Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
154 vaxtım olmayıb və gələn dəfəki gedişimdə məlumatlar gətirməyə çalışacağam. Sual: Sovet hökuməti əleyhinə üsyan hazırlanması haqqında Sizə bilgi verən şəkililərin adlarını söyləyin. Cavab: Şəki üsyanı haqqında mənə məlumat verən bu şəkililəri xatırlayıram: 1) Məhəmməd bəy Hüseynbəyov – haqqında yuxarıda danışdım; 2) Seyid Vəliyev – şəkilidir; indi Şəkidə, ya da Balakəndə olmalıdır; keçmiş ticarətçidir; 1935 və 1935-ci illərdə 63 Azərticarətdə satıcı işləyib; 3) Molla Əhməd – ona “Dodulu” deyirlər, Şəki rayonunun Dodu kəndindəndir; keçmiş ticarətçidir; 1930-cu ildə Şəkidə üsyan olmazdan qabaq Bakıdaydı və ticarətlə məşğuldu, indi, deyəsən, Orta Asiyanın hansısa respiblikasındadır, ola bilsin ki, bəlkə də Şəkidədir – dəqiq bilmirəm. Qalanlarını yadıma sala bilmirəm. Onlardan mənə ən etibarlısı və qiymətlisi Hüseyn- bəyov idi. Sual: Yuxarıda adlarını çəkdiyiniz adamlar Şəki- Zaqatala bölgəsində sovet hakimiyyətinə qarşı silahlı üs- yan hazırlanması haqqında Sizə harada məlumat vermişdilər? Cavab: Onlar mənə üsyana hazırlıqdan yox, üsyan yatırıldıqdan sonra danışmışdılar. Sual: Onda üsyan yatırılandan sonra üsyançılara, özünüzün dediyi kimi, “ölməkdə olan xalqa” yardım 63 Mətnin özündə müstəntiq tarixi belə yanlış yazıb. 155 göstərmək xahişiylə Mədinə xanıma müraciət etməyin nə mənası vardı? Cavab: Mən Mədinə xanıma müraciət edəndə Şəki rayonunda üsyan hələ tam yatırılmamışdı və Mədinə xanıma Müsavatın mərkəzi şəxslərindən biri kimi müraciət etməkdə məqsədim Müsavat təşkilatının bu üsyandakı rolunu aydınlaş- dıqmaq idi. Sual: Deməli, Siz bu üsyanın başçılarından biriydiniz? Cavab: Yox, mən üsyanın rəhbəri olmamışam. Sual: Siz protokolun başlanğıcında bildirmişdiniz ki, istintaqa doğru ifadələr verəcəyəm, ancaq yenə də istin- taqı aldatmağa çalışmaqda davam edirsiniz. Üsyanın başçısı “deyildinizsə” onda niyə Mədinə xanımdan üsyançılara – “ölməkdə olan xalqa” yardım göstəril- məsini xahiş edirdiniz? Cavab: Boynuma alıram ki, Mədinə xanıma Müsavatın mərkəzi şəxslərindən biri kimi müraciət etməkdə məqsədim sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizənin, yəni sovet hakimiy- yətinə qarşı silahlı üsyanın güclənməsi üçün Müsavat təşkilatından yardım almaq olub. Mən Şəki-Zaqatala üsyanına görə mənəvi-siyasi məsuliyyət daşıyıram. Sual: Siz düzgün və səmimi ifadə verməkdən yayınır- sınız. İstintaq dəqiq müəyyənləşdirib ki, Siz elə sovet hakimiyyətinə qarşı silahlı üsyana hazırlıq anında silahlı üsyanın başçısı Nəbibəyovdan aldığınız [tap- şırığa] əsasən Bakıdakı gizli Müsavat təşkilatı vasitəsiylə xaricdəki Müsavat təşkilatlarıyla əlaqələr 156 yaratmaq məqsədiylə Şəkidən Bakıya gəlmisiniz. Doğru- sunu deyin. Cavab: Mən yalnız həqiqəti danışmağı qərara aldım; sovet hakimiyyətinə bütünlüklə təslim oluram. Boynuma alıram ki, 1930-cu ildə Şəki-Zaqatala bölgəsində sovet hakimiy- yətinə qarşı silahlı üsyan hazırlanan vaxt mən Şəkidən Bakıya üsyançı təşkilatın başçısı Bəhram Nəbibəyov’un xüsusi tapşırığına əsasən gəlmişdim. Sovet hakimiyyətinə qarşı silahlı üsyana hazırlıqda mənim iştirakım bu cürdür: Cəzamı çəkdik- dən sonra Şəkidəydim. 1930-cu ildə Şamxor hadisələrindən sonra yanıma Vəliyev Seyid adlı bir Şəki şəhər sakini gəldi. O, mənə yaxşı münasibət bəsləyirdi və məni keçmiş fəal müsavatçı kimi tanıyırdı. Panislamçı əhval-ruhiyyəli Vəliyev mənə bildirdi ki, Şamxor hadisələrindən sonra şəkililər çox qəzəblidir, Manaf yüzbaşı (sovet hakimiyyəti orqanları güllələyib) bazarda açıq şəkildə camaatı sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizəyə çağırıb və Türkiyədən 2 Türkün gələrək Şəkinin Yuxarı baş hissəsinə düşdüyünü xəbər verib. Vəliyev Seyid onu da onu da bildirdi ki, Türkiyə Azərbaycanda sovet hakimiyyətini devirmək üçün Azərbaycanın əksinqilabçı təşkilatlarıyla birgə silahlı üsyan təşkil edir və sovet hakimiyyətinə qarşı üsyan edənlərə silah və para ilə yardım göstərməyə söz verib. Vəliyev Seyidin dediklərindən mənə o da bəlli oldu ki, sovet hakimiyyətinə qarşı silahlı üsyan hazırlamaq məsləsiylə bağlı Türkiyədən gəlmiş həmin 2 şəxs Yuxarıbaşlı bir neçə adamla, o sıradan Nur- 157 məhəmməd əfəndi’ylə 64 (o, sürgün edilib) görüşərək söhbət edib. Vəliyevin dediyi başqa adamların adı yadımda qalmayıb. Vəliyevin bu xəbərinə mən inamsızlıqla yanaşdım, bildirdim ki, Şamxor hadisələri və Manaf yüzbaşının açıq çağırışları bütün bunların fitnəkarlıq (provokasiya) olduğunu güman etməyimə əsas verir. Vəliyev Seyidin dediklərinin həqiqətə nə qədər uyğun olduğunu öyrənmək məqsədiylə əksinqilabçı millətçi kimi tanıdığım Nəbibəyov Bəhram bəyə müraciət etdim. Nəbibəyovdan soruşdum ki, sovet hakimiyyətinə qarşı silahlı üsyan hazırlamaq üçün doğrudanmı Türkiyədən adamlar gəlib, o da müsbət cavab verdi. Mən incidiyimi Nəbibəyova bildirərək ondan soruşdum ki, bəs niyə bu haqda məni xəbərdar etmə- 64 Nurməhəmməd əfəndi İmamzadə 1869-cu ildə Şəkinin Qışlaq məhəlləsində doğulub. Böyük alim, din xadimi Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə ’nin nəvəsidir. Erkən yaşlarından özünü ruhani həyatına hazırlamışdı. Yeniyetmə ikən ilahiyyatın sirlərinə bələd olmaq üçün Türkiyəyə gedib, Bursa və Konya şəhərlərində mükəmməl təhsil alıb. Oxumaqda seçildiyinə görə Misrə göndərilib, burada əl-Əzhər Universitetində təhsilini davam etdirib. Şəkiyə qayıtdıqdan sonra Nurməhəmməd əfəndinin həyatında yeni bir mərhələ başlanıb. O, Cümə məscidinin imamı seçilib, burada əmisi oğlu Əhmədnəbi əfəndi’ylə birlikdə dini fəaliyyət göstərib. Eyni zamanda elmi yaradıcılıqla məşğul olub, mədrəsədə dərs deyib. Onun qələmindən ərəb, fars dillərinə, fəlsəfəyə, şəriətə dair çoxsaylı əsərlər çıxıb. Nurməhəmməd əfəndinin “Əfqanıstan tarixi”ni farscadan Azərbaycan türkcəsinə çevirməsi elmi fəaliyyətinin, maraq dairəsinin genişliyindən xəbər verir. Belə işıqlı zəka sahibi bolşevik rejiminin təqibləri şəraitində psixoloji sıxıntılar içərisində yaşayaraq 1930-cu ildə Allahın dərgahına qovuşub (18, 82-83). Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|