46
1924-cü ilin mart ayında AKP MK yerli almanlar üçün
n z rd tutulmu alman dilli q zetin yaradılması bar d t limat
verir. T limata uy un olaraq , “Bauer und Arbeiter” (K ndli v
i çil r) adlı q zet 1924-cü ilin iyun ayından noyabr ayına q d r
Bakı
h rind alman dilind çap edilib. Q zet h ft d bir d f
n r olunmaqla, AKP MK-nın r smi m tbuat orqanı kimi f aliyy t
göst rib. Alman jurnalist Albert Erfurt “Bauer und Arbeiter” q zeti
f aliyy t göst rdiyi müdd td ba redaktor v zif sini icra edib.
Q zetin yaradıcı kollektivi, sas n, Bakı
h rind ya ayan azsaylı
alman icmasından t kil edilirmi .
Q zetd ideoloji t bli atla yana ı, Az rbaycan v Gürcüstan
razil rind ya ayan almanların m i t, t hsil v c miyy t
inteqrasiya m s l l ri il ba lı müxt lif mövzulara da geni yer
ayrılıb. XX srin 20-ci ill rind Qafqazda ya ayan etnik almanlar
Bakı v Tiflis kimi böyük h rl rd ya amırdılar. Onlara daha
çox m sk n saldıqları bölg l rd rast g lm k mümkün idi. Bu
s b bd n, q zet üçün f aliyy t göst r n 32 n f rd n 8-i Bakıda, 3
n f ri is Tiflisd i l yirdi. Dig r 15 n f r Az rbaycanda, 7 n f r
is Gürcüstanda etnik almanların yaratdı ı koloniyalarda ya ayan
k ndli muxbirl r idil r.
“Bauer und Arbeiter”in Bakıda çap olundu u ilk say(lar)ı
2200 nüsx d n ibar t idi. Nüsx l rin çox az bir qismi paytaxtda
saxlanılırdı,
sas n, Az rbaycanın bölg l rind v Gürcüstanda
ya ayan almanlara gönd rilirdi. Moskva trafında ya ayan
almanlar da t bii ki, unudulmurdu – bir neç nüsx onlara da
çatdırılırdı. Sonralar Gürcüstan Kommunist Partiyasının s yi
n tic sind “Bauer und Arbeiter”in Tiflis h rind kiçik ofisi
açılır. Bununla yana ı, çap zamanı yaranan probleml r s b bind n
q zetin n rind müxt lif gecikm l r olurmu . Bütün ç tinlikl r
baxmayaraq, 1924-cü ilin sentyabr ayında ba redaktor A.A.Erfurt
v m sl kda ı
onberq Az rbaycan Kommunist Partiyasının
n zdind alman dilli öz l m tb yaratma a nail olurlar.
Sonradan q zet olan mara ın k skin azalması s b bind n
“Bauer und Arbeiter” 1924-cü il noyabrın 5-d öz f aliyy tin son
verir.
47
“Lenins Weg” (Lenin yolu) – 1932-1936-cı ill r rzind ilk
olaraq Helenendorf (Göygöl) v bir müdd t sonra is Bakı
h rind alman dilind n r olunmu q zetdir. Kommunist yö-
nümlü q zet Az rbaycan Kommunist Partiyası M rk zi
Komit sinin d st yi il n r edilmi dir. Q zet Qafqaz almanları
arasında kommunist ideyalarının yayılmasına hesablanmı dı.
Az rbaycanda sovetl m nin ilk gününd n rusdilli m tbuatın
n r edilm prosesi anadilli m tbu orqanlarla birlikd h yata
keçirildi. 1906-cı ild n çap edil n “Bakinskiy raboçi” yenid n
f aliyy tin ba ladı v m tbu orqanın çapı üçün lazım olan rait
yaradıldı. “Kommunist” q zetinin rus dilind n ri d qısa müd-
d td realla dırıldı. Rus dilind bir çox yeni partiya-sovet m tbuatı
yaradıldı. 1923-cü ild “Molodoy raboyçiy” g ncl rin
sas
tribunası oldu.
Sovetl m d n sonra ilk buraxılan q zet “Az rbaycan
Müv qq ti nqilab Komit sinin xbarı” oldu. Aprelin 29-da rus v
Az rbaycan dill rind çap olunan bu m tbu orqanın ilk sayı
inqilab sevinci il açılırdı: “Aprelin 27-d n 28-n keç n gec
rq
tarixind
n böyük hadis ba verdi – bir damcı qan tökülm d n,
dem k olar, güll atılmadan hakimiyy t xalq dü m nl rinin,
xanların, b yl rin v onların
laltılarının v satqın nök rl rinin
caynaqlarından m kçi xalqın lin keçdi”.
(19)
A.A ırlı yazır ki, 1928-ci ild is Az rbaycan K(b)P Bakı
Komit si f hl l rin kütl vi m tbu orqanı olan “Vı ka” q zetinin
rus dilind çapını planla dırırdı. El h min il mart ayının 1-d
q zetin ilk sayı i ıq üzü gördü. “Vı ka”nın ilk sayı 15 min, ikinci
sayı 20 min tirajla oxuculara çatdırıldı.
ÜK (b) P MK 1939-cu ild “Vı ka”nın dig r rusdilli n r
olan “Bakinskiy raboçi” il birl m si haqda q rar verdi. Lakin 9
aydan sonra q rar d yi dirildi. 1940-cı il fevralın 1-d “Vı ka”nın
yenid n n ri b rpa edildi. Bu dövrd q zetin tirajı 40 mini
keçmi di.
sas n, Az rbaycanın neft s nay sind n yazan “Vı ka” res-
publikanın ictimai-siyasi, m d ni h yatı, dig r t s rrüfat sah l rini
d
hat ed n materiallar çap edirdi. Rusdilli oxucu auditoriyasının
48
t l bl ri n z r alınırdı. Q zetin s hif l rind m hur Bakı
neftçil rinin h yatından oçerkl r d rc olunurdu.
1948-ci il mayın 5-d “Vı ka” 20 illiyini qeyd etdi. 1978-ci
ild q zetin 60 illiyi t nt n li
kild keçirildi. Az rbaycan
müst qilliyini b rpa ed n
r f d mövcud ç tinlik redaksiyanın
i in m nfi t sir ets d , q zet ya adı.
Hazırda, “Vı ka” öz köhn adı il ça da m tbuatımızın
sıralarında boy göst rir.
1932-ci ild ilk d f rus v Az rbaycan dilind “Az rbaycan
b d n t rbiy çisi” (Fizkulturnik Azerbaydjana) adlı ixtisasla mı
idman q zeti n r ba ladı. Az rbaycanda idman m tbuatı tarixi-
nin ba lan ıcının sası qoyuldu v bu sah d ixtisasla an jurnalist
kadrları yeti di. F aliyy tinin ilk ill rind 4 s hif h cmind n r
olunan q zet, t kc , respublikamızda deyil, keçmi SSR m ka-
nında da özün xeyli sayda oxucu toplama a nail oldu. Q zetin ilk
ba redaktoru tanınmı yazıçı Aleksandr Kikiadze idi.
(19. 109-110)
70-ci ill rin vv lind ölk d müxt lif dill rd çap olunan
118 q zet, 128 jurnal tipli m tbu orqanlar iç risind az rbaycanca
n rl r üstünlük t kil edirdi: ana dilind 84 q zet v 23 jurnal n r
olunurdu.
Az rbaycanda milli azlıqların öyr nilm sin maraq Sovet
dövründ kifay t q d r güclü olmu dur. Xüsus n d Sovet aliml ri
bu m s l y xeyli maraq göst rmi l r. H l sovetl m d n vv l –
XIX
srin 30-cu ill rind n ba layaraq, xüsusi t dqiqat qrupları
Az rbaycanın milli azlıqlar ya ayan müxt lif razil rin s f rl r
etmi , h min xalqların ad t- n n , h yat v m i tl ri il yaxından
tanı olmu lar. Qayıtdıqdan sonra is Sankt-Peterburqda n r olu-
nan jurnallarda bu haqda geni h cmli m qal l rl çıxı etmi l r.
Bu sırada XIX srin 40-cı ill rind B.Leqkobıtov (l zgil r, tatlar,
xınalıqlar), P.Zablotski (talı lar) XIX srin 50-ci ill rind
.Berezin (farslar), XIX srin 60-cı ill rind P.F.Riss, D.Kistenyev
(talı lar), XIX srin 80-ci ill rind A.Komarov (tatlar, farslar),
XIX
srin 90-cı ill rind E.Veydenbaum (tatlar, talı lar), milli
azlıqların h yat v m i tin aid sah l ri d rind n öyr nm y
çalı mı lar.
Dostları ilə paylaş: |