Microsoft Word Ilhame-qesebova
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
13 başqasının, hətta tanımadığı bir kəsin mahnısını oxumağa məcbur edilirdi”. 5
XX əsrin ortalarından başlayaraq Aşıq Avdı, Aşıq Məhəmməd, Aşıq Temraz, Aşıq Bəhrəm, Aşıq Cəlal kimi aşıqlar zəngin ədəbi irsləri və klassik ənənələrə sədaqətləri ilə Azərbaycan aşıq sənətinin çağdaş nümayəndələrinə örnək olurlar. Ə.Eldarovanın qeyd etdiyi kimi, “aşıqlar tarixin ən ağır keşməkeşli dövrlərində belə özlərinin zəngin ədəbi musiqi irsinin qorunması, daha geniş yayılması, nəsildən-nəslə keçməsi, ən yaxşı ənənələr əsasında inkişaf etdirilməsi qayğısına qalmışlar.” 6
el şairlərinin yaradıcılığında dini motivli şeirlər” adlanır. Bu yarım- fəsildə XX əsr Qazax aşıqlarının yaradıcılığında dini dünyagörüşün mövcudluğu o dövrün sosialist, kommunist ictimai quruluşu ilə qətiyyən uyğun gəlmədiyi göstərilir. Və nəticə etibarilə dinlə bağlı şeirlərin çox az yer tutduğunun səbəbi aydınlaşdırılır. Konkret nümunələr əsasında bu tendensiyanın səbəbinin aşıqların dini dünya- görüşü ilə sovetləşən və ateistləşən sosial-siyasi mühit arasındakı ziddiyyətlər olduğu aşkar olmuşdur. Digər tərəfdən, çox tez də sovet rejiminə uyğunlaşmağa çalışan Borçalı, Göyçə, Gəncəbasar və Şirvan aşıqları repressiyaya qurban getməmək üçün dini mövzulara müraciət etməməyə başladılar. Buna paralel olaraq yeni quruluşla bağlı yeni mövzular ortaya çıxdı. Dini mövzuların, terminlərin, ideyaların, simvolların XX əsr Qazax aşıq ədəbiyyatında az-çox qorunması yenə də Aşıq Ələsgər, Növrəs İman və başqa aşıqların şeirlərinin təsiri ilə olmuşdur. Dini təhsil almış bəzi Qazax aşıqlarının rəsmi ideologiyanın aşıqları sovetləşdirməyə məcbur etdiyi bir dövrdə bu ideyaların tənəzzülə uğramasının qarşısının alınmasında xüsusi xidmətləri olduğunu da qeyd etmək lazımdır. Bunlardan Aşıq Məhəmməd, Aşıq Avdı, Şair Temraz, Aşıq Bəhrəm və başqalarını göstərmək olar. Lakin Qazax aşıqlarının demək olar ki, hamısı bu və ya digər dərəcədə dini termin və rəmzlərdən istifadə etmişlər. Bunu aşıqların və el şairlərinin yaradıcılığının təhlili bir daha əyani şəkildə təsdiq edir. Aşıq ədəbiyyatında son dövrlərdə geniş araşdırılmağa çalışılan sufi rəmzləri, təsəvvüf mövzuları aşıq sənətinin yeni mərhələyə
5 Allahmanlı M. Ozan, aşıq və aşiq. Bakı: Ağrıdağ, 1997, s.119 6 Eldarova Ə. Azərbaycan aşıq sənəti. Bakı: Elm, 1996, s.33
14
mərhələyə keçməsi ilə əlaqədardır. Ancaq bir çox tədqiqatçılar faktlardan deyil, görmək istədiklərindən yazırlar. Burada aşıq-aşiq, təriqət-şəriət, hal elmi və s. haqqında yazmaqla aşıqları təriqət şairi kimi araşdırırlar. Aşiq-aşıq, dərviş-aşıq münasibətini prof. F.Bayat bir qədər fərqli şəkildə izah etmiş və aşıqların təsəvvüf əhli olmadığını isbatlamışdır: “Təbii ki, bаşlаnğıcdа аşığа çеvrilən аşiqlər təriqət əhli idilər və sоnrаdаn müstəqil bir təşkilаt kimi fоrmаlаşаn аşıqlаr təхəllüs оlаrаq “Qul”, “Miskin”, “Аbdаl”, “Хəstə”, “Şаh”, “Sultаn” və s. kimi tеrminləri qəbul еtməklə özlərinin təsəvvüfü аxınа bаğlılıqlаrını qoruyub saxlamışlar. Аşıqlıq bir sənət növünə çеvrildikcə təхəllüslər də аrха plаnа kеçməyə, dаhа çох “aşıq” təyinеdici аdı ilə işlənməyə bаşlаdı. Sufizmin еşq аnlаyışı, vəhdəti- vücudun оntоlоji və epistemoloji köklərini аçıqlаyаn şеirlər bu ədəbiyyаtdа sеyrəlməyə bаşlаdı. Аşıq ədəbiyyаtının yaranmasından dövrümüzə qədər dəyişməz qаlаn əsas ünsürü ilhаmın vеrgi ilə verildiyinə, aşıqlığın ilаhi mənşəli оlduğunа inаm, bir də sufi rəmzləri оldu. O halda aşıq hər nə qədər mənşəi baxımından təsəvvüf ideologiyası ilə əlaqəli olsa da həm divan, həm də təkkə şairindən fərqlənir, çünki XVII yüzildən müstəqil bir təbəqə kimi formalaşan aşıqların şeirlərində daha çox bəşəri mövzular, bəşəri eşq, təbiət gözəllikləri, gözəlləmələr, daha sonra ictimai mövzular əsas yer tutmağa başladı”. 7 Burada təbii ki, M.F.Köprülünün və Ə.Cəfəroğlu- nun
Anadolu və Azərbaycan aşıq sənəti ilə bağlı araşdırmalarında aşıq sənətinin təşəkkül və təkamül dinamikası ilə bağlı düşüncələrini də xatırlamaq lazımdır. Bu alimlərə görə, aşıqlar əski türk dini-mifik görüşləri ilə orta əsrlərin dini-təsəvvüfi görüşləri qovşağında ortaya çıxmış, aşıqlıq bu aspektdən öyrənilmişdir. 8
gəraylılarını, divanilərini daha çox Novruzlu tapşırması ilə yazan aşıq pirinin Hz. Əli olduğunu, onun əlindən badə alıb içdiyini bildirməklə
7 Bayat F. Türk təkkə (təsəvvüf) ədəbiyyatı. Bakı: Elm və təhsil, 2011, s.341-342 8 Köprülü M.F. Türk edebiyatında aşık tarzının menşe ve tekamülü // Milli tetebbular mecmuası, İstanbul, h. (1331), No. 1; Köprülü M.F. Azeri aşıklarından Tufarkanlı Abbas // Türk Amacı dergisi, İstanbul, yıl 1, s.1, Temmuz, 1942; Köprülü M.F. Türk saz şairleri. Ankara: 1992; Caferoğlu A. XVI asır azeri sazşairlerinden Tufarganlı Abbas // Azerbaycan yurt bilgisi dergisi, Mart, 1932, sayı 3; Caferoğlu A. Terekeme ağzile hudut boyu saz şairlerinden Kurbani ve şiirleri // TDED, III, İstanbul, 1948, No.112 Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|