Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 113 təsnifin) tipoloji klassifikasiya qismində dəyərləndiril- məsindən törəmiş olsa da, demək olar ki, məlum təkamül modelini (kök – iltisaqi – flektiv quruluş) təkrar edirdi. 1 Dillərin genealoji və tipoloji təsnifatlarının qarşılıqlı əlaqəsi probleminin təhlilinə silsilə tədqiqatlar həsr etmiş T.S.Şaradzenidze də Marrın araşdırmalarında «genealoji təsnifatın stadial klassifikasiya ilə əvəzləndiyinə», bu za- man «dil ailəsi» istilahının «sistem» termini ilə yenilən- diyinə 2 , morfoloji təsnifatın isə, öz növbəsində, həmin stadial klassifikasiyanın tərkib hissəsi qismində təqdim olunduğuna 3 diqqət çəkmişdir. Başqa sözlə, dillərin qohum- luq əlaqəsi və struktur oxşarlıq cəhətlərinə əsaslanan iki fərqli klassifikasiya sosial interpretasiya qazanan stadial inkişaf modeli çərçivəsində orijinal tərzdə sintez edilmiş və bunun nəticəsində artıq bu təsnifatların heç birinin fərdi qaydada dəyərləndirilməsinə imkan tapılmamışdır. Əsərində Marrizm ideyalarına qatı müxalif mövqe nümayiş etdirməklə, sonrakı nəsil dilçilər arasındakı «dil haqqında yeni təlim»in «müdafiəçi»ləri ilə qatı polemikaya girmiş B.A.Serebrennikov da «stadial inkişaf nəzəriyyə»sindəki bu klassifikasiya qarışıqlığının təhlilinə xüsusi önəm vermiş və Marrın müqayisəli-tarixi dilçiliyin nəticələrini «rədd etmək»lə bərabər, həmin «sistem»lərin sintetik (yəni, kök) iltisaqi və flektiv stadiyalara uyğunlaşdırmasının (dilçi, özünün digər həmkarları kimi, 1 Виноградов В.А. Функционально-типологические критерии и генеа- логическая классификация языков / Теоретические основы классифи- кации языков мира. Проблемы родства.М.,1980, стр.286. 2 Шарадзенидзе Т.С.Родство языков, процессы дивергенции, конвер- генции и соответствующие им классификации языков / Теоретические основы классификации языков мира. Проблема родства. М,1980, стр. 99. 3 Шарадзенидзе Т.С. Морфологическая классификация языков и основ- ные вопросы исторической типологии / Лингвистическая типология. М., 1985, стр.34. Azərbaycan Milli Kitabxanası 114 kök və aqlütinativ quruluşların bir-birini əvəzləməsi ideyasının XIX əsr dilçiliyindən əxz edildiyinə də diqqət çəkmişdir) absurdluğunu vurğulamışdır 1 . Maraqlıdır ki, stadial tipologiyanın əsas istinad mən- bəyinin A.Şleyxer təsnifatı olmasından dolayı bəzi təd- qiqatçılar sözügedən bölgünü – «köhnə tipoloji konsepsiya- nı» Şleyxer – Marr təsnifatı 2 adlandırırlar. Lakin naturalizm cərəyanının banisinin və «dil haqqında təlim»in yaradıcısının dillərin klassifikasiyasının qlottoqonik proseslə əlaqələndirilməsi məsələsində mövqelərinin tam eyniyyətdən uzaq olması stadial təsnifatın qeyd olunan tərzdə adlandırılmasının doğru olmadığını düşünməyə əsas verir. Vaxtilə linqvistik fikirdə misilsiz təlatüm yaratmış, sonralar isə eyni əzmkarlıqla tənqid edilmiş «stadial inkişaf nəzəriyyəsi»nin, daha dəqiq desək, bu nəzəriyyə aspektində tipoloji sapma probleminin obyektiv dəyərləndirilməsini aparmaq üçün N.Y.Marr və ardıcıllarının «dillərin tipoloji sistemi» ilə bağlı səsləndirdikləri mülahizələri ilk mənbədən öyrənib münasibət bildirməyin vacibliyini nəzərə alıb onun (nəzəriyyənin) tədqiqat obyektimizdən dolayı maraq kəsb edən əsas müddəalarını araşdırmaya cəlb edək. «Linqvist-nəzəriyyəçi olmaq niyə çətindir?» sualına cavab axtardığı tədqiqatında Yafəs nəzəriyyəsinin banisi, dillərin stadial inkişafının dörd mərhələsini fərqləndirmiş və müvafiq stadiyalarda meydana çıxan dilləri qeyd etmişdir: 1 Серебренников Б.А. О материалистическом подходе к явлениям языка. М., 1983, стр. 154-157. 2 Десницкая А.В. Об оценке типологических теорий. Н.Я.Марра и И.И.Мещанинова / Лингвистическая типология и восточные языки. Материалы совещания. М., 1965, стр.277. Azərbaycan Milli Kitabxanası 115 1.İlkin mərhələ monosillabik və polisemantik (çin və sisteminə malik dillər orta və uzaq Afrikanın canlı dilləri); 2.İkinci mərhələ sisteminə fin-uqor, türk, monqol dilləri malik olan dillər; 3.Üçüncü mərhələ sisteminə 1.Günümüzədək gəlib çatmış Yafəs malik olan dillən dilləri (yəni müasir terminologiyaya görə Qafqaz-İber dilləri – A.H.) 2. Hami dilləri (Yaxın və Uzaq dilləri) 4.Dördüncü mərhələ 1.Sami dilləri sisteminə malik olan dillər 2.Prometeid dillər və ya «necə deyərlər» hind-Avropa dilləri 1 Ən ötəri nəzərlə dəyərləndirildikdə belə, bu stadial ardıcıllığın N.Y. Marrın nailiyyətlərinə skeptik yanaşdığı XIX əsr dilçilik fikirlərindən bəhrələnmə sayəsində ortaya çıxdığını görmək olar. Bu səbəbdən də, V.Humboldt, A.Şleyxer və başqalarının dil təkamülü nəzəriyyəsində böyük həqiqət payı olduğunu qəbul etdiyimiz kimi, kök (əslində, N.Y.Marr V.Humboldtun vaxtilə səsləndirdiyi etirazına baxmayaraq, «amorf» istilahına üstünlük verir), aqlütinativ, flektiv tiplərin paralel əsasda mövcud olmayıb bir-birini əvəzləməsi ideyasının özündə «vulqar materializm» kimi dəyərləndirilə biləcək məqam görməsək də, Yafəs nəzəriyyəsi banisini «stadial inkişaf»la bağlı digər açıqlamaları artıq problemin fərqli mahiyyət 1 Вопросы языка в освещении яфетической теории (Избранные отрывки отрывки из работ акад. Н.Я.Марра). Л., 1933, стр. 343. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|