Microsoft Word içindekiler doc

Celal Demir 
54 
 
Mehmet İhsan, Hül
âsâ-yi Lisân-ı Türkî, Artin Asaduryan Matbaası, Dersadet 1318. 
 
Midhat Sadullah, Mükemmel Yeni Sarf ü Nahv-i Osm
ânî, İstanbul 1910. 
 
Mihrî Mutavvel Sarf-ı Osmânî, Matbaa-yı Nişân Berberyan, Dersadet 1304. 
 
Necib Asım, Mükemmel Sarf ü Nahv-i Osmânî, Mekteb-i Harbiye Matbaası, İstanbul 1311. 
 
ONAN Necmettin Halil, Dilbilgisi I, MEB Yayını, İstanbul 1947. 
 
ÖZÇELİK Sadettin ve ERTEN Münir, Türkiye Türkçesi Dilbilgisi, Diyarbakır 2005. 
 
SAFA Peyami, Okul Grameri El Kitabı, Cumhuriyet Kitap Evi, İstanbul 1942. 
 
SANDER Midhat Sadullah, Tatbikatlı Türkçe Gramer Dersleri, Kanaat Kitap Evi, İstanbul 1938. 
 
SANDER Midhat Sadullah, Türkçe Dilbilgisi Dersleri (Lise I,II,III), İstanbul 1963. 
 
TDK, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2005. 
 
UZUN N. Engin, Ana Çizgilerle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul 2000. 
 
ÜNAL Recai, “Türkiye Türkçesinde Ad Tamlamalarına Genel Bir Bakış, Gözlemler, Açıklamalar, Sonuçlar” 
Türk Lehçeleri ve Edebiyatları, Haziran 1995. 
 
VARDAR Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, ABC Kitap Evi, İstanbul 1988. 
 
ZEYNELOV Ferhat, Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi, (Çeviren: Yusuf Gedikli), Cem Yayın Evi, 
İstanbul 1993. 
 
ZÜLFİKAR Hamza, 
"Takısız Ad Tamlaması Sorunu", Türk Dili, Sayı 523, Ankara 
1995. 
 

---

Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, 
  
Cilt: VII, Sayı 1, Sayfa: 55-65, İZMİR 2007. 
55 
 
MODERN SAHA TÜRK ŞİİRİNİN KURUCUSU A. E. KULAKOVSKİY VE 
ONUN ELEŞTİREL ESERİ “NEHRİN HEDİYELERİ” 
A. E. Kulakovskij, The Founder of Modern Sakha Poetry and His Critical Product is 
"Gifts of The River" 
Muvaffak DURANLI
*
 
Özet 
Aleksey Eliseeviç Kulakovskiy Saha şairi, bilim adamı- yazar ve Saha edebiyatının 
kurucusudur. Yaklaşık çeyrek yüzyıl Saha Cumhuriyeti’nde dolaşan yazar Saha Türklerinin 
tarihini, ekonomisini ve yasal statülerini incelemiştir. 1909 yılında yazılan “Baay Bayanay” 
şiiri, Saha Türkçesindeki ilk edebi çalışmadır. A. E. Kulakovskiy’in 1909 yılında yazdığı 
“Nehrin Armağanları” adlı anlatı şiirinde bölgenin tarihi, zamanın sosyal fenomeni hakkında 
şairin görüşleri yer almaktadır. Şiirde tasvirlerde yoğunlaşan şairin sembolik ifadeleri, kendi 
topraklarına duyduğu sevgi, Sibirya doğasının büyüleyici güzellikleri vurgulanmaktadır. 
Anahtar Kelimeler: Lena, Nehir, Altın, Sibirya. 
Abstract 
Alexey Eliseevich Kulakovsky, the Sakha poet, scientific-educator, the founder of the 
written Sakha literature. About a quarter of a century travelled across Sakha respublic, 
studying history, economic and a legal status of Sakha Turks. In 1900 has written a song " 
Baay Bayanay " - the first literary work in the Yakut language. A.E.Kulakovsky’s poem " 
Gifts of the river ", written in 1909, concludes in itself reflections of the poet about social 
phenomena of time, about history of native territory. And these philosophical ideas, 
symbolical images, are penetrated with light love to the native land, pride of majestic beauty 
of the nature of Sibiria. 
Key Words: Lena, River, Gold, Sibir. 
Saha (Yakut) halk edebiyatı, uzun bir zaman dilimi içinde kendi öz kaynaklarıyla beslenmiş, eski 
inançların izlerini günümüze kadar taşımıştır. Saha Türkleri, yaşadıkları toprakların Çarlık Rusya’sına 
katılmasıyla birlikte doğal olarak hızlı bir değişim yaşamak durumunda kalmışlardır. Bu değişim süreci 
içinde Saha Türkleri bir süre sonra kağıda yazılan işaretlerle de tanışmış ve geçmişlerinde egemen olan 
sözlü anlatım ürünlerini zaman içinde kaydetmeye başlamışlardır. Belirli bir süre Saha Türk toplumunda 
yazı ve söz yan yana yaşamını sürdürmeye devam ettiyse de bir süre sonra yazının düşünceleri daha geniş 
kitlelere ulaştırmada sözden daha etkili olduğu görülmüştür. 
Kültürlerini korumak için kaydetmenin gerekli olduğunu anlayan Saha aydınları geleneksel 
anlatımlarını kaydetmeye başlamakla kalmamış aynı zamanda sözlü anlatım sanatlarından hareketle 
çağdaş sanatlar içinde yer alma savaşımına girmişlerdir. 
Elbette onların ilk olarak tanıştıkları, yazıyı aktif olarak kullanan kültürel yapı Rus kültürü, 
tanıdıkları  şair ve yazarlar Rus sanatçılarıydı. Saha Türklerinin modern edebiyatlarının oluşumunda bu 
yazarlardan etkilenmemeleri mümkün değildi. Bu Rus sanatçılar arasında ilk sırada A. S. Puşkin, M. Yu. 
Lermantov gibi şairler, L. N. Tolstoy, F. Dostoyevskiy, N. Gogol gibi klasik Rus yazarları yer alıyordu. 
                                                 
*
 Yrd. Doç. Dr., Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü. 

---

Muvaffak Duranlı 
56 
Sanatlarıyla dünya edebiyatı içinde belirgin bir yer alan bu yazar ve şairler, Saha sanatçı ve aydınlarının 
çağdaş sanat eğilimlerinde oldukça etkili olmuşlardır. 
Saha Türklerinin modern şiir alanında ürün veren şairleri arasında ilk sırada Aleksey Eliseeviç 
Kulakovskiy’in adı geçmektedir. 
A. E. Kulakovskiy’in yaşadığı dönemde aydın, sanatçı,  şair, yazar ve bilim adamı olma 
sorumluluğunu taşımak durumundaydı. Gerek ülkemizde gerekse dünya üzerindeki pek çok toplumda 
geçmişte  şairin ana görevi sadece şiir yazmakla sınırlı olmamış.  Şairler içinde bulundukları toplumun 
gelişmesi adına pek çok işlevi bünyelerinde toplamak zorunda kalmışlardır. 
A. E. Kulakovskiy’in kişiliğinde farklı alanlarda çalışma yükümlülüğünü belirgin bir biçimde 
yansımaktadır.  Şair sadece şiiriyle değil, aynı zamanda bilim alanında yaptığı çalışmalarla da halkının 
kültürüne hizmette bulunmuştur. Bu çalışmalar arasında ilk sırada araştırmacının 1923’te Yakutsk’ta 
yayınlanan “Materialı dlya izuçeniya verovaniy yakutov” (Yakutların  İnançları  İncelemek  İçin 
Materyaller) adlı çalışması sayılabilir. Onun şiire, sanata ve halk bilimi alanındaki çalışmalara getirdiği 
yenilikçi bakış açısı, ancak onun ölümünden sonra yeterince değerlendirilebildiğini söylemek gerekir. 
1877 yılında  şimdi Alekseyev rayonu olarak bilinen Boturus ulusu Dördüncü Jehsogon 
nasleginde doğan Aleksey Eliseeviç Kulakovskiy 1926 yılında Moskova’da ölmüş bir Saha şairidir. 
Kaynaklar A. E. Kulakovskiy’i nitelendirirken onu şair, bilim adamı, eğitmen ve en önemlisi çağdaş Saha 
edebiyatının kurucusu olarak tanımlamaktadırlar. Kırk dokuz yaşında vefat eden Kulakovskiy’in 
hayattayken az sayıda bilimsel eseri yayınlanmıştır.  
Kulakovskiy’in modern Saha edebiyatının kurucusu olarak görülmesinin temel nedeni, şairin 
1900 yılında kaleme aldığı “anlatı şiir”, o güne değin yazılmış ilk telif eser olarak kaynaklara geçmiştir. 
Şiir edebiyat dünyasında hem Rusça “Zaklinanie Bayanaya” adı hem de Saha Türkçesindeki “Bayanay 
Algıha” (Bayanay’a Hayır Dua)
1
 adıyla da bilinmektedir. Bu şiir Saha Türkçesinde yazılmasının ötesinde 
şairin beslendiği kaynağı göstermesi açısından oldukça önemlidir. Bayanay, Saha inanç sistemi içinde 
ormanın koruyucu ruhunu temsil etmektedir. Efsanelerde bu koruyucu ruh, “Baay- Bayanay”, “Baay- 
Barıılaah” adlarıyla da anılmaktadır. Bu, aynı zamanda avcının koruyucu ruhu olarak tanımlanmaktadır, 
onun oğulları ve kızları olduğu, avcıya yardımcı olduğu inancı Saha Türklerinin inanç sistemi içinde 
yaygındır.
2
 
Saha halk edebiyatı alanında yetkin çalışmalarla tanınan G. U. Ergis, “Yakut folkloristlerinin ilk 
adımları” başlığı altında S. A. Novgorodov, G. V. Ksenofontov, P. A. Oyunskiy, G. A. Popov ve A. A. 
Popov gibi diğer araştırmacıların yanı  sıra A. E. Kulakovskiy’inin de adını anmakta ve onu “... 
Yakutların mitolojisi, atasözleri üzerine çalışmalar hazırladığını”
3
 belirtmektedir. 
1900 yılından 1924 yılına oldukça üretken olan A. E. Kulakovskiy’in şiir sanatı alanında verdiği 
arasında “Portretı yakutok” (Yakut Kadınlarının  Şarkıları) (1904), “Pesnya stoletney staruhi” (Yüz 
yaşındaki Yaşlı Kadının Şarkısı) (1906), “Skupoy bogaç” (Cimri Bey) (1907), “Son şamana” (Şamanın 
Rüyası) (1910), “Pesnya pyanogo burjuya” (Sarhoş Burjuvanın Şarkısı) (1915), “Gorodskaya devuşka” 
(Şehirli Kız) (1916), “Vodka” (1916), “Nastuplenie leta” (Yazın Gelişi) (1924), Samolyot” (Uçak) (1924) 
ve “Rasskaz starika” (Yaşlı Adamın Hikayesi) (1924) ilk akla gelenlerdir. Bu çalışmaların bir kısmı Rus 
ve Batı literatüründe poyema, poem adı verilen anlatı şiir türündeki eserlerden oluşmaktadır. 
                                                 
1
 Bu makaledeki inceleme şiirin Rusça metni üzerinde oluşturulmuştur. Şiirin Saha Türkçesi metnine ulaşamadığımızı belirtmek 
isterim. 
2
 G. V. Ksenofontov, Elleyada, Moskova, 1977, s. 236. 
3
 G. U. Ergis, Oçerki po yakutskomu fol’kloru, Moskova, Nauka, 1974, s. 58. 

---