Microsoft Word Ilhame-qesebova
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dissertasiyanın əsas məzmunu aşağıdakı kitab və məqalələrdə öz əksini tapmışdır
- «Роль Казахских ашугов в формировании Гянджабасарской ашугской среды»
- Традиции классического искусства в творчестве Казахских ашугов и народный поэтов”
- Своеобразные особенности художественного мастерства Казахских ашугов и народных поэтов”.
- Ilhame Jalal kizi Gasabova Gazakh ashug sphere of the 20 th century Summary
- “The role of Gazakh ashugs in the creation of Ganjabasar ashug sphere”
- “Classic art traditions in the activity of Gazakh ashugs and folk poets”
- The literary mastering peculiarities of Gazakh ashug and folk poets”.
- НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА ИНСТИТУТ ФОЛЬКЛОРА На правах рукописи
- ИЛЬХАМА ДЖАЛАЛ кызы ГАСАБОВА
27 ildə belə yaranıb: Aşıq Avdının evinin arxa tərəfi kolxoz bağı olub. Ustad həmişə bu bağa çəkilər, təbiət qoynunda fikrə dalar, təbiətdən ilham alarmış. Deyilənə görə, cavanlığında sevgilisi Mehribanla da burda görüşərmiş. Bir gün yaxın dostu Kəmərli İdris oğlu Məmməd Aşıq Avdığilə qonaq gəlir, görür ki, aşıq evdə yoxdur. Aşığın həyat yoldaşı Yasəmən xanım görür ki, yenə adəti üzrə aşıq kolxoz bağına çəkilib nəsə yazır. Elə bu vaxt aşıq Cəlal və aşıq Yəhya da ustadın yanına şagirdliyə gəliblər. Bir az keçməmiş görürlər ki, aşıq qım- qıma deyə-deyə evə sarı gəlir. Soruşurlar ki, usta nə oxuyursan? Cavab verir ki, təzə hava yaratmışam bu da sözləridir. Elə oradaca havanı şagirdlərinə öyrədir. O gün bu gün “İncə gülü” havası aşıqların dilində məclislərdə ən çox ifa olunan havadır. Aşıq Avdının “İncə gülü” havası oynaq şən havadır. Sözlərindən bir bəndi isə belədir: Bir gün durdum çıxdım gülşən seyrinə, Gördüm ki, bülbüllər gülə yalvarır. Bənövşə boynunu büküb nərgizə, Nərgiz özü şirin dilə yalvarır. 34
Qazax aşıqlarının digər özünəməxsusluqlarından biri də solo ifaçılıqdır. Azərbaycan aşıqlarından ilk olaraq solo-saz ifaçılığı aşıq Ədalət Nəsibova məxsusdur. Bilirik ki, Aşıq Ə.Nəsibovun barmaq imkanları səs imkanlarından daha yüksəkdir. Onun ifa tərzi ilk sazı dindirəndən tanınır. Ondan sonra solo-saz ifaçılığı bir çox aşıqlar, eləcə də, aşıq Əmrah Gülməmmədov davam etdirmişdir. Müasir aşıqlardan Aşıq Məhəmmədəli Məşədiyevi, Aşıq Eldarı nümunə göstərmək olar. Qeyd edim ki, hər ikisi Aşıq Ədalət Nəsibovun şəyirdləridir. Üçüncü fəslin dördüncü yarımfəsli “Qazax aşıqlarının yara- dıcılığında nağıl-dastan” adlanır. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiy- yatında epik növə daxil olan janrların hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Ta qədimlərdən başlayaraq xalqın arzu və istəkləri daha dərin şəkildə bu janrlarda öz əksini tapmışdır. Epik növ xalqın bədii yaradıcılığından başqa, eyni zamanda onun tarixi olmuşdur. Məlum olduğu kimi, “dastan” sözü hadisə, əhvalat, təsvir, tərif, tərcümeyi-hal, bəzən də tarix kimi mənalarda işlənmiş, sonralar isə hekayətnamələr adlandırılmışdır. “Dədə Qorqud kitabı”nda bu,
34 Söyləyici: Aşıq Məhəmmədəli Məşədiyev 1961-ci il təvəllüdlü.
28 “boy” adlanır. Aşıqlar, onların dinləyiciləri isə buna “nağıl” adı vermişlər. El arasında aşığı imtahana çəkəndə “dastan ehtiyatının” xüsusi rolu olmuşdur. Bu yarımfəsildə Qazax aşıqlarının nağıl-dastanları da təhlil edilmişdir. Bu bölgənin aşıqlarından Mirzə Səmədin “Sarıtel”, “Box- ça çiçəyi”, Aşıq Avdının “Avdı və Mehriban”, Zəkəriyyə Mehmanın (Məmmədov Zəkəriyyə) “Villinin dastanı”, Şair Temrazın “Gülə- bəyimin nağılı”, Aşıq Cəlal Qəhrəmanovun “Qaratel və Aşıq Cəlal”, “Kəməroğlu Kərəm və Qəmər xanım”, Aşıq Sadıq Avdıoğlunun “Tahir və Zöhrab”, Aşıq Şəadət Gülməmmədovun “Aşıq Şəadət və Ayna xanım”, “Ələmdar və Gülnaz” nağıl-dastanları mövcuddur. Qazax
mahalında aşıqların dilində məclislərdə söylənilən dastanlardan biri də ustad aşıq Avdının “Avdı və Mehriban” dasta- nıdır. Nakam sevgi mövzusunda yaradılan bu dastandakı hadisələr XX əsrin otuzuncu illərində baş vermişdir. Şair Temraz Novruzlunun “Güləbəyimin nağılı” adlı kiçik həcmli nağıl-dastanı isə aşığın başından keçənlərin bilavasitə nəsr və nəzmlə söylənməsi olub daha çox real hadisələrdən bəhs etməkdədir. Əlimizdə olan nümunəyə əsasən, nağıl-dastan həcmcə kiçikdir və əslində nağıl termini anlamından fərqli olaraq reallığı əks etdirir. Strukturu baxımından nağıl-dastanlar klassik dastanlardan təhkiyənin özünəməxsusluğu və canlılığı ilə seçilir. Dissertasiyanın “Nəticə” hissəsində tədqiqatın əsas müddəaları ümumiləşdirilir. Tədqiqat nəticəsində əldə olunan qənaət budur ki, Azərbaycan aşıq sənətinin bütün ideya zənginliyini və sənət meyarlarını Qazax aşıq və el şairləri dolğun əks etdirmişlər. Bu səbəbdən də onların həyat və sənət bioqrafiyasının monoqrafik planda öyrənilməsi Azərbaycan folklorşünaslığı üçün aktual məsələlərdən biridir. Beləliklə, Qazax bölgəsi ayrıca aşıq mühit kimi tədqiqata cəlb olunaraq, milli folklorşünaslıqda bölgənin indiyədək geniş araşdırılmayan aşıqları və el şairinin yaradıcılığı təhlil edilmişdir.
29
Dissertasiyanın əsas məzmunu aşağıdakı kitab və məqalələrdə öz əksini tapmışdır: 1. Şair Qulu. Karvanlar qocalır, yollar qocalmır / toplayıb tərtib edəni Qəsəbova İlhamə, Bakı: Nurlan, 2007, 262 s. 2. Qaracayev H. Dağ ceyrana, ceyran dağa yaraşır / toplayıb tərtib edəni, ön sözün müəllifi Qəsəbova İlhamə. Bakı: Nurlan, 2008, 144 s.
3. Hacı Qaracayevin həyat və yaradıcılığı // Elmi axtarışlar. Folklor İnstitutu, II toplu. Bakı: 2008, s.48-58 4. XX əsr Qazax aşıqları və el şairləri / toplayıb tərtib edəni Qəsəbova İlhamə. Bakı: Nurlan, 2009, 707 s. 5. Qazax aşıq və el şairlərinin yaradıcılığında mövzu dairəsi // Folklor və etnoqrafiya. I buraxılış, 2011, s.203-207 6. Qazax və Borçalı aşıqlarının yaradıcılığında deyişmə // Axtarışlar. AMEA Naxçıvan bölməsi. III (5) buraxılış, Naxçıvan, 2012, s.73-79 7. Ustad-şəyird münasibəti // Axtarışlar. AMEA Naxçıvan bölməsi, IV (6) buraxılış. Naxçıvan: 2012, s.23-31 8. Qazax və Borçalı (türkdilli gürcü) aşıqlarının yaradıcılığında deyişmə // “Qafqaz xalqlarının folkloru və linqvokulturologiyası” mövzusunda Beynəlxalq elmi simpoziumun materialları. Tbilisi: 2012, s.190-196 9. Qazax aşıq və el şairlərinin yaradıcılığında mövzu dairəsi // Dil və ədəbiyyat. Bakı: BDU, 2013, 2 (86) buraxılış, s.203-207 10. Классическая поэтическая традиция в Казахской ашугской среде ХХ века // Ученые записки Таврического Националь- ного Университета имени В.И.Вернадского. серия Фило- логия. Социальные коммуникации. Том 26 (65) № 1,ч.1. Симферополь: 2013, стр.198-202 11. Aşıq mühiti kontekstində Qazax aşıqlarının özünəməxsusluqları // Filologiya məsələləri, № 9, 2013, s.379-385 12. Qazax aşıqlarının məxsusi saz havacatları // Filologiya məsələləri, № 10, 2013, s. 446-451
30
Казахская ашугская среда ХХ века Резюме
Диссертация состоит из введения, трех глав, вывода и списка литературы. Во “Введении” обосновывается актуальность темы исследования, показывается объект и предмет работы, цели и задачи, научные новшества, теоретические и методологические основы, теоретическая и практическая значимость, дается информация об апробации и структуре. Первая глава диссертации называется «Роль Казахских
и состоит из трёх частей, в которых исследуются такие вопросы как “Своеобразие Казахских ашугов и народных поэтов в
Вторая глава под названием “Традиции классического искусства в творчестве Казахских ашугов и народный поэтов” состоит из четырех частей и посвящена изучению “Классическая поэтическая традиция в творчестве Казахских ашугов ХХ века”, “Религиозные мотивы в творчестве Казах- ских ашугов и народных поэтов”, “Тематика творчества Казахских ашугов и народных поэтов”, “Взаимоотношения учитель-ученик”. Третья глава, в которой в четырех частях исследуются “Жанровые особенности творчества Казахских ашугов и
В заключении обобщены выводы исследования и определены направления дальнейшего изучения темы.
31
Gazakh ashug sphere of the 20 th century Summary
The dissertation work consists of the introduction, three parts, the conclusion and the list of used literature. In the introduction the actuality of the investigation is shown, the history of the investigation is studied, the object of the investigation is given, the scientific methodology, aim and scientific innovations are also investigated. The first part of the dissertation work is called “The role of Gazakh ashugs in the creation of Ganjabasar ashug sphere” and consists of three chapters such as “Peculiarities of Gazakh ashugs and folk poets in the context of ashug sphere”, “The relation of Goycha ashug sphere with art”, “The relation of Borchali ashug sphere with art”. The second part called “Classic art traditions in the activity of Gazakh ashugs and folk poets” also consists of four chapters such as “Classical poetic tradition in the 20th century Gazakh ashug activity”, “Poems with religious motives in the activity of Gazakh ashugs and folk poets”, “Subject in the activity of gazakh ashugs and folk poets”, “The attitude of master and disciple”. The third part which consists of four chapters such as “Genre peculiarities in the activity of Gazakh ashugs and folk
“The literary mastering peculiarities of Gazakh ashug and folk poets”. In the conclusion the results are summarized and the future directions of the investigated subject are shown.
32
Kağız formatı: 60/84 1/16 Pulsuzdur Tiraj: 100 nüsxə
33
ИНСТИТУТ ФОЛЬКЛОРА
ИЛЬХАМА ДЖАЛАЛ кызы ГАСАБОВА
КАЗАХСКАЯ АШУГСКАЯ СРЕДА ХХ ВЕКА 5719.01 – Фольклористика А В Т О Р Е Ф Е Р А Т
диссертации на соискание научной степени доктора философии по филологии БАКУ – 2014
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|