Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc

 

399 

S.Ruhulla, X.Terequlov, B.Bədəlbəyli, A.Abaşidze və başqaları 

tez-tez bu evdə görüşərdilər. Həmin görüşlər adətən mahir xa-

nəndə  və sazəndələr C.Qaryağdıoğlunun, S.Şuşinskinin, H.Sa-

rabskinin, M.Bağırovun, Q.Pirimovun konsertləri ilə tamamla-

nırdı. Yeni milli operalar və musiqili komediyalar da burada 

dinlənir və müzakirə edilərdi. Təbiidir ki, belə incəsənət mühi-

tində böyümüş Niyaziyə həyatda ən parlaq və güclü təsir bağış-

lamış dəyər musiqi olmuşdur. Onun musiqi sahəsindəki istedadı 

erkən yaşlarında aşkara çıxmışdır. Ümumiyyətlə, Niyazinin hə-

yat və musiqi dünyagörüşünün formalaşmasında iki böyük şəx-

siyyətin – atası Zülfüqar Hacıbəyovun və əmisi Üzeyir bəy Ha-

cıbəylinin rolu əvəzsizdir. Gənc Niyazi öncə Cənubi Qafqaz hər-

bi-hazırlıq məktəbində  təhsil almış  və  həmin vaxtda Y.Şeffer-

linq, sonra isə professor S.Bretantskidən skripka çalmağı öyrən-

məyə başlamışdı. Lakin 1926-cı ildə Niyazi Ü.Hacıbəylinin 

məsləhəti ilə Moskvaya gedir və orada Qnesinlər adına musiqi-

pedaqoji texnikumunda, görkəmli musiqiçi və müəllim Mixail Fa-

bianoviç Qnesinin (1883-1957) sinfində musiqi təhsilinə başlayır. 

Niyazinin M.F.Qnesinin rəhbərliyi altında məşğul olduğu il-

lər gərgin əmək və bəstəkarlıq sənəti xüsusiyyətlərinin öyrənil-

məsi dövrü idi. Moskva şəhərinin zəngin bədii həyatı – opera ta-

maşaları, simfonik və kamera musiqisi konsertləri, görkəmli di-

rijorların, musiqi ifaçılarının çıxışları Niyazinin istedadının inki-

şafına təkan verdi

1

. 1929-1931-ci illər ərzində Niyazi Leninqrad 

(Sankt-Peterburq) mərkəzi musiqi texnikumunda Q.Popovun və 

P.Ryazanovun rəhbərliyi altında bəstəkarlıq məşğələlərini da-

vam etdirdi. Həmin dövrdə Niyazi gənc Azərbaycan bəstəkarı 

Asəf Zeynallı ilə birlikdə Leninqradda (Sankt-Peterburqda) 

Azərbaycan bəstəkarlarının  əsərlərindən ibarət konsertlərin təş-

kil edilməsi və keçirilməsi sahəsində mühüm işlər gördü. Lakin 

                                                 

1

 Moskvada musiqi təhsili aldığı dövrdə Niyazi ağırlıqqaldırma idman 

növü ilə də uğurla məşğul olmuşdur. O, dəfələrlə “Dinamo” idman cəmiyyə-

tinin keçirdiyi yarışların qalibi, Azərbaycanın rekordcusu olmuşdur. Sonrakı 

illərdə Niyazi uzun müddət Azərbaycanın  ağır atletika

 

üzrə idman Federasi-

yasının rəhbəri olmuşdur, gənc idmançıları  dəstəkləyir, onların işi, təhsili 

üçün uyğun şərait yaradırdı. 

---

 

400

Leninqradın iqlimi Niyazinin səhhətinə pis təsir etdiyi üçün ora-

da təhsilini davam edə bilmir. Bir müddət sonra Dağıstan 

MSSR-də Xalq maarif komissarlığı elm, ədəbiyyat və incəsənət 

bölməsinin müdiri təyin edilir. Bu illər  ərzində Niyazi Üzeyir 

bəy Hacıbəyli ilə müntəzəm olaraq yazışır, onun məsləhətlərini 

diqqətlə dinləyirdi. Eyni zamanda Üzeyir Hacıbəyli də tez-tez öz 

yaradıcılıq planları, Azərbaycanın musiqi həyatında baş verən 

hadisələr haqqında Niyaziyə məlumat verirdi. O cümlədən, Kor-

oğlu operasının 1-ci pərdəsinin tamamlamasından və  təcili ola-

raq Niyazi tərəfindən onun dinlənməsini istəyirdi. 1933-cü ilin 

ortalarında Niyazi Bakıya qayıtdı. Burada o, müəyyən müddət 

ərzində Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının aspiranturasın-

da professorlar L.Rudolfun və S.Ştrasserin rəhbərliyi altında 

məşğul oldu. 

Niyazi bəstəkarlıq fəaliyyətinə məhz həmin dövrdə başlamış-

dır. O, öz qüvvəsini müxtəlif janrlarda sınamış, tezliklə ilk əsər-

ləri olan “Od içində” fortepiano poemasını, Talış mövzularında 

fortepiano pyesləri silsiləsini və Azərbaycan simfonik musiqisi-

nin ilk nümunələrindən biri olan “Zaqatala süitası”nı yaratmış-

dır. 1934-cü ildə Niyazi Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü 

oldu. Bir ildən sonra o, M.Maqomayevin muğamların nota salın-

ması təşəbbüsünü davam edərək məşhur xanəndə C.Qaryağdıoğ-

lunun ifasından “Rast” və “Şur” muğamlarının not yazılarını tər-

tib etmişdir

1

. Bərabər temperasiyalı sistemə əsaslanan bu not ya-

zıları Azərbaycan muğamlarının səciyyəvi milli xüsusiyyətlərini 

tam şəkildə əks etdirməsə də, onların şifahi sənət növü olan mu-

ğamların qorunması  və  bəstəkar yaradıcılığında istifadəsi üçün 

böyük nəzəri və təcrübi əhəmiyəti var idi. Eyni zamanda həmin 

not yazıları 30-cu illərdə milli musiqimizə, çalqı alətlərimizə 

qarşı çıxan yanlış nəzəriyyələri təkzib etdi, cəsarətli etiraz kimi 

qəbul olundu. Niyazinin bu mürəkkəb işin öhdəsindən uğurla 

                                                 

1

 Nəşr edilməyib. Azərbaycan musiqisi tarixində ilk dəfə olaraq 1912-ci 

ildə M.C.Əmirov “Heratı” zərb muğamını  (İstanbulda “Şəhbal” dərgisində 

nəşr olunub), 1928-ci ildə isə M. Maqomayev Q.Pirimovun ifasından “Rast” 

muğamını nota salmışdır. 

---

 

401 

gəlməsi haqqında Ü.Hacıbəyli “Azərbaycan muğamlarının yazıl-

ması məsələsi” məqaləsində məlumat vermişdir.

1

 

Keçən əsrin 30-cu illərində Niyazi kino və teatr musiqisi sa-

həsində  fəal çalışmışdır. O, atası ilə birlikdə  Cəfər Cabbarlının 

“Almas” dramının ssenarisi əsasında çəkilmiş ilk səsli Azərbay-

can bədii filmi üçün musiqi yazmış, dram tamaşalarına musiqi 

bəstələmişdir.

 

Niyazi dirijorluq fəaliyyətinə də həmin dövrdən başlamışdır. 

O, 1934-1935-ci illərdə Azərbaycan Neftçilər İttifaqı dram teat-

rının orkestrinə  rəhbərlik etmişdir. Sonralar Niyazi Respublika 

Radio verilişləri Komitəsinin simfonik orkestrinin pultu arxasın-

da olmuş, Azərbaycan bəstəkarlarının ilk simfonik əsərlərini, 

Ü.Hacıbəylinin, M.Maqomayevin və Z.Hacıbəyovun operaların-

dan orkestr fraqmentlərini idarə etmişdir. Niyazinin M.F.Axun-

dov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrının səhnəsin-

də M.Maqomayevin “Nərgiz” operasının yeni tamaşasının hazır-

lanması ilə bağlı  işi onun dirijorluq fəaliyyətində yeni mərhələ 

oldu. Bu mərhələdə Niyazi bəstəkar R.Qliyerlə birlikdə M.Ma-

qomayevin “Nərgiz” operasının yeni musiqi redaksiyasını hazır-

ladı. 1938-ci ildə “Nərgiz” operası Moskvada ilk dəfə keçirilmiş 

Azərbaycan incəsənəti dekadasının proqramına daxil edildi. 

Ü.Hacıbəylinin “Koroğlu” və M.Maqomayevin “Nərgiz” opera-

ları, Q.Qarayevin, Niyazinin, C.Hacıyevin  əsərləri dekada işti-

rakçıları  tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. “Son dərəcədə  də-

qiq, düşünülmüş şəkildə, böyük ifadəliliklə” dirijorluq etmiş Ni-

yazinin istedadı ayrıca qeyd edildi

2

. Niyazi – ongünlüyün yekun 

konsertində  də böyük müvəffəqiyyətlə dirijorluq etdi. Bu kon-

sertdə görkəmli müğənni Bülbülün ifasında onun “Vətən haq-

qında mahnı”sı səsləndi. 

Niyazi bu uğuruna görə ilk və layiq olduğu mükafat – “Şərəf 

nişanı” ordenini aldı. 

Tezliklə o, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının bədii rəhbə-

ri təyin edildi və bu vəzifədə Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbay-

                                                 

1

 Hacıbəyov Ü. Azərbaycan muğamlarının yazılması  məsələsi. “Kom-

munist”, Bakı, 22 iyul, 1935. 

2

 “Рабочая Москва”, 12 aprel, 1938. 

---