213
2. Orta müddətdə saxlanılan meyvə və tərəvəz. Bu qrupa payızda
yetişən alma və armud, orta müddətdə yetişən üzüm, heyva, üvəz və
mərcangilə, tərəvəzlərdən pomidor, badımcan, qabaq, xiyar, qarpız və
qovun (qovunun bəzi Orta Asiya sortları 6 aya qədər saxlanıla bilir)
aiddir. Bu qrupa aid meyvə-tərəvəzi 1 aydan 2-3 aya qədər saxlamaq
olar.
3. Qısa müddətdə saxlanılan meyvə və tərəvəz. Bu qrupa çəyirdəkli
meyvələr, alma və armudun yay sortları, qarağat, firəngüzümü və başqa
giləmeyvələr, tərəvəzlərdən, əsasən göyərti tərəvəzləri (kahı, turşəng,
yaşıl soğan, şüyüd, dağ nanəsi, reyhan və s.) aiddir. Bu qrupa aid meyvə
və tərəvəzi 5 gündən 20 günə qədər saxlamaq olar.
Meyvə-tərəvəzin saxlanılmasına onun becərildiyi şərait də təsir
göstərir. Becərilmə dövründə temperatur yüksək olarsa, meyvə və
tərəvəz daha tez yetişir. Bu isə saxlanılma müddətini qısaldır. Meyvə və
tərəvəz vegetasiya dövrü lazımi miqdarda su tələb edir. Suyun miqdarı
becərilmə dövründə çox olduqda məhsulun tərkibində daha çox su
toplanır. Suyun çox olması meyvə və tərəvəzin saxlanılma müddətinə
təsir edir, tərkibində suyu çox olan meyvə və tərəvəz saxlanıldıqda
nisbətən tez xarab olur.
Dəniz səviyyəsindən daha yüksək yerlərdə yetişdirilən meyvələr
aran yerlərdə yetişdirilənlərə nisbətən uzun müddət saxlanılır.
Saxlanılma müddətinə ağacın yaşı, budanma dərəcəsi, həmçinin torpaq
və gübrə də təsir edir. Buna təsir edən əsas amillərdən biri də optimal
saxlanılma rejimidir. Saxlanılma rejimi dedikdə, elə şərait nəzərdə
tutulur ki, orada biokimyəvi proseslər ləngidilir, itki azaldılır,
214
mikrobioloji və fizioloji xəstəliklərin qarşısı alınır. Optimal şəraitdə
meyvə və tərəvəzin keyfiyyəti daha yaxşı qalır və onlarda baş verən
proseslər normal gedir.
Saxlanılma rejiminə aşağıdakı amillər aiddir: anbarın temperaturu,
nisbi rütubəti, hava cərəyanı, işıq və mühitin qaz tərkibi.
Bir çox meyvə və tərəvəz məhsullarının saxlanılması üçün
temperatur 0
0
C səviyyəsində olmalıdır. Aşağı temperaturda tənəffüs
zəiflədiyindən üzvi maddələrin və nəmliyin itkisi azalır. Eyni zamanda
aşağı temperaturda mikroorqanizmlərin fəaliyyəti zəifləyir. Saxlanılma
temperaturu meyvə və tərəvəz toxumalarındakı suyun donma
temperaturundan 1-2
0
C yüksək olmalıdır. Meyvə və tərəvəz anbarlarında
temperatura daim nəzarət etmək məqsədilə bir neçə yerdə şkalası -5
0
C-
dən 30-40
0
C-yə qədər olan termometr qoyulur və gündə 2 dəfə
termometrin göstəricisi qeyd olunur. Ixtisaslaşdırılmış anbarlarda
temperaturu və nisbi rütubəti ölçmək üçün yarımkeçiricili
elektropsixrometrdən – EPT istifadə olunur.
Meyvə-tərəvəzin tərkibində suyun miqdarı çox olduğundan onları
nisbi rütubəti 100%-ə yaxın olan anbarlarda saxlamaq yaxşı olardı.
Lakin belə şəraitdə mikroorqanizmlər sürətlə inkişaf edib çoxaldığı üçün
meyvə və tərəvəz məhsullarını, onların növündən və sortundan asılı
olaraq 70%-dən 95%-ə qədər nisbi rütubəti olan anbarlarda saxlayırlar.
Göyərti tərəvəzlərini saxladıqda onların üzərinə vaxtaşırı su çiləyirlər.
Nisbi rütubət aşağı olduqda meyvə-tərəvəz suyun bir hissəsini
itirir. 6-8% su itirmiş meyvə və tərəvəz bürüşür. Göyərtinin isə suyunun
215
2%-i buxarlandıqda məhsul əmtəə görünüşünü itirir. Bir çox meyvə və
tərəvəzləri 85-90% nisbi rütubətdə saxlayırlar.
Hava cərəyanı dedikdə, anbarın havasının dəyişdirilməsi nəzərdə
tutulur. Hava cərəyanı 2 üsulla yaradılır. Birinci üsulda ventilyasiya
yaradılır və xaricdən anbara hava verilir. Ikinci üsulda isə anbarın havası
dövr etdirilir, bu zaman hava soyudulur, lakin onun qaz tərkibi çox az
dəyişir. Anbarların çoxunda ventilyasiya sistemi qurulur və bununla
temperatur, nəmlik və qaz tərkibi müəyyən səviyyədə saxlanılır.
Ventilyasiya təbii və məcburi və ya mexaniki olur. Mexaniki
ventilyasiyaya aktiv ventilyasiya da aiddir.
Təbii ventilyasiya istilik konveksiyası qanununa əsasən fəaliyyət
göstərir. Meyvə və tərəvəz kütləsində olan hava tənəffüs nəticəsində
ayrılan istilik hesabına genişlənir, yüngülləşir və buxarla birlikdə
yuxarıya qalxıb anbarda yerləşdirilən sorucu borulardan bayıra çıxır.
Soyuq hava isə bir qədər sıx və ağır olduğu üçün qapı, pəncərə, kanallar
və taxma borular vasitəsilə anbara keçir. Temperatur fərqi nə qədər
çoxdursa, ventilyasiya bir o qədər səmərəli gedir. Təbii ventilyasiya ilə
payız-yaz mövsümündə meyvə və tərəvəzlərin saxlanılması üçün lazımi
rejim yaratmaq mümkün olmur. Bayırın havasında temperatur mənfi
3
0
C-dən aşağı olduqda, anbarın hava daxil olan yerləri bağlanır, daha
aşağı temperaturda isə anbar xüsusi örtüklə istiləndirilir. Təbii
ventilyasiya qurğuları tutumu 250-500 ton olan anbarlarda quraşdırırlar.
Belə anbarlarda temperaturu və nisbi rütubəti nizamlamaq çətindir.
Məcburi ventilyasiya elektroventilyatorların köməyi ilə yaradılır.
Bu üsulla, həmçinin anbarın temperaturu və nisbi rütubəti də nizama
216
salınır. Məcburi ventilyasiya tətbiq edildikdə anbarın tutumundan
səmərəli istifadə olunur, itkinin miqdarı azaldılır, meyvə və tərəvəzin
saxlanılma müddəti uzadılır.
Aktiv ventilyasiyada kartof və tərəvəz anbarlarına hava
ventilyatorlarla müəyyən sürətlə və miqdarda verilir. Bu zaman xarici
hava birbaşa məhsul kütləsinə verilir. Əgər havada temperatur aşağı
olmazsa, onda anbarın öz havası dövr etdirilməklə soyudulur və qismən
xarici hava ilə qarışdırılıb məhsul kütləsinə verilir. Hava axınının
minimal sürəti kartof, kələm, soğan və meyvəköklülər üçün əsas kütlədə
0,1-0,15 m/san, maksimum 0,5 m/san olur. Lakin əsas hava cərəyanı
bölüşdürən kanallarda hava cərəyanının sürəti 8-10 m/san-dən çox
olmur. Aktiv hava cərəyanı hər bir kartof və tərəvəz yumrusunu əhatə
etdiyindən istilik mübadiləsinin intensivliyi və ümumi aktiv sahə artır.
Ona görə də aktiv hava cərəyanı təbii hava cərəyanına nisbətən daha
səmərəlidir.
Aktiv hava cərəyanı meyvə və tərəvəzin saxlanılma müddətini
uzadır, itkini azaldır və daha çox əmtəəlik məhsul çıxarı almağa imkan
verir.
Kartofun və tərəvəzlərin daqqa tipli anbarlarda saxlanılması
zamanı 1 ton məhsula 50-100 kubmetr hesabı ilə hava verilir.
Meyvə və tərəvəzlərin saxlanılmasına anbarların qaz mühiti və
işıqlandırılması təsir göstərir. Işıq fermentativ proseslərin intensivliyinə
təsir göstərir. Işıqda kartofun cücərməsi sürətlənir. Eyni zamanda işıqda
kartof yumruları yaşılı rəngə çalır və tərkibindəki solanin qlükozidinin
Dostları ilə paylaş: |