Microsoft Word k I t a b verstka doc
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeqzar Cəfərli 134
- Yeqzar Cəfərli 136
- S.Ə.Şirvani irsinin nəşri tarixindən
ƏLİ FƏHMİ DÜNYASI 133 təxabatında Şirvaniyə daha çox yer ayırmışdı. Buraya şai- rin tərcümeyi halı “Nəzmən məktub (H.B.Zərdabiyə)”, “Xan və dehqan”, “Səlamət və mədamət” kimi şeirləri ve- rilmişdir. S.Ə.Şirvani irsinin ən yaxşı öyrənilməsi işinə XIX əs- rin 40-60-cı illərində başlandı və sonrakı, XX əsrdə də da- vam etdi. Burada Əli Fəhmi, H.Zeynallının, Ə.Müznibin, H.Səmədzadə, F.Qasımzadə, Ə.Seyidov, K.Mirbağırovun əməyindən danışır. Öz növbəsində Əli Fəhmi adını çək- diyimiz bu görkəmli alimlərin də S.Əzim haqqında mono- qrafiyalarını araşdırmış, onlara münasibət bəsləmiş, ən çox da K.Mirbağırovun monoqrafiyasına tənqidi yanaş- mışdır. Azərbaycan ədəbiyyatı inqilaba qədərki və inqi- labdan sonrakı dövrlərə bölündüyündən biz sovet ədə- biyyatı dövrünü tez-tez işlətməyə məcburuq. Əli Fəhmi sovetləşmədən sonra S.Əzim haqqında yazılmış məqalə və tədqiqatları üç yerə bölür: 1. Dərsliklər üçün yazılmış materiallar.. 2.Qəzet məqalələri. 3.Şairin kitablarına yazılmış müqəddimələr, jurnal məqalələri və ədəbiyyat tarixində yazılmış oçerklər. Sovet dövründə şairin həyat və fəaliyyəti haqqında ilk dolğun məlumat 1928-ci ildə nəşr olunan “Ədəbiyyat- dan iş kitabı”dır. Lakin S.Ə.Şirvani yaradıcılığına dərin- dən bələd olan Alim bu kitabı ətraflı tədqiq edəndən sonra orada şair haqqında yazılanlarlı heç də qənaətbəxş hesab etməmişdir. Əli Fəhmi yazırdı ki, “Bu kitabda Şirvaniyə həsr olunan fəsildə şairin dövrü haqqında verilən məlu- mat müəyyən dərəcəyə qədər doğru olsa da, qənaətbəxş Yeqzar Cəfərli 134 deyil. Bu kitabın müəllifləri S.Ə.Şirvani yaradıcılığını onun yaşadığı dövrü ilə bağlaya bilmədikləri kimi, damğ- alamağa çalışmışlar”. Lakin Böyük alim Şairin 1930-cu ildə nəşr olunan seçilmiş əsərlərinə H.Zeynallının müqəddi- məsini olduqca qənaətbəxş hesab edir. ”O, S.Əzimin yara- dıcılığındakı ziddiyyətləri çox ustalıqla göstərmişdir. Mə- sələn, şairin bir yandan çar idarə üsulunu tənqid etməsini, digər tərəfdən də Şamaxını bərpa edən çar məmurlarını tərifləməsi, bir yandan islamı və peyğəmbərləri qəbul edib onları vəsf etməsi digər tərəfdən də dini və din xadimləri- ni tənqid etməsi kimi ziddiyyətlər M.Zeynallı çox gözəl təsvir etmişdir.” Əli Fəhmi də bu məqaləsində ədəbiyyat- şünas alimin bu zəhmətini yüksək qiymətləndirmişdir. Bununla yanaşı o “Zeynallının Seyid Əzimi sırf bir sinfin nümayəndəsi kimi göstərməsini, şairin xalqla bağlı olan demokratik cəhətlərini kölgədə buraxmasını” tənqid edir. Ümumiyyətlə Əli Fəhmi yuxarıda adlarını çəkdiyi- miz ədəbiyyatşünas və tənqidçi alimlərin bir çatışmayan cəhətini göstərir ki, onların bir çoxu formanı məzmundan, bədiiliyi ideyadan ayırmağa çalışmışlar”. Şübhəsiz ki, bu metoloji səhvdir”-deyir. “İnsan üçün beyin ilə qəlbin hansı birinin daha əhəmiyyətli olduğunu müəyyənləşdirmək mümkün olmadığı kimi sənət əsərində də ideya ilə forma- nın arasındakı üstünlük fərqini söyləmək çətindir”. S.Ə.Şirvaninin Azərbaycan oxucularına ilk dəfə ola- raq tam, nöqsansız şəkildə, şairin ədəbiyyat tarixində mövqeyini F. Qasımzadə göstərmişdir. Əli Fəhminin elmi rəhbəri olmuş hörmətli alim 1938- ci ildə S.Əzimin yaradıcılığını araşdırmağa başlamışdır. ƏLİ FƏHMİ DÜNYASI 135 F.Qasımzadə 1960-62-ci illərdə ədəbiyyat dərsliyində “Seyid Əzim Şirvani” adlı ayrıca bir fəsil vermişdi. F.Qasımzadə Seyid Əzim haqqında araşdırmalarını sonra- lar da davam etdirmiş, 1944-cü ildə nəşr etdirdiyi “Müxtə- sər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” adlı dərsliyində şair haqqında daha əvvəl yazdıqlarını bir az da təkmilləşdir- miş bu dəfə şairin aşiqanə və lirik qəzəllərini daha ətraflı tədqiq etmiş, Seyid Əzimi Füzuli ədəbi məktəbinin ən lay- iqli davamçısı hesab etmişdir. Sonuncu dərsliyin böyük əhəmiyyəti bunda idi ki, burada F.Qasımzadə şairin pedo- qoji fəalliyyəti də geniş əks etdirmişdir. 1950-ci ildə F.Qasımzadə həmin dövrə qədər Seyid Əzimin çap olun- muş divanlarını yeni nəsrlə Azərnəşr xətti ilə çap etdirmiş, bundan başqa F.Qasımzadə 1956-cı ildə nəşr etdirdiyi “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” əsərində S.Ə.Şirvaniyə ayrıca bir fəsil həsr etmişdi ki, bu da şairin yaradıcılığını daha dərindən öyrənməyə imkan verir. S.Ə.Şirvanidən bəhs edən məqalədə Əli Fəhmi müəl- liflər içərisində akademik M.Arifi də xüsusi olaraq qeyd edir. Əli Fəhmi bu əsərində öz müasirləri olan daha bir ne- çə alimin Seyid Əzim haqqında oçerk məqalə və monoqra- fiyalarını tənqidi-surətdə gözdən keçirmiş, geniş şərh et- mişdir. Lakin bizim məqsədimiz bütün bunları tədqiq et- mək yox, sadəcə onun haqqında məlumat vermək ol- duğundan bu işi gələcək tədqiqatçıların öhdəsinə buraxı- rıq. Əli Fəhmi S.Əzim haqqında yazdığı bu məqalənin son yekunu olaraq bildirirdi ki, “Bir çox başqa klassiklərlə ya- naşı S.Ə.Şirvani irsini öyrənmək sayəsində yuxarıda nə- Yeqzar Cəfərli 136 zərdən keçirdiyimiz kimi müəyyən əhəmiyyəti olan işlər görülmüşdür. Lakin həmin tədqiqi əsər və məqalələrdə Şirvaninin sənətkarlıq məsələləri kimi mühüm bir cəhət öz əksini tapmamışdır”. Lakin Əli Fəhmi Seyid Əzim haq- qında yazdığı bu məqaləsində özünün sonrakı monoqra- fiya və məqalələrində, indiyədək Seyid Əzim haqqında yazılmış monoqrafiyalarda bu və ya digər müəlliflər tərə- findən buraxılan səhvləri özünün dissertasiyasında ətraflı ifadə edəcəyini bildirmişdi. Çox təəssüf ki, biz alimin “S.Ə.Şirvaninin həyat və yaradıcılığı” mövzusunda yaz- dığı namizədlik disertasiyasının mətnin əldə edə bilmə- dik. Görünür bu disertasiya da onun digər əsərləri kimi alimin Kamo küçəsindəki mənzilində saxlanılmış, onun ölümündən sonra itmişdir. S.Ə.Şirvani irsinin nəşri tarixindən S.Ə.Şirvani irsini ətraflı tədqiq edən Əli Fəhmi şairin əsərlərinin nəşri ilə də maraqlanmış və bu əsərlərin çap olunma tarixlərini və hətta məkanlarını göstərmişdir. Ali- min tədqiqatlarından məlum olur ki, şairin əsərləri hələ öz sağlığında müxtəlif mətbuat orqanlarında nəşr olunmuş- dur. Lakin ilk olataq şairin əsərləri cəm halında 1891- 1892-ci illərdə H.Z.Tağıyevin vəsaiti ilə nəşr olunmuşdur. Bu nəşri əldə edib oxuyub ətraflı tədqiq edəndən sonra nəşrin nöqsanlarını göstərən Əli Fəhmi göstərir ki, ”Bu nəşrdə şairin yalnız zamanla səsləşməyən şerləri çap olun- muş nəşrə maarifçilik ruhunda yazılmış şerlərin isə heç bi- Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|