Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
393
IV fəsil Ə.Bədəlbəylinin publisistik fəaliyyəti Əfrasiyab Bədəlbəylinin yaradıcı həyatında onun publisist, musiqi tənqidçisi, libretto müəllifi və tərcüməçi kimi fəaliyyəti mühüm yer tutur. Hələ musiqiçi kimi yaradıcı həyata başlayarkən Əfrasiyab Bədəlbəyli milli incəsənət məsələləri ilə bağlı olan, ictimaiyyəti narahat edən problemlərə toxunan məqalələr yazmağa başladı. O, bütün illər ərzində ölkəmizin musiqili teatr həyatını, Azərbaycanda musiqi yaradıcılığının inkişafını, yaradıcı təşkilat- ların fəaliyyətini diqqətlə izləyirdi. Onu yeni əsərlər, yeni və artıq məşhur opera və balet tama- şaları, konsert həyatı, artistlərin – həm milli, həm də qastrola gə- lənlərin çıxışları həmişə sevindirirdi. Əfrasiyab Bədəlbəylinin maraq diapozonu həmişə genişliyi və çeşidliliyi ilə seçilirdi. O, Üzeyir Hacıbəyliyə, onun yaradıcılığına çoxlu məqalələr həsr etmişdir. Böyük rus, Avropa sənətkarlarının (V.Motsart, M.Qlinka, N.Rimski-Korsakov) yaradıcılığı onun həmişə diqqət mərkəzində idi. Azərbaycan opera və baletlərinin tamaşaları da onun diqqətindən kənarda qalmırdı. Onun rəyləri həmişə bu və ya digər musiqi hadisəsinin qiymətləndirilməsində qəribə bir məharəti ilə seçilirdi. Bu məqalələr həmişə musiqi sənətinin böyük ustalarının bə- şəriyyətin mütərəqqi məqsədlərinə böyük təsir göstərən yaradıcı- lıqlarının düzgün anlaşılması ilə nəzərə çarpırdı. Əfrasiyab Bədəlbəylinin elmi irsini iki əsas sahəyə bölmək olar: elmi irs və publisistika.
Opera üç pərdə və altı şəkildən ibarətdir. Operada adi sovet ailəsinin hə- yatı göstərilir. Təəssüf ki, müəllif “Söyüdlər ağlamaz” operasının partiturası- nı əldə edə bilmədiyinə görə bu opera haqqında daha ətraflı məlumat verə bil- məmişdir. 394
Əfrasiyab Bədəlbəylinin elmi irsi bir neçə əsərdən ibarətdir. Onların arasında xüsusi yeri 1969-cu ildə çapdan çıxmış “İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti” tutur. Ondan əvvəl, 1956-cı ildə çap olunmuş “Musiqi terminləri lüğəti” və həmçinin elmi xarakterli bir neçə məqalə sanki onun bu fundamental əsərinə hazırlıq işi idi. Bu kitabın çap olunması həm professional musiqiçilərin, həm də hə- vəskarların böyük marağına səbəb oldu, çünki müəllif musiqi mə- dəniyyətinin tarixi, nəzəri məsələlərini işıqlandıraraq, Azərbaycan dilində xüsusi ədəbiyyatdakı çatışmazlıqları doldururdu. Lüğətdə musiqi terminologiyasında formal tərcümələr nəti- cəsində müşahidə olunan ziddiyyətlərin aradan qaldırılmasına xüsusi diqqət yetirilmiş, musiqi təcrübəsində rast gələn musiqi terminlərinin müəllif izahı (şərhlər) da orada öz əksini tapmışdı. Lüğətdə olan qiymətli məlumatlar Əfrasiyab Bədəlbəylini qeyri- adi geniş elmi erudisiyaya malik olan bir tədqiqatçı kimi səciy- yələndirir. Bu musiqi lüğətində Qərbi Avropa, rus, şərq müəllif- lərindən, musiqi nəzəriyyəçilərindən, filosoflarından, şərqşünas- larından gətirilmiş sitatlar onun elmi məlumatlılığının miqyası və qarşıya qoyulmuş bu elmi məsələyə necə diqqətlə yanaşdığı barədə təsəvvür yaradır 1 . Lüğət 3 bölmədən ibarətdir. Birinci bölmə, Azərbaycan musiqi terminlərinə; ikincisi, musiqi təcrü- bəsində istifadə olunan rus terminlərinə; üçüncü, xarici terminlə- rə və dünya musiqi ədəbiyyatında istifadə olunan sözlərə həsr olunmuşdur. Bu lüğətdə müəllif özünü Azərbaycan musiqi ter- minologiyasının dərin tədqiqatçısı kimi göstərir, həmçinin Şərq- də istifadə olunan və Azərbaycan terminləri ilə çox oxşar olan musiqi terminlərinə böyük diqqət yetirir. Şərq musiqi mədəniy- yətinin dilini bilməsi ona orta əsr Şərq musiqisinin tarixi və nə- zəriyyəsini tədqiq etmək imkanı açmışdı. Məlum olduğu kimi, müsəlman Şərq ölkələri alimlərinin əmə- yi nəticəsində inkişaf edən elmi ənənə mədəni universallıq və mil- li xarakterlə seçilirdi... Şərq nəzəriyyəçiləri – farslar, türklər, ərəb- lər bu əsərləri musiqi elminin ümumi irsi hesab edir və öz elmi
1 Bağırova S. “Azərbaycan musiqisi və musiqiçiləri” (məqalələr, esse və rəylər). “O, öz dövrünü 40 il qabaqlamışdı” məqaləsi. Bakı, Təknur, s. 64. 395
nəzəriyyələri varisliyinin təsdiqi kimi onlara istinad edirdilər 1 . Bu mövqe lüğətin terminoloji fondunu tərtib edərkən Ə.Bədəlbəy- linin mövqeyini müəyyən etdi. Burada orta əsr musiqili nəzəri traktatlarda, yaxud İranın, Türkiyə və ərəb ölkələrinin musiqi təc- rübəsində istifadə olunan çoxlu termin və sözlər vardır. Ikinci böl- mədə Ə.Bədəlbəyli musiqi təcrübəsində geniş yayılmış və Azər- baycan dilində analoji anlayışlara uyğun gələn rus terminlərini vermişdir. Bu bölmədə dünya xalqlarının musiqi alətləri barədə, musiqişünaslıqda və musiqi təcrübəsində geniş istifadə olunan termin və anlayışlar barədə məlumat verilir. Lüğətdə polifoniya və harmoniyada istifadə olunan terminlərin də izahı verilir. Kiçik məqalələr, qeydlər və monoqrafik informasiyalar böl- məsində görkəmli orta əsr musiqişünasları və onların nəzəri traktatları, muğam sənətinin inkişafında mühüm rol oynamış xa- nəndələr, tarzənlər barədə məlumatlar verilir. Oxucuları orta əsr Azərbaycan musiqişünasları ilə tanış edərkən eyni zamanda on- ların nəzəri əsərlərinin izahatı verilir. Publisistik əsərlərə tarixi xarakterli oçerklər aiddir – not ya- zısının meydana gəlməsi və yaradılması barədə üç məqalə, məş- hur bəstəkarlara, müğənni və ifaçılara, onların yaradıcılıq fəaliy- yətinə həsr olunmuş məqalələr. Onlardan “Böyük bəstəkar” (Ü.Hacıbəyli), “Unudulmaz sənətkar” (A.Zeynallı), “Azərbay- can müğənnisi” (Bülbül), “Həyat simfoniyası” (M.Maqomayev), “Musiqi barədə söhbətlər” (Q.Qarayev), Ü.Hacıbəylinin silahda- şı görkəmli tarzənə həsr olunmuş “Qurban Pirimov” kitabçaları- nı göstərmək olar. “Qurban Pirimov” kitabçası Azərbaycan tar məktəbinin inkişaf və zənginləşməsində Qurban Pirimovun rolu- nu xüsusi nəzərə çarpdırır, həmçinin onun ifaçılıq yaradıcılığı- nın zəngin mənbə olduğunu, buradan bəstəkarların öz əsərləri üçün faydalı material əxs etdiklərini” 2 qeyd edir. Onun birinci dərəcəli məsələlərdən biri olan musiqi savadının tərbiyə olunmasına yönəlmiş “Musiqi barədə söhbətlər” kitabçası
1 Bağırova S. “Azərbaycan musiqisi və musiqiçiləri” (məqalələr, esse və rəylər). “O, öz dövrünü 40 il qabaqlamışdı” məqaləsi. Bakı, Təknur, s. 64. 2 Bədəlbəyli Ə. Azərbaycan bəstəkarları (Q.Qasımov, A.İsazadə). Bakı, İşıq, 1986, s. 226. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|