Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elektron m ənb əl ər
91
bitkilərin məhsuldarlığına müsbət təsir göstərsə də, qida maddələrinin tərkibi artmaya da bilər. qlim dəyişikliyi dünyada kənd təsərrüfatı istehsalının qeyri-sabitliyini güc- ləndirəcək və təbii fəlakətlərin tezliyini artıracaq. Proqnozlara görə 2050 - ci ilədək temperaturun yüksəlməsi ərzaq məhsul- larının qiymətlərinə təsir göstərərək artacaq. 2050-ci ildən sonra temperaturun gələcəkdə ola biləcək yüksəlməsi ilə inkişaf edən ölkələrdə kənd təsərrüfatı istehsalının aşağı düşməsi və qiymətlərin yüksək sıçrayışı gözlənilir. Ehtimal edilə bilər ki, iqlim dəyişikliyi qida məhsullarının təhlükəsizliyinə təsir göstərir, çünki o, yoluxucu xəstəlik daşıyıcılarının, təzyiqin yüksəlməsinin, qida və su mənşəli xəstəliklərin yayılmasına şərait yaradacaq. Nəticədə kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının, eyni zamanda yoxsulluğun və ölüm səviyyəsinin artmasına gətirib çıxaran əmək məhsuldarlığının xeyli aşağı düşməsi gözlənilir. Ehtimal edilir ki, bəzi inkişaf etmiş ölkələrdə kənd təsərrüfatı və ərzaq məh- sullarının istehsalı neqativ təsirlərə çox meyilli olacaq, xüsusilə də bu hal əhalinin aşağı gəlirli, aclıq və yoxsulluğun yüksək səviyyəsində olan təbəqəsinin yaşadığı quraqlıq, daşqın və iqlim küləklərindən əziyyət çəkən ölkələrinə şamil edilə bilər. Bütün bu faktorlar Afrikada ərzaq məhsullarının idxalından yüksək asılılığa gətirib çıxara bilər. Qiymətləndirmələrə görə, iqlim dəyişikliyi Afrikada XXI əsrin sonlarına doğru kənd təsərrüfatı məhsullarının potensial istehsalını 15-30 faiz aşağı sala bilər. Tədqiqatçılar belə hesab edir ki, iqlim dəyişikliyi səbəbindən kənd təsərrüfatına güclü neqativ təsir daha çox Afrikada Saxaradan cənubda gözlənilir. qlim dəyişikliyinə adaptasiya prosesi güclü maliyyə qoyuluşu da tələb edəcəkdir, lakin bu ərzaq təhlükəsizliyinin qorunması, yoxsulluq səviyyəsinin aşağı düşməsi və ekosistemin qorunması üçün zəruridir. Ərzaq təhlükəsizliyinin məqsədlərinə və eyni dərəcədə də enerji məqsədlərinə nail olunması üçün müasir kənd təsərrüfatı metodikalarına, institutlarına və texnologiyalara investisiyaların yatırılmasına ehtiyac var. Son zamanlaradək iqlim dəyişikliyi üzrə müzakirələrdə kənd təsərrüfatı,
92
meşələrin deqradasiyası və qırılmasının qarşısının alınması üzrə fəaliyyətlərə aid olan bəzi hallar istisna olmaqla, bu məsələ ikinci dərəcəli məsələ kimi qalırdı. Ə KTT torpaqdan karbon iki-oksidin çıxarılması kimi bəzi kənd təsərrüfatı layihələrinin maliyyələşdirilməsinin mövcud mexanizmlərindən çıxarılmasının adını çəkir. Ə KTT-nin yeni sənədinə uyğun olaraq, dünyanın artan əhalisini ərzaqla təmin etmək üçün zəruri olan kənd təsərrüfatı istehsalının lazımi səviyyəyədək artırılması tədqiqatlara və ixtiralara dövlət vəsaiti qoyuluşlarının yüksəldilməsini, yeni texnologiyaların tətbiq edilməsini, o cümlədən fermer təsərrüfatlarının metodolo- giyasının aparılmasını və yeni kənd təsərrüfatı bitkiləri növlərinin alınmasını tələb edəcək. Proqnozlar göstərir ki, ən böyük həcmdə məhsullar əkin sahələrinin artırıl- ması hesabına deyil, məhsuldarlığın yüksəldilməsi və istifadə edilən əkin sahə- lərinin intensiv becərilməsi yolu ilə əldə ediləcək. Dünyada zəruri olan istehsalın artırılmasının 90 faizi məhsuldarlığın yüksəlməsi və intensiv becərilməsi hesabına, yalnız 10 faizi isə əkin sahələrinin genişləndirilməsi hesabına gözlənilir. nkişaf edən ölkələr üçün ƏKTT bunu 80/20
ölkələrdə praktiki olaraq bütün artım məhsuldarlığın artırılması hesabına əldə edilməlidir. Məhsuldarlığın artırılması problemi iqlim dəyişikliyinin təsiri ilə özünü daha çox büruzə verir. Temperaturun normadan artıq aşağı düşməsi ərzaq məhsullarının dünya istehsalı potensialına ciddi təsir göstərir və qarğıdalı kimi əsas bitkilərin məh- suldarlığının kəskin azalmasına gətirib çıxarır. Temperaturun aşağı düşməsi daha çox cənub enliklərdə - Afrikada, Asiyada və Latın Amerikasında nəzərə çarpır və lazımi tədbirlər görülməzsə, məhsuldarlıq 20-40 faiz aşağı düşə bilər. Yeni texnologiyalar və onların tətbiq edilmə metodlarının təkmilləşdirilməsi iqlim dəyişikliyi və su ehtiyatlarının həcminin aşağı düşməsi ilə mübarizədə ə həmiyyət kəsb edəcək. Məhsul yığımından sonra məhsul itkisinə yol verilməməsi hesabına kənd 93
təsərrüfatı istehsalının artırılması innovasiyalar tələb edən daha bir problemli sahədir. stehsalın artırılması üçün yeni fermer metodlarının və texnologiyalarının tət- biq edilməsi üzrə bir sıra sahələr mövcuddur: Fermerlər tərəfindən kənd təsərrüfatı istehsalı vasitələrinin istifadəsinin effektliyinin yaxşılaşdırılması. Təbii ehtiyatların azalması, təbii yanacaq, azot və fosfor kimi ehtiyatlara qiymətlərin artması zamanı zərurət yaranacaq. Kənd təsərrüfatının müdafiəsi münasibətində böyük ümidlərin bağlandığı metodlardan biri torpağın sıfır dərəcədə işlənməsi (torpaq qatının çevrilməməsi) - bu metodu istifadə edən fermerlər yanacağın sərfini təxminən 2/3 hissəsi qədər aşağı salır, eyni zamanda torpağı karbon 4 - oksidindən təmizləyirlər. Bununla yanaşı, gübrələrdən istifadəni kənd təsərrüfatında azotun istifadə miqyaslarının artrılması və bioloji - bağlı azotun təchiz olunma miqyasının artırılması yolu ilə daha effektiv istifadə yolu ilə əldə etmək olar. Su daha bir resursdur, o üst axınların yığımı və torpaqda rütubətin saxlanılması metodikasının yardımı ilə effektiv istifadə edilməlidir. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin yeni növlərinin işlənib-hazırlanması. Bitkilərin düzgün becərilməsi metodikası yüksək məhsuldarlıqlı yeni bitki sortlarının becərilməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da itkilərin azalmasına və kənd təsər- rüfatını iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə, su resurslarının çatışmazlığına daha dayanıqlı etməyə yardım edər. Lakin ƏKTT sənədində ətraf mühitə və insan sağ- lamlığına mümkün təsir edə biləcək neqativ təsirdən qorumaq məqsədilə yeni texnologiyaların diqqətli təhlilinin vacibliyi qeyd edilmişdir. Kənd təsərrüfatına aid elmi-tədqiqat işlərinə investisiyaların artırılması. Bu faktı nəzərə alsaq ki, elmi-tədqiqat işlərinə investisiya qoyuluşu kənd təsərrüfatına dəstəyin ən effektiv üsuludur, elmi-tədqiqat işlərinə böyük məbləğdə dövlət və fərdi kapital qoyuluşları vacibdir, çünki kənd təsərrüfatında müasir texnologiyalardan və metodlardan istifadə yüksək gəlir əldə etməyə imkan yaradır. Eyni zamanda iqlim dəyişikliyi və su ehtiyatlarının sürətlə azalması kənd təsərrüfatında tədqiqatlara və yeniliklərə daha böyük həcmdə investisiyaların
94
qoyuluşunu tələb edir. Bu gün bir çox fermerlər istehsal gücündən daha az ərzaq istehsal edir, çünki onlar təkmilləşdirilmiş toxumların üstünlüyündən və hazırda bitkilərin mümkün olan becərilməsi metodikasından istifadə etmirlər. Bu hal maliyyə çatışmazlığı, məlumatların məhdudluğu, məlumatların yayılması üzrə xidmətlərin yetərincə inkişaf etməməsi, lazım olan texniki səriştənin əldə edilməsi üçün imkanların yetərincə olmaması səbəbindən irəli gəlir.
95
1. Mövcud yararlı torpaqlardan, o cümlədən, əkinə yararlı torpaqlardan səmərəli istifadə edilməsi, dünya ölkələrinin əhalisinin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsində milli iqtisadiyyatın rolunun daha da artırılması və beynəlxalq bazardan asılılığının azaldılması; 2. Dünya ölkələrinin əhalisinin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və daha da yaxşılaşdırılması, habelə fövqəladə hallarda və təbii fəlakətlər zamanı ərzaq təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi məqsədilə dövlət ehtiyatlarının yaradılması zəruri hesab edilir; 3. Ərzaq təhlükəsizliyinin düzgün qiymətləndirilməsi üçün milli fizioloji normanın işlənib hazırlanması və təsdiq edilməsi məqsədəuyğun sayılır; 4. Əmək qabiliyyətli əhalinin iqtisadi fəallığının artırılması, tam məşğulluğun təmin edilməsi ərzaq təhlükəsizliyinin əsas amillərindəndir; 5. Təhlükəsiz, müxtəlif çeşidli, qidalı ərzağın qeyri-adekvat mövcudluğu və ə ldə edilməsinə imkan yaradılmalı, təmiz su, sanitariya və səhiyyə xidmətlərinə çıxışın çatışmazlığının qarşısının alınması, uşaqların və böyüklərin düzgün qidalandırılması, eləcə də düzgün qidalanma seçimlərinin müəyyən edilməsinə köməklik göstərilməsi; 6. Vahid dünya təsərrüfatı sisteminin tələbatını nəzərə alaraq, qlobal beynəlxalq miqyasda və ayrı-ayrı region və ölkələr üzrə istehsal münasibətlərinin planauyğun təşkili və tənzimləmə mexanizminin tətbiqi təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsinin və ərzaq təhlükəsizliyi probleminin həlli üçün zəruri vasitələrdən biri sayılır. Biz dünya əhalisinin 1/5 hissəsinin ərzaq qıtlığı şəraitində yaşadığı və aclıq çəkdiyi, əhalinin sürətlə artdığı, təbii ehtiyatların tükəndiyi bir şə raitdə, kortəbii rəqabət prinsipinə əsaslanan istehsal üsulundan imtina edilməsini və bu sahədə tədqiqat aparan iqtisadçıların fikir və rəylərini məqsədəuyğun sayırıq. Planauyğun və tənzimlənən istehsal münasibətlərini ərzaq təhlükəsizliyi üzrə qlobal problemin həllinin əsas şərti hesab etmək olar; 7. Əsas ərzaq növü olan taxılçılığın əkin sahəsinin azalması məsələsinin ön plana çəkilməsi, torpağın böyük bir qismi əkin dövriyyəsindən çıxarılaraq sənaye
96
məqsədlərinə, infrastrukturanın inkişafına cəlb edilməsi, 60-80-ci illərdə kənd təsərrüfatının intensiv inkişafının nəticəsi olaraq torpaqların eroziyasının artması nəticəsində bir çox ərazilərdə yeni meşə zolaqlarının salınması və çəmənliklər yaradılması zərurətinin meydana çıxması, dünya üzrə əhalinin sayının artması şə hərlərin, qəsəbələrin, bağ təsərrüfatlarının, müvafiq infrastrukturanın genişlənməsini tələb etməsi nəticəsində meydana gəlmişdir; 8. Ətraf mühitin çirklənməsi problemi də kənd təsərrüfatına, ərzaq təminatına böyük zərər vurur. Bir çox tullantıların, qaz və digər maddələrin ətraf mühitə atılması iqlimin istiləşməsi səbəblərindən biri olmuşdur. qlimin gələcəkdə də istiləşməsi, buzlaqların əriməsi Dünya okeanının 6-7 metr qalxmasına səbəb ola bilər ki, bu da yüzlərlə şəhər və kəndlərin, torpaqların su altında qalması deməkdir; 9. Biçənəklərdə, çəmənliklərdə mal-qaranın otarılması heyvandarlıq məhsul- larının artmasına zəmin yaradır. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bunun da müəyyən həddi olmalıdır. Mal-qaranın və qoyunların sayının çoxalması həmin çətinliklərin üst qatının korlanmasına səbəb olur. Bu isə öz növbəsində gələcəkdə mal əti və qoyun ətinin artırılması ehtimalını azaldır; 10. Dünya əhalisinin 1.4 milyard nəfəri, o cümlədən 43 milyon uşaq artıq çəkidən əziyyət çəkir. Bunların üçdə biri piylənməyə düçar olmuş və ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet və digər sağlamlıq problemləri ilə üzləşməkdədir. Hesablamalara görə kifayət qədər qidalanmamanın əmək məhsuldarlığının aşağı düşməsi və birbaşa səhiyyə xərcləri baxımından dünya iqtisadiyyatına vurduğu zərər nə az, nə çox qlobal gəlirin 5 faizi həcmində ölçülür. Dünya üzrə kifayət qədər qidalanmamanın kökünün tam kəsilməsi çətin məsələdir, lakin qoyulacaq investisiya özünü yüksək səviyyədə doğrultmaq gücündədir. Məsələn, ƏKTT-nin hesablamalarına görə əgər dünya cəmiyyəti mikro qida çatışmazlığının azaldılmasına beş il müddətinə 1.2 milyard ABŞ dolları həcmində investisiya qoyarsa, bunun nəticəsi daha yaxşı sağlamlıq, uşaq ölümü səviyyəsinin azalması və gələcək üçün yüksək mənfəət olacaqdır.
97
1.Abbasov smət Dursun oğlu. Azərbaycanın və dünya ölkələrinin kənd təsərrüfatı. Bakı 2013 [səh 12, 59, 89] 2. Abbasov smət Dursun oğlu. Ərzaq təhlükəsizliyi və kənd təsərrüfatının prioritet istiqamətləri. Bakı 2011 3. Hacıyev Ş.H., Bayramov Ə. . Dünya iqtisadiyyatının tarixi. Bakı: “ qtisad Universiteti”, 2010 4. srafilov H.A. Qloballaşma şəraitində istehlak kooperasiyasının inkişaf perspektivləri. Bakı 2010 5. Azərbaycan statistik göstəriciləri. Bakı 2013 6. Şəkərəliyev A.Ş. Dünya iqtisadiyyatı və beynəlxalq iqtisadi münasibətlər. Bakı 1999. 7. Aqil Əliyev, dris Dadaşov, Arif Şəkərəliyev.Dünya iqtisadiyyatı: müasir dövrün problemləri. Bakı -2001 8. Xəlilov Həmzə Ağakişi oğlu. Milli ərzaq təhlükəsizliyi: bazar transformasiyaları və iqtisadi qloballaşma amilləri Bakı , “Adiloğlu” nəşriyyatı - 2001
9. Vəliyev T.S., Babayev Ə.P. və Meybullayev M.X. ümumi elmi redaktəsi ilə “ qtisadi nəzəriyyə”, Bakı, Çaşoğlu 1999. 10. Nusrəddin Məmmədov. Ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyi. Bakı 2005 11. Rasim Əliyev. Aqrar bazar və ərzaq təhlükəsizliyi məsələləri Bakı 2005 12. Əliyev A., Şəkərəliyev A. Bazar iqtisadiyyatına keçid: dövlətin iqtisadi siyasəti, B., 2002. 13. Əliyev M. T. Azərbaycan iqtisadiyyatının formalaşması və inkişaf etdirilməsi. Bakı “Mütərcim” 2002 14. Əliyev F. G. “Ev təsərrüfatı gəlirləri, həyat səviyyəsi və yoxsulluq”, “Elm”, B akı 2000. 15. Abbasov A.F. Sosial bazar iqtisadiyyatı, “Elm və həyat” nəşriyyatı , Bakı 1998.
98
16. Sadıqov K. F., Rəhmanov F.P., Qafarov K.S. Milli iqtisadiyyat: təşəkkülü və tənzimlənməsi, Bakı, 1996. 17. Azərbaycan iqtisadiyyatı .H.Alıyev və S.A. badovun red., Bakı “Ağrıdağ” 1999. 18. Bayramov Ə.Ə. “Regional iqtisadi inteqrasiya: nəzəriyyə və praktika”, Bakı, Azərnəşr. 1997 19. Хромов Ю.С. Проблемы продовольственной безопасности России. Международные и внутренные аспекты.- М. РИСИ, 1995-252 [64] 20. Ущачев Н.Г. Стратегия продовольственной безопасности России. Пищевая
промышленность , 2002, JNT ›› 2-3 [64] Elektron mənbələr 21.
http://www.fao.org 22.
[səh 74-78] 23.
24.
http://journal.qu.edu.az 25.
http://www.azerbaijans.com 26.
http://www.economy.gov.az [səh 42-48 ] 27.http://musavat.com/news/gundem/erzaq-tehlukesizliyi-strateji-meqseddir 28.
http://vergiler.az 29.
30. http://jurnal.meclis.gov.az/news. 31.
DOC]ƏRZAQ MƏHSULLARI STEHSALI VƏ ƏRZAQ ... referat.ilkaddimlar.com [səh 9] 32.
http://www.azadinform.az/news/ [ səh 14-18] 33.http://www.agro.gov.az/ [səh 24-28 ] 34. http://www.amea-iqtisadiyyat.org/ [səh 79-88 ]
99
Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|