Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
318
II fəsil Vokal əsərləri
Asəf Zeynallının yaradıcılığında onun romansları xüsusi mər- hələni təşkil edir. Qısa yaradıcı həyatı ərzində bəstəkar romans janrına tez-tez müraciət etmiş, sadə, lakonik formada onu narahat edən mövzuları, dövrün və ölkənin problemlərini ifadə etməyi bacarmışdır. Bəstəkar səs üçün kifayət qədər əsərlər yazmışdır: romanslar – “Ölkəm”, “Sual”, “Seyran” 1 , “Çadra” 2 , “Sərhədçi” (aşağı səs üçün); mahnılar – “Qızıl bayraq”, “10 il”, “Araz” (for- tepiano üçün duet): xalq mahnılarının işləmələri – “Səndən mənə yar olmaz”, “Sarı gəlin”, “O qara qaşlar” (orkestrlə səs üçün), or- kestrlə xor üçün “Şikəstə”.
Romansların mövzu dairəsi çox müxtəlifdir, vətənpərvərlik çağırışından tutmuş (“Seyran”, “Ölkəm”, “Sərhədçi”), ən incə li- rikayadək (“Sual”, “Səndən mənə yar olmaz”). Bu əsərlər bəstə- karı narahat edən müxtəlif məsələlərin geniş diapazonunu əhatə etmiş, onun çoxtərəfli maraqlarını açıb göstərmişdir. Zeynallının vokal əsərlərinin mətnlərini müxtəlif müəlliflər yazmışdır və onlar sənətkarlıq baxımından C.Cabbarlının vətəni tərənnüm edən nəfis şeiriyatı ilə yanaşı, Stroqanovun orta səviy- yəli
– “Rus şairinin türk qızına müraciəti” (“Çadra”) şeiri və ya şair A.Tahirovun plakat tipli şeirinə yazılmış “Seyran” romansı da var.
1 “Seyran” (sözləri Tahirovun, tərcüməsi B.Serebryakovundur), “Ölkəm” (sözləri C.Cabbarlının), “Sərhədçi” (sözləri R.Rzanın, tərcümə Serebryako- vundur), “Sual” (sözləri xalqa məxsusdur, tərcümə Pançenkonundur), “Çad- ra” (sözləri Q.Stroqanovun, tərcüməsi M.H.Təhmasibindir), “Səndən mənə yar olmaz” xalq mahnısının işlənmiş variantı, prof. L.M.Rudolfun redaksiyası ilə Azərnəşrin musiqi bölməsi tərəfindən 1934-cü ildə nəşr edilmişdir (musiqi bölməsinin müdiri H.Qacar). 2 “Çadra” müəllif tərəfindən başa çatdırılmamışdır, daha doğrusu son 9 takt eskiz şəklində yazılmışdır, ona görə də onun fortepiano müşayiəti redaksiya tərəfindən əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirilmişdir. 319
Bəzən bəstəkarın keyfiyyətinə xüsusi diqqət yetirmədiyi şeir- lərə müraciət etməsi onun öz əsərlərində dövrün gündəlik zəruri problemlərinə münasibət bildirmək cəhdi ilə izah olunur. Şübhəsiz ki, A.Zeynallının istedadı, gözəl maraqlı musiqisi mətnin çatışmazlıqlarının arxa plana keşməsini şərtləndirir. Mə- sələyə musiqi vasitəsilə öz münasibətini bildirmək cəhdi lirik ifadə tərzinə, mövzunun fərdi təfsirinə gətirib çıxarır. Bu da ari- ozovarilik və digər komponentlərə malik romans və ya mahnı formalarında üzə çıxır. Ona görə də musiqi nəticə etibarilə öz bədii keyfiyyətlərinə görə mətni çox üstələyir. A.Zeynallının vokal əsərlərinin obraz dairəsini vətənpərvər- liklə bağlı və lirik planlara bölmək olar. Lakin bəstəkarın yaradı- cılığının maraqlı cəhəti ondadır ki, hər iki xətt bir-biri ilə sıx uz- laşır. Məsələn, “Ölkəm” romansında vətənpərvərlik mövzusu ilə yanaşı peyzaj lirikasının obrazları da özünü göstərir. Burada və- tənpərvərlik ideyası lirik əhval-ruhiyyə prizmasından keçərək, yeni emosional boyalarla aşılanır. Zeynallı romanslarının səciyyəvi cəhətlərindən biri onların janr rəngarəngliyidir. “Sərhədçi” – kiçik ballada, aşağı səs üçün təhkiyədir. 1
“Çadra”, “Ölkəm”, “Seyran” –
gah Vətənə, gah Araz çayına, gah türk qızına (“Çadra”) müraciət formasında yazılan monoloq- lardır. “Araz” mahnı-romans janrına aiddir “Səndən mənə yar ol- maz”, “O qara qaşlar” xalq mahnılarının işləmələridir. Bunlardan bir qədər fərqlənən xor və orkestr üçün yazılan “Şikəstə” eyniadlı “Segah” ladının kiçik səciyyəvi intonasiya özəyinin işləməsidir. Janr mənsubiyyətindən asılı olaraq hər bir romansın öz xüsu- siyyəti var. Məsələn, “Sərhədçi” romansının reçitativ xarakterli melodiyası ona təhkiyə tonu verir. Görünür, müəllif özü də mət- nə o qədər ciddi riayət edir ki, musiqidə nitqin intonasiyaları, ça- larları müəyyən qədər mexaniki şəkildə canlandırılır. Deyilənlə- rin tam əksi olaraq “Ölkəm” romansı melodiklik baxımından ol- duqca ifadəlidir. Burada olan reçitativ intonasiyalar üzvi və
1 Abasova E.Ə., Q.A.Qasımov. Sovet Azərbaycanı musiqi sənətinin oçerkləri. 1970, s. 32. 320
məntiqi şəkildə romansın olduqca ifadəli melodik xəttinə hörü- lür. Bu romansda melodiya çox axıcıdır, aydın ifadə olunmuş ariozo cizgilərinə malikdir, “Sual” romansı da melodiyasına gö- rə “Ölkəm” romansına yaxındır.
321
“Çadra” romansında melodik xəttin təhkiyəliliyi “Sərhəd- çi”dəki təhkiyəlilikdən fərqlənir. Burada ikinci romansın melodiyasına xas olan kəskin sıçra- yışlar, xromatizmlər yoxdur. Bununla belə, həmin melodiyada “Ölkəm” romansının əsasını təşkil edən mahnıvarilik yoxdur. “Sərhədçi”də müəyyən qədər simasız çox sadə, melodiya – he- kayət var. Zeynallının romanslarındakı melodiyanın keyfiyyəti milli köklərlə birbaşa asılılıqdadır. Azərbaycan xalq musiqisinin mə- qam xüsusiyyətlərinin az duyulduğu əsərlərdə musiqinin keyfiy- yəti aşağıdır. Məsələn, “Sərhədçi” və “Çadra”da olduğu kimi. Birinci halda Azərbaycan musiqisi üçün səciyyəvi olmayan xro- matizm, triton sıçrayışları romansı simasızlaşdırır. Fortepiano girişinin muğam xarakterinə baxmayaraq “Çad- ra”da vokal melodiya milli musiqi nitqinin özünəməxsusluğunu kifayət qədər açmır.
Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|