Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
158 misən?O, mənə cavab verdi: “Sən həbs olunmuşdun, ona görə də müəyyən müddət Sizdən gizli saxlamaq istəyirdik” 65 . Sual: Bu, doğru deyil. Nəbibəyov Sizə cavab verib ki, mən üsyançı təşkilatı səndən yalnız ona görə gizlətmişəm ki, sən də müsavatçılarla olan əlaqələrin haqqında mənə heç nə danışmamısan. Doğrusunu deyin. Cavab: Bəli, tamamilə doğrudur. Nəbibəyov mənə dedi ki, sən də müsavatçılarla əlaqəni məndən gizlətmisən”. ŞƏMKİR VƏ ŞƏKİ ÜSYANLARI HAQQINDA BİR NEÇƏ SÖZ İstintaqın gedişini burayadək izləmiş oxucunu 1930-cu ildə ümumən Azərbaycanda, o sıradan Şəmkirdə və Şəkidə üsyanların baş verməsi səbəbi maraqlandıracaq. Bütün Azərbaycanı bürümüş həmin üsyanların başlıca səbəbləri aşağıdakılardır. 1925-ci ildə Azərbaycan kəndində təsərrüfatların 54 faizini ortabablar, 3 faizini qolçomaqlar, qalan hissəsini yoxsullar təşkil edirdi. Kənd təsərrüfatı vergisinin 50 faizi həmin bu 3 faiz qolçomaq təsərrüfatlarının üzərinə qoyulmuşdu. Orta illik gəliri 900 manat olan təsərrüfatlar 1927-ci ildə 245 manat 38 qəpik vergi verirdisə 1928-ci ildə verginin həcmi 332 manat 64 qəpiyə qaldırıldı. 1931-ci ildə isə yeni vergi qanununa görə, varlı təsərrüfatlar gəlirlərinin 70 faizini vergi kimi verməli idi (13, 103). 65 Cümlə mətndə də belə yanlış qurulub. 159 1930-cü ilin fevralında Azərbaycan K(b)P MK fərdi təsərrüfatlarda olan bütün mal-qaranın, habelə arıçılıq və ipəkçiliyin ictimailəşdirilməsi haqqında qərar qəbul etmişdi. Bu qərarın həyata keçirilməsi nəticəsində qısa müddətdə 75 min iş heyvanı, 100 min baş qaramal, 250 min baş qoyun və keçi ictimailəşdirildi. Fərdi təsərrüfat- lara məxsus torpaqlar da kütləvi şəkildə müsadirə edilirdi (13, 110). Yuxarıda qeyd olunan qərarda qolçomaqların icazəsiz, özbaşına köçməsi, əmlaklarını satması qadağan edildi. Belə əmələ yol verənlərin əmlakı dərhal müsadirə edilirdi. Bu, əslində təhkimçilik hüququnun yeni forması idi. Qolçomaqlar və ortabab kəndlilərin böyük hissəsi Sibirə və Orta Asiyaya sürgün edildi. (Geri qayıdanları çıxmaq şərtiylə indinin özündə belə Qazaxıstanda oraya sürgün edilmiş 100 mindən artıq azərbaycanlı yaşayır) (13, 115). Kommunist (bolşeviklər) partiyasının 5 yanvar 1930- cu ildə qəbul etdiyi qərarda göstərilirdi ki, 1932-ci ilin yayına kimi kütləvi kollektivləşmə həyata keçirilməli və qolçomaqlar bir sinif kimi ləğv edilməlidir. Qeyd edildiyi kimi, kolxoz sistemi təhkimçiliyin yeni forması idi. Kəndli heç də torpağın sahibi deyil, muzdlu fəhlə idi. Kolxozda çalışan kəndliyə hətta uzun müddət pasport belə verilməmişdi. Buna təhkimçilikdən özgə ad vermək olmazdı (17, 42-43). Kütləvi kollektivləşdirmə siyasəti əslində taxıl istehsalı və satışı üzərində sovet hökumətinin inhisarçı mövqeyinə xidmət edirdi. Daha dəqiq desək bolşevik rejimi həm ölkə 160 daxilində taxıla olan tələbatı ödəmək, həm də bu məhsulu xaricə satıb valyuta ehtiyatı yaratmaq üçün kolxozların yaradılması ideyasını irəli sürmüşdü. Fərdi kəndli təsərrüfatı ilə müqayisədə kolxozlarda əmək məhsuldarlı- ğının aşağı olması başqa izahata imkan vermir. Statistika rəqəmləri də bunu sübut edir. 1930-cu ildə AK(b)P-nin X qurultayında MK-nın birinci katibi N.F.Gikalo hesabat məruzəsində etiraf etmişdi ki, kollektivləşmə zamanı yol verilən nöqsan- lara, başlıcası inzibatçılığa görə Azərbaycan Sovet İttifaqında birinci yeri tutur (10, 117). Kolxoz quruluşunun uğursuzluğu rəsmi dövlət səviyyəsində də etiraf edilmişdi. ÜİK(b)P MK-nın 1939-cü ilin mayında keçirilmiş plenumunda A.A.Andreyev’in məruzəsindən aydın oldu ki, kolxozların yaradılmasından 10 il keçməsinə baxmayaraq nəinki məhsuldarlıq artma- yıb, əksinə, azalıb. Məruzədə bildirilirdi ki, hər hektarın məhsuldarlığı minimuma enib, kolxozlarda əməkhaqqı fondları boşalıb, bir sözlə, kənd təsərrüfatı böhran içində- dir (10, 123). Azərbaycanda 1914-cü ildə 580 min ton buğda istehsal edildiyi halda 1940-cı ildə bu göstərici 562,2 min ton olub, halbuki həmin dövrdə əhalinin sayı təxminən 1,5 milyon artmışdı. Əhalinin sayına uyğun olaraq taxıl istehsalı artmaq əvəzinə azalmışdı. Bunu başqa kənd təsərrüfatı məhsullarının əkin sahələrinin artırılması hesabına taxıl əkilən torpaq sahələrinin azaldılmasının nəticəsi kimi də şərh etmək düzgün deyil. Azalma bütün sahələrdə 161 görünməkdədir. Bu qıtlıq 1933-cü ildə Azərbaycanda aclığa səbəb oldu (10, 102). Kollektivləşdirmə dinə qarşı mübarizəylə yanaşı aparılırdı. 1929-cu il aprel ayının 9-da AK(b)P MK-nın plenumu kənddə Allahsızlar Cəmiyyətinin işini gücləndirmək, dinə qarşı mübarizə, çadranın və papağın atılması ilə bağlı məsələni müzakirə etdi. Əslən Şəkidən olan Mustafa Quluyev 1928-ci ildə yazırdı: “Yarımvəhşi ərəblərin adət və ənənələrindən ibarət olub sultanlar və xanlar tərəfindən təhkimçilik üsuluna uyğunlaş- dırlmış, istifadə edilmiş və istifadə edilməkdə olan islamiyyət və şəriət Azərbaycanın mədəni hərəkatı yolunda bir Çin səddi təşkil edir. Oktyabr inqilabı bu divarı deşmiş, böyük bir kalafa açmışdır, ancaq biz onu tamamilə məhv etməli, qəti qələbə yolunu təmizləməliyik” (13, 126). Bütün deyilənləri yuvarlaqlaşdırsaq belə nəticəyə gələ bilərik ki, Sovetlər Birliyində zorla aparılan kollektiv- ləşmə əslində ölkəni idarə etməyi baçarmayan bolşevik- lərin dövlətlilərdən müsadirə, daha doğrusu, qəsb etdikləri torpaqlar və sərvət hesabına yoxsulları da birtəhər dolandırmaq cəhdiydi. Əlbəttə, Allahın buyur- duğu yolla, alın təriylə dövlət qazanmış insanlar öz halal mal-mülklərini qaniçən bir hakimiyyətə asanlıqla təslim etmək niyyətində deyildilər, buna görə də Azərbaycanın çox yerində olduğu kimi Şəmkirdə (Şamxorda) da xalq kükrəyərək üsyan bayrağı qaldırdı. Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|