Microsoft Word hesenli cavid doc
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
həmçinin ərzaq, enerji. Ekoloji, müdafiə və s. məsələlərinin həllində idarəetmə sistemlərinin yaradılması. Dünya göstəricilərilə müqayisədə MDB ölkələrinin ərazisi 16,3%; əhalinin sayı 5%, elmi-texniki potensial 12%-dir. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Birlik ölkələrində dünya ÜDM-nin 2%-i istehsal edilir və dünya əmtəə ixracının 1,5%-i verirlər. Bu cür nəhəng disproporsiyalar inteqrasiya imkanlarından, təbii-resurs və istehsal potensialından səmərəli istifadə olunmamasından xəbər verir.
münasibətdə istehsal potensialı (%-lə), 2010 Məhsul növləri Müasir istehsal stehsal potensialı Elektroenerji 10,2
17,9 Neft (qaz kondensantı daxil olmaqla) 11,6 17,0
Təbii qaz 32,8
40,0 Kömür
10,7 16,5
Polad 10,4
22,1 Mineral gübrələr 13,0 24,7
Kimyəvi lif 3,0
6,0 Buğda
6,3 12,0
Şə kər çuğunduru 19,4 29,7
Mənbə: MDB-in dövlətlərarası statistika komitəsinin statistik bülleteni.
Cədvəldən göründüyü kimi, MDB ölkələrində istehsal olunan əsas xammaltutumlu əmtəələrin həcmi dünya istehsalının 10%-i təşkil edir. Eyni zamanda istehsal imkanları bu səviyyədən iki dəfə üstündür. Hesablamalara görə, MDB ölkələrinin ÜDM-un adam başına düşən gəliri orta dünya daxili ÜMM göstəricilərində nəzərə çarpır. 1992-ci ildə bu kəsir əmsalı 5,5-ə bərabər olduğu halda, 1998-ci ildə 6,9-a çatmışdır. Bu da inteqrasiyanın inkişaf imkanlarından qeyri- effektiv istifadə deməkdir. ndiki vəziyyətə çatmış MDB ölkələrində ancaq dörd növ məhsulun istehsal səviyyəsini hesablasaq (neft, qaz, kömür və polad dünya qiymətlərilə), onda MDB ölkələrinin ÜDM-u dünya ÜDM-un 15%-dən az olmamalıdır. Əlbəttə bu təqribi hesablamadır. Məhsul istehsalında daha çox enerji xərcləri tələb edən sərt iqlim şə rtlərini və Birlik ölkələrinin iqtisadiyyatındakı hasiledici və emal sektorlarındakı fərqli inkişaf və əhəmiyyətli struktur disproporsiyalarını nəzərə almamaq olmaz. Bunları diqqətə çəksək, belə nəticəyə gəlmək olar ki, 2010-ci ildə MDB ölkələrinin ÜDM-u 30.2 mln.dollara çatacaq. Qeyd edək ki, bu rəqəm 1997-ci ildə 560 mlrd.dollar olmuşdur. Lakin 1997-98-ci illərin Asiya və Rusiya böhranları, MDB ölkələrinin islahatlarındakı çətinliklər çətin ki bu il nəzərdə tutulmuş nəticələri vermiş olsun.
Hal-hazırda MDB-in əsas fondlarının dəyəri sənayedə 1300 mlrd., kənd təsərrüfatında 865, tikintidə 190, nəqliyyat və rabitədə 733, başqa sahələrdə 1500, bütünlüklə 4588 mlrd.dollar təşkil edir. Aydındır ki, yaranmış vəziyyəti kordinal müsbət istiqamətdə dəyişdirmək üçün MDB ölkələrində həyata keçirilən islahatlar kursunu dəyişmək lazımdır və onu hər ş eydən əvvəl daxili bazarın, ayrı-ayrı əmtəə və xidmətlərin inkişafına istiqamətləndirmək, qısa müddətdə əsas fondların köklü yeniləşdirilməsi, elmtutumlu texnologiyanın istehsalının stimullaşdırılması, xarici iqtisadi fəaliyyətin idarəetmə sistem və metodlarının təkmilləşdirilməsini həyata keçirmək lazımdır. Pqotensial iqtisadi artımı reallaşdırmaq üçün xeyli investisiya tələb olunur. 1997-ci ildə qoyulmuş investisiyanın həcmi MDB ölkələrinin çoxunda 1964-cü ilin səviyyəsinə uyğun gəlir və 1991-ci ilin orta qiymətlə 29%-i təşkil edirdi. qtisadiyyatın bir çox sahələrinin əsas fondlarının aşınması 50% və daha çox olmuşdur. Buna görə də MDB ölkələrində islahatlar zamanı sənayenin rəqabət qabiliyyətinin artırılması tədbirləri həyata keçirilməlidir. Yüksək keyfiyyətli məhsulun buraxılması üçün XXI əsrin əvvəllərində yeddi aparıcı EÖ-in potensialını müəyyən edən 50 makrotexnologiyadan azı 10-12-i tətbiq edilməlidir. Dövlət yardımı olmadan bu məsələni həll etmək çox çətindir. Ə gər 1991-1997-ci illərdə yaranmış MDB dövlətlərinin sosial-iqtisadi inkişaf tendensiyası bu cür qalarsa, yaxın zamanda yüksək dərəcəli emal məhsullarının bu məkandan kənarda satışını təmin etmək mümkün olmayacaq. Bundan əlavə, xarici ticarətin ekstensiv faktorları artıq reallaşıb. Onun göstəricilərinin 1993-1996-cı illər inkişafı xeyli dərəcədə liberallaşdırma siyasəti ilə şərtlənirdi. Lakin onunla bağlı resurslar artıq sona çatıb. Bununla belə MDB ölkələrində kifayət qədər daxili yığımın olmaması xarici ticarəti istisna əhəmiyyətə yüksəldir. Məhz xarici ticarət islahatların həyata keçirilməsi və xarici borcları ödəmək üçün vəsait verir. Əvvəlki kimi, bu vəsaitlər yanacaq-enerji resurslarından, metallardan və başqa xammallardan daxil olur (təxminən ixracın 60%-i). Hal-hazırda MDB ölkələri hasil olunan neftin 50%-i, neft məhsullarının 40, mineral kübrələrin 75, sellülozun 85%-dən çoxunu ixrac edirlər. Bu qeyd olunan məhsul növlərinin ixracının son həddidir. Onların ixracının növbəti artımı daxili istehlakın tələblərilə məhdudlaşmışdır. Xammal ixrac edən istənilən ölkə kimi Birlik dövlətləri də dünya iqtisadiyyatının konyukturundan çox asılıdırlır. 1997-ci ildə neft və neft məhsullarının, kömür, əlvan metalların və s. kapitaltutumlu xammal resurslarının qiymətlərinin düşməsindən xarici ticarətdən gələn gəlir növbəti dəfə də xeyli artmasına baxmayaraq, dəyər göstəriciləri 2,7% azalmışdır. Ə vvəlki illərdə olduğu kimi indi də ÜTT-in üzvü olmayan MDB dövlətlərinə xarici ticarətdə müxtəlif məhdudiyyətlər mövcuddur. Xarici ticarətdə liberal mexanizmi həyata keçirməklə MDB dövlətləri nəzərdən qaçırdılar ki, EÖ artıq çoxdandır ki, milli istehsalçıları həm iqtisadi, həm də inzibati metodlarla dəstəklənməsini sistemli şəkildə uğurla reallaşdırırlar. MDB ölkələrində bu cür yardımların olmaması idxal və ixrac strukturlarını xeyli korlayır, emal sənayesi məhsullarının ixrac effektivliyini azaltmış, ixracın xammal istiqaməti xeyli güclənmiş, ticarət şərtləri qeyri-münasib formada dəyişmişdir. xracın həcminin "istənilən vasitə ilə" artırılması tendensiyası güclənir ki, bu da növbəti valyuta əks-axınına səbəb olur. Hal-hazırda ixrac MDB-in ÜDM-un 25%-i aşır, onlardan daxil olan valyutanın ümumi həcmi əvvəlki kimi büdcənin gəlir hissəsinin böyük bir hissəsini təşkil edir. Mövcud inteqrasiya imkanlarını xarici ticarətdə tam reallaşdırmaq üçün MDB ölkələri öz səylərini azad ticarət zonasının yaradılması. Elmi-texniki əməkdaşlığın effektiv sistemini və istehsal potensialını artırmaqla xarici iqtisadi əlaqələrin yaxşılaşdırılmasına cəlb etməlidirlər. Bildiyimiz kimi, iqtisadi inteqrasiyanın bir çox modelləri var. Lakin regional iqtisadi əməkdaşlıq bir qayda olaraq, çoxtərəfli əsasda azad ticarət rejiminin tətbiq olunmasından başlanır. Bu mərhələni AB dövlətləri də keçmişlər. Azad ticarət rejimi Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|