Microsoft Word lviyy lsahib q z m mm dovan n docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Faiz, royalti v ə dividentl ər əld ə ed ən mü əssis ənin aktivl ərind ən dig ər şəxsl ərin
70 onun ödənilməsi anına olan dəyəri arasındakı amortizasiya olunan fərqin məbləği daxil edilir. Faiz gəliri gətirən borc alətləri üzrə faiz hesablandıqdan sonra, sözü gedən alətlər bu faizlərin alınmasından əvvəl əldə oluna bilər. Faiz gəliri gətirən borc alətləri dedikdə, borc qiymətli kağızları və onlara oxşar müqavilələr başa düşülür. Bu zaman, sonrakı dövrdə əldə olunmuş faizlər bu borc alətlərinin əldə olunmasından əvvəl və sonrakı dövrlər üzrə bölüşdürülməsi vacibdir. Sözü gedən faizlərin əldə olunmasından sonrakı dövrdəki hissəsi yalnız və yalnız gəlir olaraq tanınır. Dividendlərin müvafiq olaraq kapital alətlərinin ilkin dəyərindən çıxılması və dividend gəliri kimi tanınması üçün müəsisə tərəfindən əldə edilmiş kapital alətləri üzrə olan dividendlər, həmin kapital alətlərinin əldə olunmasından əvvəl qazanılan kapitalın bütövlükdə və ya qismən bölüşdürülməsi dövrünə aid olması lazımdır. Kapital alətlərinə paylı qiymətli kağızlar, onlara bənzər müqavilələr daxildir. Əldə olunmuş dividendlərin ümumi məbləğinin bu kapital alətlərinin əldə edilməsindən sonrakı dövrə görə gəlir olaraq tanınması o zaman baş verir ki, bu bölüşdürməni mülahizələrə əsaslanan üsuldan daha fərqli bir üsulla həyata keçirilməsi çətinlik yaradır. Buna baxmayaraq, kapital alətinin ilkin dəyərinin bir hissəsini ə vəzləşdirməsini birmənalı olaraq əks etdirən məbləğ dividend gəliri qismində tanınmalıdır. Göstərilmiş bu məbləğ kapital alətinin ilkin dəyərindən çıxılmalıdır. Royalti formasında yaranan gəlirin tanınması və hesablanması, bir çox hallarda müvafiq müqavilələrin şərtlərinə uyğun olur. Belə ki, bəzi hallar istisna ola bilər. Bu zaman müqavilənin mahiyyətinin nəzərə alınması, sözü gedən gəlirin sistematik və məqsədəuyğunluq əsasında tanınması daha doğrudur. Burada hadisə və ə məliyyatların hüquqi forması deyil, iqtisadi mahiyyətinə əsaslanaraq üstünlüyün verilməsi prinsipi əsas götürülür. Fazilər, royalti və dividend formasında yaranmış gəlirlərin tanınması, sadəcə ə məliyyat ilə bağlı əldə olunacaq iqtisadi səmərənin müəssisəyə daxil olacağı əsaslı surətdə ehtimal olunması ilə baş verir. Buna baxmayaraq, əvvəllər gəlir kimi tanınmış məbləğin sonrakı dövrlərdə alınması ilə bağlı qeyr-müəyyənliklərin yaranmaq
71 ehtimalı var. Belə hallarda, alınan, yaxud da əvəzi ödəniləcəyi artıq ehtimal olunmayan məbləğ əvvəlcədən tanınan gəlirə düzəliş qismində deyil, hesabat dövründə xərc olaraq tanınır.
Gəlirlərin hesabatda təqdim edilməsi və açıqlanması bir sıra qanunlarla tənzimlənir. Bunlardan ən əsası Azərbaycan Respublikasının "Gəlirlər üzrə" kommersiya təşkilatları üçün 6 N-li Milli Mühasibat Uçotu Standartıdır. Sözü gedən standart müəssisədə aşağıda adı çəkilən əməliyyat və hadisələr nəticəsində yaranmış gəlirlərə tətbiq edilməkdədir: Müəssisə tərəfindən satış məqsədli istehsal olunmuş və ya yenidən satılması məqsədilə alınmış malların, torpaq sahələrinin və digər əmlakın satışı; Xidmət göstərilməsi; Faiz, royalti və dividentlər əldə edən müəssisənin aktivlərindən digər şəxslərin istifadəsi; Aşağıda adı çəkilən əməliyyat və hadisələr istisna olmaqla bütün digər əməliyyat və hadisələr.
Sözü gedən standart aşağıdakı əməliyyat və hadisələr nəticəsində yaranan gəlirlərə tətbiq olunmur: iştirak parı metoduyla uçota alınan investisiyalar nəticəsində yaranmış dividendlər; icarə müqavilələri; sığorta şirkətlərinin sığorta müqavilələri;
72 maliyyə aktivləri və maliyyə öhdəliklərinin ədalətli dəyərinə daxil olan dəyişikliklər və onların satışı; sair qısamüddətli aktivlərin ədalətli dəyərində olan dəyişikliklər; kənd təsərrüfatı fəaliyyətinə aid olan bioloji aktivlərin ədalətli dəyərinə daxil olan dəyişikliklər və onların ilkin tanınması; kənd təsərrüfatındakı məhsulların ilkin tanınması; tikinti müqavilələri ilə birbaşa əlaqəli olan xidmətlərin göstərilməsi; faydalı qazıntıların hasilatı; 2 N-li "Kapitalda dəyişikliklər haqqında" Milli Mühasibat Uçotu Standartı üzrə və sair MMUS_ların tələblərinə uyğun olaraq kapital hesablarında bilavasitə uçota alınmış sair gəlirlərin yaranmasına səbəb olan ə məliyyatlar və hadisələr. 6 N-li standartın tətbiqi sahəsinə daxil olunmuş gəlirlər, onlar ilə əlaqəli gələcək iqtisadi səmərənin müəssisəyə daxil olacağı ehtimal olunan və bu səmərənin dəyəriin etibarlı səviyyədə qiymətləndirilməsi tələb olunan anda "Mənfəət və zərər" haqqında hesabatda tanınması zəruridir. Malların satışından əldə olunmuş gəlir aşağıdakı şərtlərin yerinə yetirildiyi hallarda tanınır: ∗ Müəssisədə malların mülkiyyət hüququ ilə bağlı olan risklərin və mükafatların ə həmiyyətli dərəcəsinin alıcıya ötürüldüyü zaman; ∗ Müəssisədə mülkiyyət hüququ ilə əlaqəli olan idarəetmədə iştirak edilmədiyi və satılmış mallar üzərində nəzarətin saxlanılmadığı zaman; ∗ Gəlirin məbləğinin etibarlı əsasda qiymətləndirilməsi mümkün olan zaman; ∗ Əməliyyat ilə əlaqədar iqtisadi səmərələrin müəssisəyə daxil olması ehtimal edildikdə; ∗ Əməliyyat ilə əlaqədar keçmiş və gələcək xərclərin etibarlı əsasda qiymətləndirilməsi mümkün olduqda. Gəlirlər yalnız müəssisəyə daxil olmuş, yaxud daxil olacaq iqtisadi səmərənin mədaxilini əks etdirir. Üçüncü tərəf adından yığılmış vəsaitlər müəssisəyə daxil olan
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|