Microsoft Word Kitab-2 cbs doc

46
1924-cü ilin mart ayında AKP MK yerli almanlar üçün 
n z rd  tutulmu  alman dilli q zetin yaradılması bar d   t limat 
verir. T limata uy un olaraq, “Bauer und Arbeiter” (K ndli v
i çil r) adlı q zet 1924-cü ilin iyun ayından noyabr ayına q d r
Bakı
h rind  alman dilind  çap edilib. Q zet h ft d  bir d f
n r olunmaqla, AKP MK-nın r smi m tbuat orqanı kimi f aliyy t
göst rib. Alman jurnalist Albert Erfurt “Bauer und Arbeiter” q zeti
f aliyy t göst rdiyi müdd td  ba  redaktor v zif sini icra edib. 
Q zetin yaradıcı kollektivi,  sas n, Bakı
h rind  ya ayan azsaylı
alman icmasından t kil edilirmi .
Q zetd  ideoloji t bli atla yana ı, Az rbaycan v  Gürcüstan 
razil rind  ya ayan almanların m i t, t hsil v   c miyy t
inteqrasiya m s l l ri il  ba lı müxt lif mövzulara da geni  yer 
ayrılıb. XX  srin 20-ci ill rind  Qafqazda ya ayan etnik almanlar 
Bakı v  Tiflis kimi böyük  h rl rd  ya amırdılar. Onlara daha 
çox m sk n saldıqları bölg l rd  rast g lm k mümkün idi. Bu 
s b bd n, q zet üçün f aliyy t göst r n 32 n f rd n 8-i Bakıda, 3 
n f ri is  Tiflisd  i l yirdi. Dig r 15 n f r Az rbaycanda, 7 n f r
is  Gürcüstanda etnik almanların yaratdı ı koloniyalarda ya ayan 
k ndli muxbirl r idil r.
“Bauer und Arbeiter”in Bakıda çap olundu u ilk say(lar)ı
2200 nüsx d n ibar t idi. Nüsx l rin çox az bir qismi paytaxtda 
saxlanılırdı,
sas n, Az rbaycanın bölg l rind   v  Gürcüstanda 
ya ayan almanlara gönd rilirdi. Moskva  trafında ya ayan 
almanlar da t bii ki, unudulmurdu – bir neç  nüsx  onlara da 
çatdırılırdı. Sonralar Gürcüstan Kommunist Partiyasının s yi
n tic sind  “Bauer und Arbeiter”in Tiflis  h rind  kiçik ofisi 
açılır. Bununla yana ı, çap zamanı yaranan probleml r s b bind n
q zetin n rind  müxt lif gecikm l r olurmu . Bütün ç tinlikl r
baxmayaraq, 1924-cü ilin sentyabr ayında ba  redaktor A.A.Erfurt 
v   m sl kda ı
onberq Az rbaycan Kommunist Partiyasının
n zdind  alman dilli öz l m tb  yaratma a nail olurlar. 
Sonradan q zet  olan mara ın k skin azalması s b bind n
“Bauer und Arbeiter” 1924-cü il noyabrın 5-d  öz f aliyy tin  son 
verir.

---

47
“Lenins Weg” (Lenin yolu) – 1932-1936-cı ill r rzind  ilk 
olaraq Helenendorf (Göygöl) v  bir müdd t sonra is  Bakı
h rind  alman dilind   n r olunmu   q zetdir. Kommunist yö-
nümlü q zet Az rbaycan Kommunist Partiyası M rk zi 
Komit sinin d st yi il   n r edilmi dir. Q zet Qafqaz  almanları
arasında kommunist ideyalarının yayılmasına hesablanmı dı.
Az rbaycanda sovetl m nin ilk gününd n rusdilli m tbuatın
n r edilm  prosesi anadilli m tbu orqanlarla birlikd   h yata
keçirildi. 1906-cı ild n çap edil n “Bakinskiy raboçi” yenid n
f aliyy tin  ba ladı v   m tbu orqanın çapı üçün lazım olan  rait
yaradıldı. “Kommunist” q zetinin rus dilind   n ri d  qısa müd-
d td  realla dırıldı. Rus dilind  bir çox yeni partiya-sovet m tbuatı
yaradıldı. 1923-cü ild  “Molodoy raboyçiy” g ncl rin
sas
tribunası oldu. 
Sovetl m d n sonra ilk buraxılan q zet “Az rbaycan 
Müv qq ti nqilab Komit sinin  xbarı” oldu. Aprelin 29-da rus v
Az rbaycan dill rind  çap olunan bu m tbu orqanın ilk sayı
inqilab sevinci il  açılırdı: “Aprelin 27-d n 28-n  keç n gec
rq
tarixind
n böyük hadis  ba  verdi – bir damcı qan tökülm d n,
dem k olar, güll  atılmadan hakimiyy t  xalq  dü m nl rinin,
xanların, b yl rin v  onların
laltılarının v  satqın nök rl rinin 
caynaqlarından  m kçi xalqın lin  keçdi”. 
(19)
A.A ırlı yazır ki, 1928-ci ild  is  Az rbaycan K(b)P Bakı
Komit si f hl l rin kütl vi m tbu orqanı olan “Vı ka” q zetinin 
rus dilind  çapını planla dırırdı. El   h min il mart ayının 1-d
q zetin ilk sayı i ıq üzü gördü. “Vı ka”nın ilk sayı 15 min, ikinci 
sayı 20 min tirajla oxuculara çatdırıldı.
ÜK (b) P MK 1939-cu ild  “Vı ka”nın dig r rusdilli n r
olan “Bakinskiy raboçi” il  birl m si haqda q rar verdi. Lakin 9 
aydan sonra q rar d yi dirildi. 1940-cı il fevralın 1-d  “Vı ka”nın
yenid n n ri b rpa edildi. Bu dövrd   q zetin tirajı 40 mini 
keçmi di.
sas n, Az rbaycanın neft s nay sind n yazan “Vı ka” res-
publikanın ictimai-siyasi, m d ni h yatı, dig r t s rrüfat sah l rini
d
hat  ed n materiallar çap edirdi. Rusdilli oxucu auditoriyasının

---

48
t l bl ri n z r  alınırdı. Q zetin s hif l rind   m hur Bakı
neftçil rinin h yatından  oçerkl r d rc olunurdu.
1948-ci il mayın 5-d  “Vı ka” 20 illiyini qeyd etdi. 1978-ci 
ild   q zetin 60 illiyi t nt n li
kild  keçirildi. Az rbaycan 
müst qilliyini b rpa ed n
r f d  mövcud ç tinlik redaksiyanın
i in  m nfi t sir ets  d , q zet ya adı.
Hazırda, “Vı ka” öz köhn  adı il  ça da   m tbuatımızın
sıralarında boy göst rir. 
1932-ci ild  ilk d f  rus v  Az rbaycan dilind  “Az rbaycan
b d n t rbiy çisi” (Fizkulturnik Azerbaydjana) adlı ixtisasla mı
idman q zeti n r  ba ladı. Az rbaycanda idman m tbuatı tarixi-
nin ba lan ıcının sası qoyuldu v  bu sah d  ixtisasla an jurnalist 
kadrları yeti di. F aliyy tinin ilk ill rind  4 s hif   h cmind   n r
olunan q zet, t kc , respublikamızda deyil, keçmi  SSR   m ka-
nında da özün  xeyli sayda oxucu toplama a nail oldu. Q zetin ilk 
ba  redaktoru tanınmı  yazıçı Aleksandr Kikiadze idi. 
(19. 109-110)
70-ci ill rin  vv lind  ölk d  müxt lif dill rd  çap olunan 
118 q zet, 128 jurnal tipli m tbu orqanlar iç risind  az rbaycanca 
n rl r üstünlük t kil edirdi: ana dilind  84 q zet v  23 jurnal n r
olunurdu.
Az rbaycanda milli azlıqların öyr nilm sin  maraq Sovet 
dövründ  kifay t q d r güclü olmu dur. Xüsus n d  Sovet aliml ri
bu m s l y  xeyli maraq göst rmi l r. H l  sovetl m d n vv l – 
XIX
srin 30-cu ill rind n ba layaraq, xüsusi t dqiqat qrupları
Az rbaycanın milli azlıqlar ya ayan müxt lif  razil rin   s f rl r
etmi , h min xalqların ad t- n n , h yat v  m i tl ri il  yaxından
tanı  olmu lar. Qayıtdıqdan sonra is  Sankt-Peterburqda n r olu-
nan jurnallarda bu haqda geni   h cmli m qal l rl  çıxı  etmi l r.
Bu sırada XIX  srin 40-cı ill rind  B.Leqkobıtov (l zgil r, tatlar, 
xınalıqlar), P.Zablotski (talı lar) XIX  srin 50-ci ill rind
.Berezin (farslar), XIX  srin 60-cı ill rind  P.F.Riss, D.Kistenyev 
(talı lar), XIX  srin 80-ci ill rind  A.Komarov (tatlar, farslar), 
XIX
srin 90-cı ill rind  E.Veydenbaum (tatlar, talı lar),  milli 
azlıqların h yat v   m i tin  aid sah l ri d rind n öyr nm y
çalı mı lar.

---