Microsoft Word Kitab-2 cbs doc

40
vremya", "Vperyod" v  s.). Bu göst rici d   m tbuat azadlı ının
Az rbaycanda nec  yüks k s viyy d   h yata keçirilm sind n
x b r verir. 
(12)
"Açıq söz"ün bir elanında oxuyuruq: "Oxuculardan aldı ımız
t viql r (h v sl ndirm l r) v
halid n gördüyümüz t v ccöhl r
(hüsn-r
b t, sevgi) say sind  m hz n (ancaq, yalnız) mü t ril ri-
mizi razı salmaq üçün ka ızın v
m l nin bu bahalı ında q zet -
mizin qit sini (burada, ölçü, format) böyütdük. Böyük qit ni bo
bulundurmamaq niyy til  möhtac oldu umuz m s l l rl
hvali-
cariy  haqqında daha ziyad   m lumat ver  bilm k üçün iki 
müh rrir d v t etdik. Qafqaziyada gürcül r il  yan-yana ya ıyoruz.
Onlar bizd n, biz d  onlardan x b r tutmalı, bir-birimizi 
bilm liyiz. Bu vaxta q d r h r yandan b hs edib d  qon uların
h yat v   m tbuatından x b rsiz qalmaq Qafaziyadakı türk 
q zet l rind n ötrü mühüm bir açıq t kil ediyordu. Bu açı ı
qapamaq, y ni gürcül r il  erm nil rin h yat v   m tbuatından
mühüm  hadis   v
s rl rl  camaatımızı a ina etm k üçün müt r-
ciml r c lb etdik. Gürcüc  müt rcimimiz  gürcü  müs lmanların-
dan bir zat olub, erm nic  müt rcimimiz d  m h lli türkc  q zet -
l rd  t rcüm l ri il  m ruf (tanınan) F t li smixanovdur...".
(1. 152)
Az rbaycanın 1918-1920-ci ill rd ki dövri m tbuatı halinin 
müxt lif zümr l rinin maraqlarını ks etdirirdi. G ncl r   m xsus 
"G ncl r yurdu", t l b   v  mü lliml r  aid " fkari-müt llimin", 
elm v  inc s n t xadiml rinin "M d niyy t" kimi q zet v
jurnalları n r olunurdu. Onların s hif l rind  milli dirç li
namin  t hsil, elm, maarif v  m d niyy tin inki afına, milli ruhlu 
yeni n slin yeti dirilm sin , eyni zamanda, ölk d  ba  ver n
ictimai-iqtisadi, siyasi hadis l r  dair m qal l r d rc olunurdu. 
Az rbaycan hökum ti r smi m tbuat orqanının yaradılması
m qs dil  1918-ci il sentyabrın 3-d  “Az rbaycan” q zetinin n ri 
il  ba lı q rar q bul edir. Q zet Az rbaycan v  rus dill rind
vv lc  G nc d , 1918-ci ilin 15 sentyabrında Xalq Cümhuriyy ti
hökum ti Bakıya köçdükd n sonra is  paytaxtda çap edilirdi. 
Q zetin Az rbaycan variantının redaktoru Ceyhun v  Üzeyir 

---

41
Hacıb yli qarda ları, rusca n rin redaktoru is
fi b y
Rüst mb yli idi.
Tarix elml ri doktoru, professor Abuz r X l fov qeyd edir 
ki, XX  srin vv ll rind  Bakıda rus dilind  119 adda q zet v
jurnal n r edilib ki, bu da çap edil n dövri m tbuat orqanlarının
50 faizini t kil edirdi. Onun yazdı ına gör , o dövrd  rus dilind
"Kaspi", "Baku", "Bakinskiye izvestiya", "Bakinskiy raboçiy" v  s. 
q zetl r n r edilirdi. Alim qeyd edir ki, rusdilli m tbuatda ölk nin
iqtisadi, siyasi, m d ni v  sosial durumu haqqında m s l l r
qaldırılır, ölk d  bütün sah l rd  olan gerilik t nqid edilir, Az r-
baycan xalqının tarixi, m d niyy ti, m n vi
n n l ri haqqında
m qal l r d rc edilirdi. A.X l fovun yazdı ına gör , Az rbay-
canda v  Rusiyanın dig r
h rl rind  d rc edil n rusdilli m tbuat
orqanlarında milli m tbuat xadiml rimizd n H.Z rdabinin, 
.A ayevin,
.Hüseynzad nin, E.Sultanovun, M. ahtaxtlının,
Ü.Hacıb yovun çıxı  etm si xalqımızın elm, m d niyy t v
m n vi n n l rinin t bli ind  böyük rol oynayırdı.
XX
srin
vv ll rind  ölk mizd   n r edil n iri m tbuat 
orqanlarını az rbaycanlı sahibkarlar maliyy l dirirdi. Bu sah d
xalqımızın görk mli xeyriyy çi o lu H.Z.Ta ıyevin rolu xüsusil
t qdir layiq olub. "Kaspi", "H yat" q zetl ri v  "Füyuzat" jurnalı
onun v saiti hesabına n r edilirdi. “Milli m tbuat tarixind  xüsusi 
m rh l   t kil ed n XX  srin
vv ll rind   h r cür ç tinlikl r ,
t qibl r  baxmayaraq, 1917-ci ilin fevralına q d r Az rbaycanda 
227 dövri m tbuat orqanı n r edilib ki, onlardan 30 faizi (66 
adda) Az rbaycan dilind , 50 faizi is  (119 adda) rus dilind
olub",- dey  yazan A.X l fov vur ulayır ki, m hz bu ill rd
görk mli Az rbaycan ziyalılarının milli m tbuatın yaranmasında,
t kilind   v  formala masında i tirakı onun m zmunca inki af
edib t kmill m sin , c miyy t h yatının bütün sah l rind
h lledici mövqe tutmasına, milli  üurun formala masında mühüm 
rol oynamasına s b b olub. 
(13)
1918-ci ilin mart soyqırımınad k Az rbaycanda 20-d n artıq
anadilli m tbu orqanı f aliyy t göst rm sin  baxmayaraq, q tliam-

---

42
dan sonra “Hümm t” v  “Bakı
urasının
xbarı” q zetl rind n
ba qa dig r milli m tbuat nümun l rinin n ri qada an olundu. 
“Açıq söz”, “B sir t”, “ stiqlal”, “El h yatı” v  ba qa anadil-
li q zetl rin son sayları soyqırımdan bir gün  vv l , martın 17-si 
v  18-n   t sadüf edir. Bakı Sovetinin s dri  aumyanın mri v
M tbuat bürosunun q rarı il  “mart hadis l rin  düzgün qiym t
verm dikl rin   v  vahid sosialist c bh sind  dayanmadıqlarına”
gör , h tta rusdilli q zetl r bel  ba lanıldı. “Kaspi”, “Bakı”,
“Bakinets”, “Vesti Baku” men evikl rin “Na  qolos” q zetl rinin 
n ri dayandırıldı, b yanatların, haliy  müraci tl rin çapı qada an
olundu.
“Qarda  qay ısı”nın rusca n r olunan 2 s hif sind  Az r-
baycan türkc sind ki m qal l rd ki faktlar sadalanır, Tiflis m t-
buatının hadis l r  birt r fli münasib ti pisl nilirdi. 15 sentyabr 
hadis l rin  münasib td  “provakasiya” xarakterli m qal l r d rc
ed n Tiflis q zetl rinin mü llifl rin  1918-ci il 31 martında
erm nil rin Az rbaycan türkl rin  qar ı tör tdikl ri kütl vi qır ın
faktları xatırladılır: “
rqi Zaqafqaziyada gürcül r üçün Tiflis n
d r c d
h miyy t da ıyırsa, müs lmanlar üçün Bakı da o q d r
mühümdür”. 
(14)
Ölk d  v ziyy ti n z r  alan milli hökum t v  Qafqaz  slam
Ordusu komandanlı ı Az rbaycan dövl tini siyasi-ideoloji 
t xribatlardan qorumaq üçün ölk
razisind   n r olunan m tbuat
orqanlarına müv qq ti h rbi senzura t tbiq edir. Bu bar d
m lumat Nuru Pa anın 1930-cu ild  Türkiy  Ba   H rbi Q rar-
gahının tarix komissiyasının xahi i il  yazdı ı memuarda  ksini
tapıb: "Bakıda "Az rbaycan” namında bir türkc  (r smi hökum t
q zet si) v  bir d  rusca q zet n r edilirdi. Bu q zetl r mövqe 
komandanlı ının bir senzor hey ti t r find n müraqib  edilirdi". 
(2. 
122)
1923-cü ilin noyabrında 40 s hif lik "
rq qadını" jurnalının
ilk nömr si 1000 nüsx  tirajla çapdan çıxmı   v  ilk redaktoru 
Ayna Sultanova olmu dur. 1938-ci ild n bu ad d yi diril r k
"Az rbaycan qadını" adı il  n r olunma a ba lamı dır.

---