................................8
FӘNN ÜZRӘ MӘZMUN STANDARTLARININ REALLAŞMA CӘDVӘLİ ..........12
İLLİK PLANLAŞDIRMA NÜMUNӘSİ ..........................................................14
FӘNLӘRARASI İNTEQRASİYA CӘDVӘLİ...................................................15
İLLÜSTRASİYALAR ÜZRӘ İŞİN TӘŞKİLİ ...................................................16
XӘRİTӘ İLӘ İŞ BACARIQLARININ FORMALAŞDIRILMASI..........................20
İNKLÜZİV TӘLİM PRİNSİPLӘRİ ...............................................................23
COĞRAFİYA DӘRSLӘRİNDӘ YENİ TӘLİM TEXNOLOGİYALARININ
TӘTBİQİ ................................................................................................24
ŞAGİRD NAİLİYYӘTLӘRİNİN QİYMӘTLӘNDİRİLMӘ PRİNSİPLӘRİ
VӘ ÜSULLARI........................................................................................30
MÖVZULAR ÜZRӘ TӘLİM MATERİALLARI İLӘ
İŞ TEXNOLOGİYASININ ŞӘRHİ
1. COĞRAFİYA: DÜNӘN VӘ BU GÜN .............................................................34
KİÇİK SUMMATİV QİYMӘTLӘNDİRMӘ
.....................................................51
2. CӘMİYYӘT ..............................................................................................53
KİÇİK SUMMATİV QİYMӘTLӘNDİRMӘ
.....................................................65
3. YERİN BӘRK TӘBӘQӘSİ ..........................................................................67
KİÇİK SUMMATİV QİYMӘTLӘNDİRMӘ
.....................................................83
4. ŞӘFFAF KÜRӘ .........................................................................................85
KİÇİK SUMMATİV QİYMӘTLӘNDİRMӘ
.....................................................97
5. YERİN SU TӘBӘQӘSİ...............................................................................99
KİÇİK SUMMATİV QİYMӘTLӘNDİRMӘ
.....................................................109
6. TӘBİӘT VӘ İNSAN...................................................................................111
KİÇİK SUMMATİV QİYMӘTLӘNDİRMӘ
.....................................................124
7. YER — GÜNӘŞ SİSTEMİNDӘ ...................................................................126
KİÇİK SUMMATİV QİYMӘTLӘNDİRMӘ
.....................................................136
8. YER SӘTHİNİN TӘSVİRİ ..........................................................................138
KİÇİK SUMMATİV QİYMӘTLӘNDİRMӘ
.....................................................148
GÜNDӘLİK PLANLAŞDIRMAYA DAİR NÜMUNӘLӘR ...................................149
MӘNBӘLӘR ...........................................................................................96
a imzal
Dostları ilə paylaş: |