Microsoft Word hesenli cavid doc
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
yaradılması qarşıya qoyulmuşdur. Bu mərhələdə üzv ölkələrin iqtisadiyyatlarının yeniləşdirilməsi və struktur yenidənqurulması üçün razılaşdırılmış proqramın baxılması və işlənib hazırlanması zəruri idi. MDB məkanında beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanın intensiv və ekstentiv inkişafının şəraiti və stimulu praktiki cəhətdən hiss olunan üstünlüklər və qarşılıqlı inteqrasiyanın nəticəsi olmalıdır. Hal-hazırda qarşılıqlı bazar münasibətlərinin əsaslandırılmış, real və məqsədyönlü şəkildə mikrosəviyyədə gücləndirilməsi prosesi gedir.
Qeyd etdiyimiz kimi, müasir dünya iqtisadi inteqrasiya proseslərinin genişlənməsi və dərinləşməsində dünya təsərrüfat əlaqələri sistemində baş verən ciddi keyfiyyət dəyişiklikləri ilə yanaşı əvvəllər totalitar, inzibati-amirlik prinsipləri ə sasında fəaliyyət göstərən onlarla postsosialist və postsovet ölkələrinin bazar münasibətləri sisteminə keçməsi də çox mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Dünya iqtisadi münasibətlərində bu hadisə külli miqdarda tamamilə yeni keyfiyyət parametrləri ilə təzahür edən əsaslı struktur dəyişiklikləri, özəlləşdirmə, xüsusi sahibkarlıq fəaliyyəti, ticarətin və maliyyənin liberallaşması, inzibati metodların ləğv edilməsi və s. ilə xüsusi səciyyə daşıyır. SSR -nin dağılması ilə Azərbaycan da bu ölkələrdən biri kimi beynəlxalq hüququn tamhüquqlu subyektinə çevrildi və əldə olunan keyfiyyətcə bu yeni şərait ona bütün fəaliyyət sahələrində müstəqil siyasi və iqtisadi siyasət yeritmək imkanı yaratmaqla, dünya ölkələri və regional ölkə qrupları ilə bərabərhüquqlu və qarşılıqlı surətdə faydalı olan əməkdaşlıq qurmaq üçün real şə rait yaratdı. Sovet ttifaqının dağılması ilə bu ittifaqa daxil olan ölkələr arasında iqtisadi münasibətlərin qırılması və özünəməxsus geosiyasi vakkumun yaranması Azərbaycanı da digər respublikalar kimi, dünya siyasəti, iqtisadi və ümumilikdə sivilizasiya proseslərinin müxtəlif meyllərini və istiqamətlərini təmsil edən müxtəlif ölkə və ölkə quruplarının maraq dairəsinə cəlb etdi. Bu "çağırışa" qarşı Azərbaycanın adekvat cavabı müasir B M sisteminin mürəkkəb şəraitində ona milli mənafelərə uyğun olaraq sərbəst manevr etmək imkanı verən çoxvektorlu iqtisadi və siyasi diplomatiyası ola bilərdi. Lakin çox təəssüflər olsun ki, müstəqilliyimizin ilk illərində siyasi hakimiyyət bu arqumentlərdən düzgün istifadə etməyərək respublikanın beynəlxalq əlaqələrinə ciddi ziyan vurdu və praktiki olaraq onun beynəlxalq aləmdə təklənməsinə gətirib çıxardı. Mübaliğəsiz demək olar ki, Heydər Əliyev cənablarının hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycanın beynəlxalq iqtisadi münasibətlərinin və onun dünya təsərrüfat əlaqələri sisteminə inteqrasiyası üçün yeni dövrünün başlanğıcı oldu. Hazırda Azərbaycan dünyanın 180-dan çox ölkəsi tərəfindən tanınaraq, bu ölkələrlə müasir B M-in bütün formaları və istiqamətləri üzrə ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələr qurur, BƏB sisteminə daha fəal qoşulur. Bununla belə respublikanın xarici siyasətində çoxvektorluluq bu gün də öz əhəmiyyətini saxlayır və o, bəzilərinin qeyd etdiyi kimi qüvvə və vəsaitlərin bütün ölkələr və əmtəələr üzrə səpələnməsi, dağıdılması kimi başa düşülməlidir. Ölkənin milli mənafelərinə tam cavab verən xarici iqtisadi strategiyası və onun əsas istiqamətlərindən biri sayılan regional iqtisadi inteqrasiya siyasəti olmalıdır. Bu siyasət müasir dünya təsərrüfat əlaqələri sistemində cərəyan edən prosesləri və təmayülləri, eləcə də dünya ölkələrinin, o cümlədən keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin inteqrasiya təcrübəsini nəzərə alaraq, respublikanın real şəraitinə və onun strateji məqsədlərinə müvafiq olaraq işlənilib hazırlanmalıdır (54,s. 326-328). Dünya inteqrasiya təcürbəsində yararlanaraq, keçmiş SSR ərazisində yaranan yeni müstəqil dövlətlər, o cümlədən Azərbaycan elə müstəqilliyinin ilk illərindən regional iqtisadi əməkdaşlığı nizama salmaq, inteqrasiya birlikləri, təşkilatları və ittifaqlarına qoşulmaq üçün müvafiq səylər göstərmişlər. Məhz, bu səylərin və obyektiv iqtisadi şəraitin nəticəsində müstəqillik dövrünün qısa bir zaman kəsiyində MDB - Müstəqil Dövlətlər Birliyi, Q ƏT - Qara dəniz qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, GÜÖAM - ölkələri birliyi, Avrasiya qtisadi Əməkdaşlığı (A Ə) və s. inteqrasiya birlikləri yaradıldı və bu ölkələrin bəziləri artıq fəaliyyət göstərən (postsovet məkanından kənarda) regional inteqrasiya bloklarına daxil olurlar, məsələn
Azərbaycan və Orta Asiya respublikalarının daxil olduqları ƏT - qtisadi Ə məkdaşlıq Təşkilatı. Azərbaycanın regional iqtisadi inteqrasiya proseslərində iştirakı və beynəlxalq iqtisadi təşkilatlarla əməkdaşlığı əlavə 2.1.-də əyani olaraq göstərilmişdir. Göründüyü kimi, Azərbaycan hazırda dörd regional iqtisadi inteqrasiya birliyinin tam hüquqlu üzvüdür əv A -ilə əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq səviyyəsində əlaqələri mövcuddur. Respublikanın inteqrasiya əlaqələrinin strateji istiqamətlərinin müəyyən edilməsi, onun iqtisadi səmərəliliyinin və perspektivlərinin qiymətləndirilməsi baxımından bu ə laqələrin dərindən öyrənilməsi və tədqiq edilməsi olduqca vacibdir və o, həm nəzəri həm də praktiki əhəmiyyət kəsb edir. Məlum olduğu kimi inteqrasiya proseslərinin inkişafı haqqında dürüst təsəvvürə malik olmaq üçün, hər şeydən əvvəl inteqrasiya birliyi daxilində əmtəə və xidmətlər üzrə beynəlxalq ticarətin inkişaf dinamikasını və onun struktur dəyişikliklərini hərtərəfli tədqiq etmək vacibdir. Bununla əlaqədar olaraq öncə Azərbaycan üçün olduqca əhəmiyyətli sayılan, yarandığı gündən indiyə qədər inteqrasiyanın dərinləşməsi istiqamətində o qədər də irəli getməyən, hətta son illərdə deformasiyaya uğrayaraq, blokdaxili ə məkdaşlığı mürəkkəbləşdirərək mərkəzdənqaçma meyllərini gücləndirən MDB-ni nəzərdən keçirək. Cədvəl 2.1.-də verilən rəqəmlər aydın surətdə göstərir ki, Azərbaycanın xarici ticarətində MDB-nin rolu ildən-ilə əhəmiyyətli dərəcədə azalır, istər ixrac, istərsə də idxal (2002-ci il istisna olmaqla) əməliyyatlarında onun əhəmiyyəti nəzərə çarpacaq dərəcədə aşağı enir. Belə ki, əgər 1992-ci ildə respublikanın xarici ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmində MDB ölkələrinin payı 1336,7 mln.dollar, o cümlədən ixrac - 730 mln.dollar və idxal - 606,6 mln.dollar təşkil etmişdirsə, bu göstəricilər 2002-ci ildə müvafiq olaraq 894,3, 243,7 və 650,6 mln.dollar təşkil etmişdir, başqa sözlə ümumi dövriyyə 30,1%, ixrac - 67,9% aşağı enmiş, idxal isə 7,3% artmışdır. Müstəqillik dövrünün ilk illərindən etibarən Azərbaycanın xarici ticarətinin coğrafiyasında uzaq xarici ölkələrin timsalında yeni oriyentirlər formalaşmağa başladı. Bu ölkələrin bazarları Azərbaycan məhsulları üçün həm keyfiyyət, həm də rəqabət parametrləri baxımından o qədər də cəlbedici olmasa da, əsasən xammal- Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|