Microsoft Word hesenli cavid doc
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
II FƏS L. AZƏRBAYCANIN MDB ÖLKƏLƏR LƏ QT SAD ƏLAQƏLƏR N N MÜAS R VƏZ YYƏT VƏ ƏSAS ST QAMƏTLƏR 2.1. Azərbaycanın MDB çərçivəsində inteqrasiya proseslərində iştirak xüsusiyyətləri Müasir şərtlərlə beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya makroiqtisadi proseslərin transmilliləşdirilməsinin məntiqi, qanunauyğun bir nəticəsidir. Keçmiş SSR -nin yerində yaranan müstəqil respublikaların MDB ilə yanaşı, regional əməkdaşlığa, təşkilati qurumlara inteqrasiya olunma cəhdləri nəticəsində aşağıdakı mexanizmlər yaranmışdır. − 11 ölkə çərçivəsində Qara Dəniz qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının yaranması ticarət və investisiyaların preferensial rejiminin formalaşdırılması və birgə institutların yaranması − Azərbaycan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistan və Qazaxıstanın qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına daxil olması − Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistan respublikaları arasında vahid iqtisadi məkanın yaradılması haqqında razılaşma − Belarus-Rusiya arasında olan gömrük ittifaqına sonradan Qazaxıstan da qoşuldu
− Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Rusiyanın arasında iqtisadi və humanitar sahədə inteqrasiyanın dərinləşməsinə dair olan razılaşmanın imzalanması, Türkmənistanın da qoşulması − Azərbaycan, Gürcüstan, Ukrayna, Özbəkistan və Moldova ölkələrinin hələ də qeyri-formal birliyi. Həqiqətdə isə bu gün MDB daxilində yaranan 3 gömrük ittifaqı: 4 ölkənin gömrük ittifaqı (Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya); Mərkəzi Asiya ölkələrinin gömrük ittifaqı və Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya və Tacikistanın gömrük ittifaqı (Avrasiya gömrük ittifaqı) MDB çərçivəsində bu 3 ittifaqın yaranması təkcə inteqrasiya proseslərinin deyil, həmçinin dezinteqrasiya proseslərinin inkişafının təəccüblü sübutudur. Bu ölkələrdə iqtisadi inteqrasiyanın inkişafının nəticələrindən biri də birlik məkanından kənardakı beynəlxalq ticarətin səviyyəsidir.
Ümumi ticarət dövriyyəsi (mln. ABŞ dolları) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cəmi
11638,9 11771,7
54926,0 20824,5
27960,8 36326,9
33560,9 34687,9 MDB
2693,4 2598,3
3417,8 2964,6
4035,0 5477,9
3630,0 4062,9
MDB-nin xüsusi çəkisi (%-lə) XTD
23,1 22,1
6,2 14,2
14,4 15,1
10,8 11,7
xrac 10,1
18,2 2,4
7,7 9,3
11,0 5,2
6,3 dxal
38,9 33,3
31,9 29,8
31,1 26,2
24,6 23,8
Mənbə: www.azstat.org Cədvəl göstərir ki, 2006-2013-cü illərdə Azərbaycanın bütövlükdə xarici ticarət dövriyyəsi 3 dəfəyə qədər artdığı halda, MDB ölkələri xarici ticarət ə laqələrinin xüsusi çəkisi xeyli azalmışdır. Bəzi rus iqtisadçıları belə hesab edirlər ki, MDB çərçivəsində hətta gömrük ittifaqı dövlətlərində qarşılıqlı əmtəə dövriyyəsində təəssüf ki, müsbətlilik müşahidə olunmur. Son illərin təcrübəsi MDB-nin həqiqətən inteqrasiya qruplaşmasına çevrilməsində əhəmiyyətli perspektivlər vəd etmir. Azərbaycan MDB-ni bərabərhüquqlu və milli maraqların qorunmasına xidmət edən suveren dövlətlərin hüquqi səlahiyyətli bir birliyi kimi görmək istərdi. MDB-ni yaradarkən üzv ölkələr keçmiş SSR məkanında ikitərəfli ticarət ə ləqalərinin qırılmasından sonra yaranan böyük itkiləri aradan qaldırmaq üçün mövcud vəziyyəti hissə-hissə də olsa bərpa etmək istəyirdilər. Bununla yanaşı, ölkələr arasında xarici iqtisadi və siyasi sahədə düyünlər (ziddiyyətlər) yarandı. Bunlardan biri Xəzər düyünüdür. Bu onun statusu və bu rayondan nəql edilən neftin marşrutu ilə bağlıdır. 2 postsovet ölkəsi - Azərbaycan və Qazaxıstan müxtəlif əsaslarla Xəzərin zonalarla bölgüsünü təklif edirlər. Rusiya isə öz növbəsində Xəzərin təkindəki neft yataqlarından digər Xəzəryanı ölkələrlə birlikdə istifadəni təkid edir. O nefti Rusiya ərazisindən Avropaya nəqli üçün böyük sahədə yataqları əldə etmək marağındadır. Rusiya Azərbaycanda neft sənayesində öz mövqeyini saxlamağı davam etdirir. 1994-cü ildə rus konserni "Lukoyl" Xəzər dənizinin Azərbaycan şelfindəki Azəri, Çıraq, Günəşli yataqlarından neft çıxaran beynəlxalq konsorsiuma daxil oldu. Bu ş irkətin payı 10%-dir. 1995-ci ildə bu kampaniya digər bir layihədə (100 min tondan çox ehtiyatı olan Qarabağ yatağı) əhəmiyyətli bir mövqe tutdu. Burada beynəlxalq konsorsiumda payı 35% idi. 1996-cı ildə neft ehtiyatı 200 mln ton, qaz kondensatı 100 mln ton və 400 mlrd m3 qaz ehtiyatı olan Şahdəniz konsorsiumuna daxil oldu. Xəzər regionu MDB ölkələri xüsusilə Rusiya ilə digər ölkələr mövcud olan ziddiyyətlərdən biridir. Bunu birlik ölkələrinin o cümlədən Azərbaycanın Rusiya ilə məhsul dövriyyəsinin azalmasında görmək olar. Dünya iqtisadiyyatı tendensiyalarının və Azərbaycanın ticarət əlaqələrinin kompleks tədqiqatlarının aparılması, regional xüsusiyyətlərin, coğrafi-ölkə ə saslandırılmış proqnozların hazırlanması xarici ticarətin inkişaf strategiyasının müəyyən olunmasında böyük rol oynayır. Bu strategiyanı müəyyən edərkən dünya ticarətinin keçid iqtisadiyyatı ölkələrində inkişafının xüsusiyyətini nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, son 15 ildə bu ölkələrin dünya ixracatında və ÜDM-də payı getdikcə artır. 1992-ci ilə nisbətən 2007-ci ildə bu göstəricilər uyğun olaraq 2,05 və 1,51 punkt artmış, nəticədə 8,01 və 15,5 təşkil etmişdir. MDB ölkələrinin ixracatı isə 1992-ci ildə 1,4%-dən 1998-ci ildə 2,3%-dək artmışdır. Bu meyllər keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə iqtisadiyyatın transformasiyası eləcə də xarici-iqtisadi əlaqələrin liberallaşdırılması nəticəsində iqtisadi aktivliyin artmasından xəbər verir. Azərbaycan mövcud şəraitdə dünya bazarında və onun ayrı-ayrı seqment və sferalarında baş verən proseslərə təsir etmək iqtidarında deyil. Hələ SSR tərkibində respublikamızın xarici ölkələrlə ticarət əlaqələrinə nəzərə salsaq görərik ki, idxal ixracı bir neçə dəfə üstələyir. Bu SSR rəhbərliyinin perifriya respublikalarına münasibətdə apardığı məqsədyönlü siyasət olmaqla, onları mərkəzin xammal əlavəsinə çevirmək məqsədini güdürdü. Respublikanın əsas ticarət partnyoru Rusiya olmuşdur. Belə ki, ixracatın 60%-i Rusiyanın payına düşürdü. Məhz bu Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|