35
birində
n ayırırlar:
ş
çi heyə
ti;
Avadanlıq;
Nəqliyyat;
Torpaq ərazisi.
Xə
rclə
rin bölüş
dürülmə
si yoluyla müə
ssisə
də
bütün resursların də
yə
ri müə
yyə
n
olunur.
Resursların də
yə
rinin onların proporsional istifadə
si ilə
bağ
lı ə
mə
liyyatlara
köçürülmə
si. Lakin son tə
qdirdə
xə
rc obyektlə
ri arasında bütün ə
mə
liyyatların
də
yə
rini
bölüş
dürmə
k
mümkün
deyildir.
Gə
lə
cə
kdə
ə
məliyyatların
bölüş
dürülmə
si onların tipində
n sıx asılı olacaqdır.
Xə
rc obyektlə
rinə
sə
rf olunan ə
sas ə
mə
liyyatlarının də
yə
rinin bölüş
dürülmə
si.
Son mə
rhə
lə
də
ə
sas ə
mə
liyyatların də
yə
ri xə
rc obyektinə
bölüş
dürülür. Ə
vvə
lki
mə
rhə
lə
lə
rə
analoji olaraq bu bölüş
dürülmə
proporsional olur.
Ə
məliyyatlara sərf olunan resursların dəyərinə əsasən prosesin dəyəri müəyyən
edilir.
Son nəticədə ABC metodu yüksək etibarlılıq dərəcəsinə malik olan müəssisənin
ə
məliyyatların dəyəri və istehsal qabiliyyətini müəyyən etməsinə, resurslardan
istifadənin effektivliyini qiymətləndirməsinə və məhsulun (iş və xidmətlərin) maya
dəyərini müəyyən etməsinə imkan yaradır. Bir çox hallarda bu metod vasitəsilə əldə
olunan məlumatlar bir çox ənənəvi kalkulyasiya metodlarından əsaslı surətdə
fərqlənir. Bununla bərabər ABC metodu bir çox müəssisələrin problemlərinin həllinə
kömək edir, çünki o prosesli yanaşmadan istifadə etməklə dolayı xərclərin detallı
şə
kildə hesablanılması və müvafiq olaraq idarəsini təmin edir.
Verilmiş bir misala nəzər yetirək:
Müəssisə təzyiq altında tökmə texnologiyasından istifadə edərək asan əridilə
bilən təkər istehsal edir. Bazarın tətqiqi göstərdi ki, bu müəssisə gələcəkdə satışın
36
nəzərə çarpacaq qədər artması perspektivinə malik deyil. Onun üçün də göstəricilərin
yaxşılaşdırılması məqsədilə, müəssisə daxilində olan problemlərə nəzər yetirməlidir.
2012-2014-cü illərdə müəssisədə əsas problem istehsala çəkilən yüksək
xərclərdir. Xərclərin təhlili göstərdi ki, onların strukturunda əsas hissə dəyişən
xərclərə düşür (diaqram 1). Bununla bərabər dəyişən xərclərin tərkibində əsas yeri
müəssisənin əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilmədiyi xammala çəkilən xərclər
tutur. Əgər tərkibdən təhlil olunan xammala (ərintiyə) çəkilən xərclər çıxılsa, onda
görünər ki, dəyişən və daimi xərclərin payı demək olar ki eyniləşir (diaqram 2).
Daimi xərclərin sonrakı təhlili göstərdi ki, daimi xərclərin 25%-ini tullantı suları
və ətraf aləmə dəymiş ziyana görə ödənilmiş cərimələrlə bağlı xərclər təşkil edir.
Sözü gedən bu bənd böyük əhəmiyyət kəsb etdiyindən, onun azaldılması barədə
bir sıra tədbirlər görülməlidir. Bunun nəticəsində çirkli suların təmizlənməsiylə bağlı
ə
lavə proseslər daxil edilməlidir. Bu prosesin üstün cəhəti ondan ibarətdir ki,
istehsalatdan daxil olan çirkli sular dəyişikliyə məruz qalaraq təmizlənəcək və geri
qayıdacaq. Bu yolla da itkisiz ekoloji təmiz istehsalat yaranmış olur. Əlavə artırılmış
prosesin xərcləri artıracağını isbat etmək üçün onun dəyərini hesablamaq lazımdır.
Proses yanaşmasına əsasən xərcləri hesablamaqdan əvvəl ilk öncə müəssisənin
proses modelini işləyib hazırlamaq lazımdır. Yuxarıda göstərilmiş misalda
müəssisənin proses modeli aşağıdakı sxem 3-də göstərilmişdir.
Burada idarəetmə proseslərinə maliyyənin idarəedilməsi, keyfiyyətin
idarəedilməsi, proyektlərin idarəolunması, strateji idarəetmə, texnologiyanın inkişafı
daxildir. Əsas proseslərə marketinq, planlaşdırma, istehsalat, logistika daxildir.
Köməkçi proseslərə isə press-forma istehsalı, avadanlığın istehsalı, suyun
təmizlənilməsi, müəssisənin təhlükəsizliyi baxımından təmin olunması, cəmiyyətlə
ə
laqələrin idarəolunması, ekologiyanın idarəolunması, işçilərin idarəedilməsi
daxildir.
Sxem 3. Mü
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
Diaqram 1. X
46%
47%
48%
49%
50%
51%
52%
Diaqram 2. Xərcl
Köm
37
Sxem 3. Müə
ssisə
nin proses modeli.
Diaqram 1. Xərclərin ərinti nəzərə alınan strukturu
Daimi xərclər
Dəyişən xərclər
rclərin ərinti nəzərə alınmayan
strukturu
İdarəetmə prosesi:
Əsas proseslər
Köməkçi proseslər
Daimi xərclər
Dəyişən xərclər