29
Sifarişin yerinə yetirilməsi ilə bağlı olan xərclər digər xərc hesabları ilə
müxabirləşdirilərək 202 "istehsalat məsrəfləri" hesabının debetində əks etdirilir. Bir
sıra hallara nəzər yetirək:
Debet 202 " stehsal məsrəfləri" hesabı;
Kredit 201 "Material ehtiyatları";
Kredit 531 "Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları";
Kredit 533 "Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar";
Kredit 521 "Vergi öhdəlikləri";
Kredit 522 "Sosial sığorta və təminatlar üzrə öhdəliklər"
Yuxarıda göstərilmiş hesablarda birbaşa xərclər öz əksini tapmışdır. Bu xərclərə
xammal və materiallar, istehsalat işçilərinin əməyinin ödənilməsi, sifarişin yerinə
yetirilməsi ilə bağlı kənar təşkilatların göstərdikləri xidmətlər sə s.-ni misal
göstərmək olar.
701-5 "Satışın digər maya dəyəri xərcləri" hesabında əks etdirilmiş məsrəflər hər
ay 701 saylı "Satışın maya dəyəri" adlı hesabın debetinə silinir. 721 " nzibati xərclər"
hesabında uçota alınmış xərclər isə öz növbəsində hər ayın sonu təşkilatın uçot
siyasətinə uyğun olaraq 202 " stehsalat məsrəfləri", və ya 601 "Satış" hesabının
debetinə, satılan məhsulun maya dəyəri adlı subhesabına silinir.
Mövcud xərclər hər bir sifariş üzrə olan bölüşdürmə bazalarına görə mütənasib
olaraq bölünür. Mühasibat uçotu məqsədlərinə görə bölüşdürmə bazaları
müəssisələrin uçot siyasətində öz əksini tapmalıdır.
Bölüşdürülmə aparılan zaman bir sıra metodlardan istifadə oluna bilər:
Mə
hsul buraxılış
ının hə
cmi
Kə
miyyə
t göstə
ricilə
ri ilə
ifadə
olunan,
cari ayda buraxılmış
mə
hsul və
eyni
zamanda göstə
rilmiş
xidmə
tin hə
cminə
uyğ
un mütə
nasib bölünə
si
Mə
hsul buraxılış
ının plan maya də
yə
ri Cari
ayda
buraxılan
məhsul
və
göstərilmiş xidmətin plan maya dəyərinə
mütənasib olaraq bölüşdürülməsi
30
Gə
lir
Hər bir məhsuldan (iş və xidmətdən) əldə
olunan
gəlirə
mütənasib
olaraq
bölüşdürülmə
Birbaş
a xə
rclə
r
Birbaşa xərclərə mütənasib olaraq iki cür
xərci misal göstərmək olar:
∗ Mühasibat
uçotu məqsədlərinə
xidmət edən əsas və köməkçi
istehsalat xərcləri;
∗ Vergi məqsədlərinə görə əsas və
köməkçi
istehsalatın
birbaşa
xərcləri, buraya ümumistehsalatın
birbaşa xərcləri də aid edilir.
Birbaşa xərclərə aid ayrıca maddələr
Xərc maddələrinə əsasən birbaşa xərclərə
mütənasib olaraq
Ə
məyin ödənişi
ə
sas istehsalatda işçilərin əməyin ödənişi
xərclərinə mütənasib bölüşdürülmə
Material xə
rclə
ri
stehsalat xərcləri maddələrinə istinad
edən və material məsrəfləri kimi
göstərilən xərclərə mütənasib olaraq
Ümumistehsalat və ümumtəsərrüfat xərclərinə görə bölmə və xərc maddələri
üzrə detallaşdırılmış bölüşdürülmə üsullarına istinad etmək mümkündür. Müxtəlif
verilmiş xərclər üçün müxtəlif bölüşdürmə əsasları vacib sayılan zaman göstərilmiş
bu üsuldan geniş istifadə edilir.
Aşağıdakı müxabirləşmədə dolayı xərclərin məhsulun maya dəyəri üzərinə
köçürülməsi verilir:
Debet 202 " stehsalat məsrəfləri"
Kredit 701-5 "Satışın digər maya dəyəri xərcləri"
Kredit 721 " nzibati xərclər"
31
Xərclər anlayışı anlayışı müəssisələrin fəaliyyət sektorundan asılı olaraq bir sıra
bölmələrə ayrılır. Bunlardan bir neçəsi aşağıda qeyd edilib:
Kommersiya xərcləri müəssisə xərclərinin böyük bir hissəsini təşkil etməklə
onun fəaliyyətinin tənzimlənməsində və gələcək gəlirlərinin yaranmasında mühüm
ə
həmiyyətə malikdir. Buraya reklam, marketinq, bu fəaliyyət sektoru ilə məşğul olan
işçi heyəti ilə bağlı xərclər, satışla əlaqəli olmayan xərclər və s. aiddir. 711 N-li
"Kommersiya xərcləri" hesabı aktiv olduğundan kommersiya xərcləri bu hesabın
debetində uçota alınır.
Ümumilikdə xərclərin uçotunun sifariş metodundan danışılan zaman
ə
məliyyatların müəyyən ardıcıllığına diqqət yetirilir. Əsasən sifariş metodundan
xidmət sferasında, daha dəqiq desək, təhsildə geniş istifadə olunur. Sifariş metodu
zamanı əməliyyatlar aşağıdakı ardıcıllıqla verilmişdir:
Müstəqil
xərclərin
uçotu
Dolayı xərc maddələri
üzrə uçot və qruplaşma
Təhsil
proqramları
üzrə
müstıqim
xərclərin
qruplaşması
Dolayı xərclərin
təhsil proqramları üzrə
bölüşdürülməsi
Hər bir təhsil proqramı üzrə xərclərin ümumi
kəmiyyətinin müəyyənləşdirilməsi
Sifarişin yerinə yetirilməsi başa çatdıqdan sonra faktiki
maya dəyərinin müəyyənləşdirilməsi