Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
67
Ə rzaq məhsullarına olan tələbatın ödənilməsi baxımından ölkənin potensial imkanlarının qiymətləndirilməsində əsas göstəricilər kimi istehsalın həcmi, adambaşına düşən istehlakın həcmi, ölkənin əsas məhsulları ilə özünütəminatı, import və eksportun səviyyəsini göstərmək olar. Ölkənin ərzaq məhsulları ilə özüntəminetmə səviyyəsi ümumi istehsalın istehlaka nisbəti, fizioloji qida norması ilə müqayisədə faiz göstəricisi ilə müəyyən olunur. Ə KTT dünyanın ərzaq təhlükəsizliyinin səviyyəsini qiymətləndirmək üçün xüsusi metodiki bazadan istifadə edir. Qeyd edək ki, ƏKTT - Beynəlxalq Ərzaq Təhlükəsizliyi Komitəsi qlobal səviyyədə ərzaq probleminin həlli üçün strateji və taktiki yanaşmalar üzərində işləyən bir təşkilatdır. Bu metodiki baza 7 göstəriciyə ə saslanır: I. Dünya taxıl ehtiyatlarının dünya səviyyəsində taxıl istehlakına olan nisbəti. II. Dünya ərzaq təhlükəsizliyi o zaman təmin edilmiş hesab edilir ki, dünya ə halisinin illik istehlakının 17% - i həcmində taxıl ehtiyatı mövcud olsun. Başqa sözlə. taxıl resursu illik istehlakdan əlavə dünya əhalisinin daha 60 günlük tələbatını təmin etmək imkanı versin. Digər 5 göstərici taxıl idxal və ixrac edən əsas ölkələrdə vəziyyəti xarakterizə edən göstəricilərdir. Taxıl ixrac edən ölkələr üçün aşağıdakı göstəricilər xarakterikdir: III. 5 əsas ixracatçı ölkənin (Argentina, Avstraliya, Kanada, ABŞ, AB) təklifinin tələbata olan nisbəti; IV. Bu ölkələrdə taxıl ehtiyatının ümumi istehlakın həcminə nisbəti-ümumi və növlər üzrə differensiallaşdırılmış göstəricilər: buğda (Argentina, Avstraliya, Kanada. ABŞ, AB) yemlik taxıl (Argentina, Avstraliya, Kanada, ABŞ, AB) və düyü (Çin, Pakistan, Tailand, ABŞ, Vyetnam). dxalçı ölkələr üçün: V.Taxıl istehsalında dəyişikliklər (Çin, Hindistan və MDB dövlətləri) VI.Çin və Hindistan istisna olmaqla, inkişaf edən ölkələrdə taxıl istehsalında dəyişikliklər ;
68
VII.Sonuncu göstərici buğda, qarğıdalı və düyünün orta illik eksport qiymətləridir . Tələbatın 60 günlük həcminə bərabər olan taxıl ehtiyatları ərzaq təhlükəsizliyinin kritik həddi hesab olunur: “ dxal təhlükəsi meyarı”. Bu hədd 0.3- ə bərabər götürülür. Araşdırmalar göstərir ki, iqtisadiyyatın digər sahələrindən fərqli olaraq aqrar sahənin inkişafı təbii şəraitlə bağlı olduğuna görə bu sahədə məhsuldar qüvvələrin tam formalaşdırılmasında çətinliklər yaranır. Aqrar sahədə məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsi iqtisadiyyatın digər sahələrindən fərqli olaraq zəif inkişaf edir. Aqrar sahədə əmək məhsuldarlığının səviyyəsi digər sahələrlə müqayisədə aşağı olur. Bunun da başlıca səbəblərindən biri aqrar sahənin inkişafının təbii amillərinin təsirinə məruz qalmasıdır. Elə buna görə də kənd təsərrüfatının inkişafının tənzimlənməsi bir tərəfdən dövlət himayəsinə ehtiyacı olan sahə olub bilavasitə dövlətin köməyi ilə inkişaf etdirilir və formalaşır. Digər tərəfdən sahibkarlığın maddi-texniki vasitələrə, infrastruktur maddələrinə, suvarma suyuna, məhsulların emalına, satışına, yeni məhsuldar sortların toxumuna, cins mal-qaraya, mütərəqqi texnologiyaların tətbiqinə, təşkilati işlərə, idarəetmə strukturunun bazar münasibətlərinin tələbləri əsasında yenidən qurulmasına, kadr hazırlığına və s. olan tələbatları əsasında yenidən qurulması nəticəsində aqrar sahədə maliyyə çətinlikləri yaranır ki, bu da nəticədə maliyyə asılılığına gətirib çıxarır. Dünya ölkələri arasında iqtisadi əlaqələrin intensiv olaraq genişlənməsi dövlətlərarası əmtəə məhsulları mübadiləsinə və sərbəst fəaliyyətin həyata keçirilməsinə imkan yaranır, beynəlxalq aləmdə məhsulların, informasiyaların bolluğuna, azad ticarət və alqı-satqının genişlənməsinə səbəb olur. Ölkənin ərzaq təhlükəsizliyi problemi daxili və xarici mənbədən olan zərərli tendensiyaların təsiri nəticəsində yaranır. Daxili və xarici mənbədən olan zərərli təsirlər ölkənin ərzaq kompleksində destruktiv proseslərə gətirib çıxarır və dövlət paralel olaraq sosial qeyri-stabillik şəraitini yaşayır. Aqrar iqtisadiyyata, o cümlədən ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinə zərərli təsir göstərən daxili faktorlar daha çox mənfi təsirə malik olur. Problemə sırf Azərbaycan reallıqlarından yanaşdıqda
69
belə qənaətə gəlmək olar ki, ərzaq təhlükəsizliyi probleminin daxili amilləri respublika iqtisadiyyatında kifayət qədər fəal rol oynamışdır. Belə ki, 80 - ci illərin sonu 90 - cı illərin əvvəllərindən etibarən məhsul istehsalının ilbəil azalması, onilliklər ərzində mərkəzləşdirilmiş iqtisadi əlaqələr sisteminin dağılması, xammal və material resursları ilə təchizatın pisləşməsi. Qiymətlərin səviyyəsinin yüksəlməsi və iqtisadiyyatda inflyasiya təmayüllərinin genişlənməsi, maliyyə- kredit sektorunda deformasiyalar və nəhayət respublika daxilində etnik-milli, hərbi - siyasi münasibətlərin gərginləşməsi nəticəsində ölkə ərazisinin 20% - ə qədərinin işğala məruz qalması ərzaq təhlükəsizliyi problemində daxili amillərin daha qabarıq təsirinə əyani sübutdur. Ümumilikdə, yuxarıda göstərilmiş faktorlar və ərzaq təhlükəsizliyi istiqamətləri nəzərə alınaraq Azərbaycan dövləti məhz əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı surətdə təmin edilməsi üçün 2008 - 2015 - ci illərə dair proqram qəbul etmişdir. Dövlət Proqramının əsas məqsədi ölkənin hər bir vətəndaşının sağlam və məhsuldar həyat tərzi üçün onun qəbul edilmiş normalara uyğun ərzaq məhsulları ilə tam təmin edilməsinə nail olmaqdır. Bu məqsədə nail olmaq üçün Dövlət Proqramı çərçivəsində aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur: - ölkədə ərzaq məhsulları istehsalının artırılması; - əhalinin təhlükəsiz və keyfiyyətli ərzaq məhsulları ilə təmin edilməsi; - ərzaq təminatı sahəsində risklərin idarə olunmasının təmin edilməsi; - ərzaq təminatı sisteminin institusional inkişafını həyata keçirmək və sahibkarlıq mühitinin yaxşılaşdırılması; Yuxarıda göstərilən başlıca və mühüm vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün həyata keçiriləcək tədbirlər ölkədə sabit və adekvat ərzaq təklifinin formalaşdırılmasına, səmərəli istehsal və satış infrastrukturunun yaradılmasına, ə rzaq məhsullarının keyfiyyətinə nəzarət sisteminin təkmilləşdirilməsinə və hər bir vətəndaşın ərzaq məhsullarına çıxışının təmin olunmasına yönəldilməsi. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|