Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3. Dünyanın ərzaq t əhlük əsizliyi v ə onun möhk əml əndirilm əsi yolları.
79
yolları.
Müasir dövrdə ərzaq təhlükəsizliyi qlobal səciyyə daşımaqla, müxtəlif sosial, iqtisadi, siyasi, texnoloji, bioloji, coğrafi, tarixi, etnik və həmçinin mənəvi kökə malik olan amillərin təsiri altında formalaşır. Bu mənada, onun tam və hərtərəfli öyrənilməsi bir neçə elm sahəsinin öhdəsinə düşür. Təhlillər göstərir ki, nəzəri- iqtisadi baxımdan ərzaq təhlükəsizliyi - qida məhsullarının istehsalı, daşınması, emalı, bölgüsü və istehlakını özündə əks etdirən münasibətlər sistemini əhatə edir. Bu problemin nəzəri həllində ərzağın həcmi ilə əhalinin sayı arasındakı nisbət, hər nəfər hesabı ilə qida məhsulları istehlakının orta norması, tərkibi, yeyinti məhsulu kimi qiymətləndirilməsi, yoxsulluq həddi, ərzaqla təmin olunma səviyyəsi və digər məsələlər müəyyən edilir. Bu əsas kriteriyalardan əlavə olaraq, ərzaq təhlükəsizliyi anlayışına ərzaq məhsullarının kalorilik səviyyəsi, keyfiyyəti, görünüşü və digər amillər də daxildir. Ərzaq probleminin bu cür sosial-iqtisadi təbiətə malik olması onu göstərir ki, qeyd olunan məsələ kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının istehsalına nisbətən daha geniş məna daşıyır. Ümumiyyətlə, ərzaq probleminin qlobal səviyyədə həlli – müxtəlif ölkələrin qarşılaşdıqları bir çox sosial-iqtisadi problemlər ilə bağlıdır. Buraya sənayeləşmə və urbanizasiya proseslərinin güclənməsi, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı istiqamətlərinin təyinat və ölçülərinin dəyişməsi, ekoloji təmiz ərzaq məhsullarının həcminin azalması və digər taleyüklü, həmçinin ciddi narahatlıq doğuran məsələləri aid etmək olar. Eyni zamanda, qlobal ərzaq probleminin yaranmasında təbii ehtiyatların mövcudluğu, iqtisadi inkişaf səviyyəsi, yığımın artım sürəti, kənd təsərrüfatının texnika ilə silahlanma səviyyəsi, qabaqcıl istehsal üsullarından istifadə edilməsi, kənd ə halisinin məşğulluq və təhsil səviyyəsi, aqrar - ərzaq kompleksində dövlətin tənzimləyici rolu, demokratik idarəçilik formalarının mövcudluğu kimi bu və digər amillər həlledici rola malikdir. 80
Qloballaşan dünyanın müasir vəziyyətinə narahatlıq gətirən çoxsaylı mənfi amillər mövcuddur. Məsələn, qlobal iqlim dəyişikliyi, ərzaq ehtiyatlarının azalması, müxtəlif növ təhlükəli yoluxucu xəstəliklərin meydana gəlməsi; ekoloji mühitin pisləşməsi ilə bağlı ərzaq məhsullarının keyfiyyətinin pisləşməsi, onların qiymətinin kəskin artması və digərlərini göstərmək mümkündür. Belə bir vəziyyətdə hər bir ölkə bu məsələyə diqqətlə yanaşmalı və öz əhalisınin keyfiyyətli ə rzaq məhsulları ilə təminatı məsələlərini həll etməlidir. Statistik təhlillər göstərir ki, bu gün dünya üzrə bütün ərzağın təxminən 1/3 hissəsi, yer kürəsi əhalisinin 75% - ni əhatə edən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə istehsal edilir. Həmin ölkələrin dünya ərzaq ixracında payı 32% - ə, idxalında payı isə 26% - ə bərabərdir. qtisadçılar bu ölkələrdə ərzaq istehlakının aşağı səviyyədə olmasını, onlarda mövcud iqtisadi inkişaf və adambaşına gəlir səviyyəsinin yetərli olmaması ilə ə laqələndirirlər. Lakin, iqtisadi artım səviyyəsi yüksəldikcə, həmin ölkələrin beynəlxalq ərzaq bazarındakı rolu daha da artmağa başlamışdır. Bununla yanaşı, iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən həyata keçirilən milli ərzaq siyasətinin əsas prioritetlərindən birini daha çox xarici iqtisadi maraqların təmin olunması təşkil edir. [34] Qlobal səviyyədə ərzaq məhsullarının axın istiqamətlərini, onların məzmunu və dinamikasını xarakterizə edərkən, beynəlxalq ərzaq şirkətlərinin həlledici rolunu da nəzərə almaq lazımdır. Çünki, emal olunmuş ərzağın əsas hissəsi, dünya bazarına çıxarılan kənd təsərrüfatı məhsullarının böyük hissəsi beynəlxalq ərzaq ş irkətləri çərçivəsində və ya onların birbaşa texnoloji, maliyyə, təşkilati və digər təsirlər altında istehsal edilir. Bu qurumlar müxtəlif ölkələrdə ərzaq sistemlərinin səmərəli və məqsədyönlü artımının əsas daşıyıcıları və stimullaşdırıcısı olmaqla yanaşı, həm də virtual beynəlxalq bazar məkanının formalaşmasına da böyük təsir göstərirlər. Müşahidələr göstərir ki, qloballaşma şəraitində ərzaq problemi təkcə kənd təsərrüfatı çərçivəsində həll olunan məsələ deyildir. Aqrar sahənin ərzaq təminatında payı, ölkənin texnoloji baxımından hansı inkişaf səviyyəsində olma- ğ ından çox asılıdır. Ərzaq bazarının vəziyyəti isə öz növbəsində aqrar bölmənin 81
fəaliyyət ahəngdarlığına, mühüm təsir imkanlarına malikdir. Ərzaq bazarının fəaliyyətini xarakterizə edən göstəricilər, xüsusən də qiymətlər, istehlak səbətinin dəyəri, fermerlərin gəlirləri kimi göstəricilər - aqrar - ərzaq kompleksinin müəyyən zaman kəsiyində hansı prioritetlər əsasında həyata keçirilməsindən asılı olaraq formalaşır. qtisadi ədəbiyyatda bəzən ərzaq təminatı baxımından aqrar sahənin inkişafı imkanlarından danışarkən, bir çox hallarda istehlakçının rolu ikinci plana keçir. Zənnimizcə, aqrar sahə və ərzaq bazarı nəticə etibarı ilə, istehlakçı üçün işlədiyinə görə belə yanaşma arzu olunmazdır. Əlbəttə, müxtəlif iqtisadi - texnoloji sistemlərdə istehlakçıların prioritet kimi qəbul edilməsi həmin sistemlər üçün xoşagəlməz nəticələrə də səbəb ola bilər. Ərzaq bazarı və aqrar bölmə üçün bu səciyyəvidir. stehlakçının üstünlüyü ərzaq bazarında aparıcı olsa da, yeganə amil deyildir. Məsələ orasındadır ki, müasiri olduğumuz ən sivil səviyyədə belə istehlakçı düşüncəsinin yedəyində getmək, onu qeyri-şərtsiz səmərəli hesab etmək zənnimizcə heç də məqsədəuyğun deyildir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində aqrar - ərzaq münasibətlərinin tənzimlənməsi kifayət qədər çoxaspektli xarakter daşıyır. Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi aspektindən yanaşdıqda, bu münasibətlərin dövlət tənzimlənməsi ilk növbədə kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçılarına dövlət dəstəyinin reallaşdırılması ilə xarakterizə edilir. Bu proses inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsində özünü daha uğurla reallaşdırmaqdadır. Məsələn, Almaniya, Kanada və Fransada dövlət büdcəsindən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına çəkilən xərclər təxminən 42 - 52% nisbətlərində dəyişir. Skandinaviya ölkələrində isə bu göstərici 60 - 80%-ə qədər tərəddüd edir. Postsovet respublikalarında bütövlükdə götürdükdə, kənd təsərrüfatının dövlət tərəfindən dəstəklənməsi ilə bağlı sərf edilən məsrəflər bütövlükdə dövlət büdcəsinin təxminən 1,4% - ə qədərini təşkil edir. [34] Qeyd etmək lazımdır ki, Avropa Birliyinə daxil olan ölkələrdə ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi aspektindən kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçılarına göstərilən dövlət yardımları həm də dövlət tərəfindən məhsulların tədarükü sistemi ilə də kifayət qədər tamamlanır. (Tarixin təcrübəsindən göründüyü kimi, keçmiş
Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|