Microsoft Word Kitab-2 cbs doc
Yüklə 9,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
37 q zetl rini n z rd n keçirmi , toplayıb t rcüm etdiyi materialların xronoloji ardıcıllıqla rhini verm kl bir çox tarixi m qamlara aydınlıq g tirmi dir. T dqiqatçı alimin ara dırmaları bel dem y sas verir ki, mür kk b ictimai-siyasi raitd men evik, da nak, liberal v dig r partiyaların ideyalarını geni t bli ed n ist r erm ni, ist rs d erm nil r arxa duran imperiyanın mürt ce dövri m tbuatı Az rbaycan xalqının z ngin m d niyy tin , milli ad t- n n l rin , yüks k xlaqi keyfiyy tl rin , humanizmin , qonaqp rv rliyin , c surlu una qar ı inamsızlıq v dü m nçilik t bli edirdi. B zi yazılarda az rbaycanlıların mü yy n xarakterik c h tl ri erm nil r nümun göst rils d , gerilik, c hal t, dini fanatizmin tör tdiyi f lak tl r d xüsusi diqq t çatdırılırdı. XIX sr v XX srin vv ll rind regionda n r olunan (t kc , Bakıda deyil) dövri m tbuat orqanlarında dig r xalqların da ictimai-siyasi h yatının müxt lif sah l rini özünd ks etdir n m qal l rin d rci mühüm h miyy t k sb edirdi. " kinçi" q zetin- d n tutmu "Ziya", "Ziyayi-Qafqaziyy ", "Molla N sr ddin", "H yat", " r ad" v Bakıda n r olunan dig r m tbu orqanlara q d r Az rbaycanın dövri m tbuatında qon u xalqların m d ni h yatı, d biyyatı, inc s n ti bar d yazılara da rast g linir. Bu dövrd n r ba layan (1906, Tiflis) "Molla N sr ddin" jurnalı da ba qa dill ri öyr nm yin ziddin deyildi. Jurnal rus dilinin böyük t bli atçılarından idi. Mollan sr ddinçil rin h r biri öz ana dill rind n ba qa, 2-3 dil bilirdil r. Onlar ba qa dill rin öyr nilm sinin lüzumunu qeyd edir, eyni zamanda, Az rbaycan dilinin saflı ı u runda da mübariz aparırdılar. "Molla N sr d- din"in dili geni xalq kütl l rinin ba a dü düyü açıq, aydın V t n dili idi. (1.92) Yazıçı-publisist, ara dırmaçı Mehriban V zir m tbuata açıqlamasında Mirz C lilin m cburi kild mü yy n güz tl r getdiyini des d , heç zaman sas h d fl rind n yayınmadı ını, yolundan sarpmadı ını vur ulayır: “Dem li, ran hökum ti t klif etmi di ki, jurnal farsca çıxsın. Çünki o zaman randa türk dilind jurnal çıxmırdı, amma erm ni dilind yayımlanan çap m hsulu var idi. Mirz C lil o zaman valiy deyir ki, “m n farsca bilmir m, 38 amma erm nic ni yax ı bilir m. caz verin, bu jurnalı erm ni dilind çıxarım”. Bu t bii ki, sarkazm, Mirz C lil t r find n ustalıqla deyil n ironiya idi. randa erm ni dilind çıxan m tbuata ustalıqla i ar idi. Ondan sonra qar ılıqlı anla ma yarandı. H m onlar, h m d Mirz C lil güz t getdi”. (11) Qeyd ed k ki, jurnal 1906-1918-ci ill rd Tiflisd , 1921-ci ild T brizd , 1922-1931-ci ill rd Bakıda n r edilib. 25 il rzind 748 sayı i ıq üzü görüb. Az rbaycan Xalq Cümhuriyy ti dövründ m tbuat sah sind ld edil n n böyük u ur “M tbuat haqqında Nizamnam ”dir. Parlamentin 25 oktyabr 1919-cu il 88-ci iclasında M tbuat Nizam- nam si haqqında qanun layih sinin müzakir si aparılır. H min il oktyabrın 30-da is 7 s s çoxlu u il M tbuat Nizamnam si q bul olunur. Bu s n din ömrü qısa müdd tli olsa bel , Az rbaycan jurnalistikasının inki afına güclü t kan vermi , milli m tbuat tarixind silinm z bir iz qoymu dur. Müasir dövrümüzd K V sah sind q bul olunan qanunvericilik aktlarında da bu iz hiss olunmaqdadır. Sözsüz ki, Az rbaycan Xalq Cümhuriyy ti döv- ründ senzuranın l vi d bu inki afı sür tl ndirmi , ölk d azad m tbuata yol açmı dı. Az rbaycan m tbuatı tarixind 1918-1920-ci ill r bütün vv lki dövrl r nisb t n, n yüks k inki af m rh l si hesab olunur. Bu ill r m tbuatın ideya istiqam ti d müxt lif idi. Bir qrup media yeni yaranan Az rbaycan Xalq Cümhuriyy ti ideyala- rını t bli edir, ba qa qrup m tbuat orqanları bol evizm adı altında onlara qar ı çıxır, bol evik m tbuatı il müxalif td olan eser- men evik qrupu, erm ni-da nak m tbuatı v bit r f q zetl r, jur- nallar ist dikl ri ideya da ıyıcılı ını c miyy t a ılama a çalı ırdı. T bii ki, bu media orqanlarının iç risind Az rbaycan Xalq Cümhuriyy tinin ideyalarını t bli ed n v d st kl y n m tbuat daha geni oxucu auditoriyasına malik idi. 1918-1920-ci ill rd Bakıda yerli bol evikl rl bir mövqed dayanan v Az rbaycanda milli hökum tl müxalif td olan “Bakinets” (1907-1920, redaktoru M.S.Cinoridze, M.D.Manuçar- yan), “Bakinskaya jizn” (1919, Redaksiya hey ti), “Bakinskiy ra- 39 boçi” (1906-1920, RSDFP Bakı Komit sinin orqanı), “Bakinskoye slovo” (1918-1920, redaktoru Qlaxenqauz), “Bakinskoye utro” (1919, redaktoru M.N.Sergeyev), “ skra” (1919, Redaksiya hey ti), “Nabat” (1919, redaktoru A.A.Murovyan, F.E.Maxarad- ze), “Na a jizn” (1919), “Proletari” (1919, Redaksiya hey ti) v s. rus dilind q zet v jurnallar da çıxırdı. 1918-1920-ci ill rd Az rbaycanda milli hökum t qar ı erm ni dilind çıxan q zet v jurnallar iç risind “Artsax” (1919, Redaksiya hey ti), “Aparaj” (1917-1919, redaktoru Ayrapet Musaelyan) v s. kimi dü m n mövqeli q zet v jurnallar xüsusil f allıq göst rirdi. Rus dilind çıxan da nak istiqam tli “Znamya truda”, “Yedinaya Rossiya”, “ skra”, “Na a vremya”, “Vperyod” kimi q zetl r Az rbaycanda milli hökum tin leyhin t bli atda heç d onlardan geri qalmırdı. Cümhuriyy t hökum ti dövründ Bakı, G nc , u a, Tiflis, r van v dig r m d ni-inzibati m rk zl rd çıxan m tbuat nümu- n l ri, t kc , Az rbaycan-türk dilind deyil, rus, gürcü, erm ni, polyak, fars, alman v qeyri dill rd d n r edilirdi. Az rbaycan Xalq Cümhuriyy ti dövründ " stiqlal" (1918-1920), "Az rbay- can" (1918-1920), "Övraqi-n fis " (1919), "Müs lmanlıq" (1917- 1919), "Qurtulu " (1920), "M d niyy t" (1920), "G ncl r yurdu" (1918), " eypur" (1918-1919), "Z nbur" (1919) kimi milli istiqlal ideyalı m tbuat orqanları n r olunmu dur. Professor irm mm d Hüseynovun hesablamalarına sas n, müst qillik ill rind (1918-1920) ölk razisind 150-y q d r m tbuat orqanı n r edilirdi. Bunların 60-dan çoxu Az rbaycan, 70-d n çoxu rus, t xmin n, 14-15 m tbuat orqanı is dig r dill rd çap olunurdu. Az rbaycan dilind çap olunan m tbu n rl rd n "Az rbaycan", "Az rbaycan füq rası", "Al bayraq", "Açıq söz", "B sir t", "Qarda köm yi", "El", "Z hm t s dası", "G nc i çi", "G l c k", "Mill t", "Türk sözü", "H qq s dası", "Xalq sözü", "Z hm t h yatı", " eypur" v s. adları ç km k olar. 1918-1920-ci ill rd müxt lif mövqed olanların 7-8 m tbuat orqanı n r olunurdu ("Yedinaya Rosiya", "Znamya truda", " skra", "Na e Yüklə 9,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|