Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc

 

402

can Dövlət simfonik orkestrinin daimi tərkibini təşkil etmək 

üçün gərgin fəaliyyət göstərdi. Niyazinin ifaçılıq yaradıcılığının 

inkişafının yeni mərhələsi simfonik orkestrlə birgə işi ilə başlan-

mış, onun dirijorluq texnikası təkmilləşmiş, orkestrin repertuarı 

zənginləşmişdir. Həmin zamandan etibarən Azərbaycan bəstə-

karlarının simfonik əsərlərinə daha tez-tez müraciət etməyə baş-

lamışdır. Niyazinin simfonik əsərlərin təbliği ilə bağlı olan fəa-

liyyəti məhz həmin dövrdə meydana çıxmış və sonralar intensiv 

inkişaf etmişdir. Bu dövrdə Niyazinin repertuarı sovet respubli-

kaları bəstəkarlarının əsərləri ilə zənginləşdi. 1939-cu ilin sonla-

rında Bakıda keçirilmiş sovet musiqisi dekadasında Niyazi 

S.Turenkovun “Belorusiya süitası”ndan, N.Lısenko-Revutskinin 

“Taras Bulba” operasının uvertürasından, A.Balançivadzenin 

“Dağların ürəyi” baleti süitasından, R.Qliyerin “Şahsənəm” ope-

rasının uvertürasından ibarət olan proqramla çıxış etdi. Niyazi 

Üzeyir bəy Hacıbəylinin “Koroğlu” operasının tamaşalarına da 

bu zamandan dirijorluq etməyə başlamışdır. 

Niyazinin Ü.Hacıbəylinin musiqisi ilə əlaqəsi tədricən dərin-

ləşdi və daha maraqlı oldu. O, həmin musiqiyə daha çox məftun 

oldu və bu musiqi xəzinəsindən böyük ehtiramla bəhs etməyə 

başladı. Niyazi Ü.Hacıbəylinin “Korolğu” operasına xüsusi bir 

duyğu ilə yanaşır, bu müdrik əsərin musiqisini böyük sadəliklə, 

yetkin ustalıqla ifa edirdi. O, müəllifin partiturasını dinləyicilərə 

bənzərsiz parlaq cizgilərlə, emosional zənginliklə, incə dinamika 

ilə və coşqun ritmik əlavələrlə çatdırırdı. 

Keçən əsrin 30-cu illərinin sonlarında Niyazinin əsərlərinin si-

yahısı “Çiçəyim mənim” lirik mahnısı, “Kəndlilər” və  “İyirminci 

bahar” kinofilmləri üçün musiqi ilə zənginləşdi. O, Nizami Gəncə-

vinin eyniadlı poemasının motivləri əsasında “Xosrov və Şirin” li-

rik-dramatik operası üzərində işini davam etdirdi. 1939-cu ilin de-

kabr ayının 13-də bu operanın birinci pərdəsi konsert ifasında 

M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında nüma-

yiş etdirildi. 1940-cı ilin aprel ayının 20-də M.F.Axundov adına 

Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində Niyazinin 

rəhbərliyi ilə onun “1920-ci ildə” adlı birpərdəli opera-kantatasının 

(M.Rəfilinin mətni əsasında) ilk tamaşası göstərildi.  

---

 

403 

1940-cı ildə Niyazi Azərbaycan SSR Əməkdar İncəsənət Xa-

dimi fəxri adına layiq görüldü. 

Müharibə illəri Niyazi üçün gərgin yaradıcılıq və ictimai fəa-

liyyət dövrü olmuşdur. O, dəfələrlə  hərbi hissələrə getmiş, bö-

yük siyasi tərbiyə işi aparmış, bir müddət Bakı hava hücumun-

dan müdafiə dairəsinin mahnı və rəqs ansamblına başçılıq etmiş-

dir. 1941-ci ilin oktyabr ayında Niyazi M.F.Axundov adına 

Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrının kollektivi ilə birlik-

də sovet qoşun hissələri qarşısında çıxış etmək üçün İrana get-

mişdi. Burada Niyazinin dirijorluğu ilə nümayiş etdirmiş teatr 

tamaşaları, o cümlədən Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” operası 

böyük uğur qazandı. Niyazi İran səfərindən aldığı  təəssüratları 

S.Rüstəmin sözlərinə bəstələdiyi “Təbrizim” adlı səmimi mahnı-

sında  əks etdirmişdir. 1942-ci ilin may ayının 22-də Niyazinin 

rəhbərliyi altında Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının 

səhnəsində onun “Xosrov və Şirin” lirik-dramatik operası səhnə-

yə qoyuldu. Bu operanın musiqisində səmimi, lirik ariyalar, ifa-

dəli xor və orkestr fraqmentləri diqqəti cəlb edir. Operanın quru-

luşunu hazırlamış İ.Hidayətzadə yazırdı: “Bəstəkar misilsiz po-

eziyanın cazibə qüvvəsini əxz etmiş və onu musiqidə təqdim edə 

bilmişdir”. 1944-cü ildə Niyazinin rəhbərliyi altında Ü.Hacıbəy-

linin “Koroğlu” operasının yeni tamaşası oldu. Bu tamaşa res-

publikanın musiqi həyatında böyük hadisə idi. Üzeyir bəy Ha-

cıbəylinin bu operası ilk dəfə olaraq rus dilində səsləndi. Həmin 

ildə “Bakinski raboçi” qəzetində  dərc olunmuş  məqalədə de-

yilirdi: “Koroğlu” operasının rus səhnəsində göstərilməsi incə-

sənətimizdə böyük və fərəhli hadisədir. Böyük Vətən müharibə-

si sovet xalqlarının dostluq əlaqələrini daha da möhkəmləndir-

mişdir və bu tamaşa deyilənlərə parlaq sübutlardan biridir”

1

. Ni-

yazi müəllifin orkestr palitrasının bütün rəngarəngliyindən isti-

fadə etmiş, Ü.Hacıbəylinin musiqisinin yeni cəhətlərini üzə  çı-

xarmışdır. Hər pərdənin bitkin olması onları musiqili-dramatik 

novellalara çevirmişdi. 

                                                 

1

  Глан  Д. “Кёр-оглы” (премьера  в  театре  оперы  и  балета  им. 

М.Ф.Ахундова) . “Бакинский рабочий”. 1944, 20 mart. 

---

 

404

Niyazi P.Çaykovskinin “Qaratoxmaq qadın” operasının səh-

nə  təcəssümü üzərində  işləyərkən özünün ifaçılıq məharətinin 

artdığını nümayiş etdirmişdir. Bu cəhət digər operaların – 

P.Çaykovskinin “Yevgeni Onegin”, “J.Puççininin “Bohema”, 

Q.Qarayevin və C.Hacıyevin “Vətən”, İ.Dzerjinskinin “Nadejda 

Svetlova” operalarının tamaşaları üzərində işdə də özünü büruzə 

verir. 

Bəstəkar və dirijor Niyazinin işi 1944-cü ilin dekabr ayında 

Tbilisidə keçirilmiş Zaqafqaziya respublikalarının musiqi deka-

dasında yüksək qiymətləndirmişdir. Tbilisidə keçirilmiş dekada-

nın simfonik konsert proqramlarında Q.Qarayevin (Birinci sim-

foniya), C.Hacıyevin (Birinci simfoniya), S.Hacıbəyovun (Birin-

ci simfoniya), F.Əmirovun (faşistlərə qarşı döyüşlərdə həlak ol-

muş gənc Azərbaycan bəstəkarı M.İstafilzadənin xatirəsinə həsr 

edilmiş simfonik poema), Ə.Abbasovun (“Rəqs süitası”) əsərləri 

uğurla səsləndi. Bu dekadada Niyazi II dünya müharibəsi 

hadisələrinin doğurduğu və  əks etdirdiyi iki simfonik əsəri ilə 

(“Döyüşdə” və “Xatirə”) çıxış etdi. Üzeyir bəy Hacıbəyli yaz-

mışdır: “Gənc bəstəkarlarımızın başının ucalığıdır ki, onlar mü-

rəkkəb orkestr yazı texnikasına  əsaslı surətdə yiyələnmişlər. 

Simfoniya formasına yiyələnməkdə ciddi uğur qazanmışlar”

1

. 

Bu dövrdə Azərbaycan sovet musiqisində mürəkkəb ifaçılıq 

problemləri mövcud idi. Məhz həmin illər Niyazi repertuarı qə-

tiyyətlə genişləndirməyə, onu iri simfonik və opera əsərləri ilə 

zənginləşdirməyə can atırdı. O, üslub və ideya-estetik cəhətdən 

mürəkkəb olan partituralar üzərində çalışırdı. P.Çaykovskinin 

Dördüncü, Beşinci və Altıncı simfoniyalarının, “Manfred” sim-

foniyasının, “Romeo və Cülyetta” uvertüra-fantaziyasının, M.Ba-

lakirevin “İslamey” simfonik poemasının, S.Taneyevin “İoann 

Damaskin” kantatasının, M.Musorqskinin “Keçəl dağda gecə” 

simfonik lövhəsinin, N.Rimski-Korsakovun “Şəhrizad” simfo-

nik süitasının, L.Bethovenin Birinci, Beşinci, Səkkizinci simfo-

niyalarının, “Eqmont”, Koriolan” uvertüralarının, F.Şubertin 

                                                 

1

 Hacıbəyov. “Vətən müharibəsi günlərində Sovet Azərbaycanının musi-

qisi” məcmuəsi üçün müqəddimə. B., 1945. s. 8. 

---