Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
76
- məhsulun keyfiyyətinin sağlamlığa və həyat sürəkliliyi vəziyyətinə təsiri (həmçinin 1995 - ci ildən kütləvi kommersiya mənimsənilməsi başlamış mühəndis genetikası və biotexnoloji metodların köməyi ilə alınan məhsullar); Ə halinin ərzaq təhlükəsizliyinin əsas meyarı həm də ümumi əsas ərzaq məhsulları həcminin 75 - 80% - nin milli əmtəə istehsalçıları tərəfindən yaradılması və ə halinin istehlak etdiyi bioloji mükəmməl məhsulun tövsiyə edilən kaloriliyi sutkada 3300 kkal - dan aşağı olması ilə xarakterikdir. Əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin vəziyyəti ümumiləşdirilmiş qiymətləndirmədə aşağıdakı kimi təyin edilir: - ərzaqlara yetişmənin fiziki imkanlığı (ölkənin bütün ərazisində zamanın hər anında və zəruri çeşiddə qida məhsullarının mövcudluğu); - ərzaqlara yetişmənin iqtisadi imkanlığı (qida məhsullarının son həddə minimal ölçüdə istehlakına imkan yaradan sosial statusundan və vətəndaşın yaşayış məkanından asılı olmadan gəlirlər səviyyəsi); istehlak üçün ərzaq təhlükəsizliyi (əhalinin sağlamlığına zərər vura biləcək keyfiyyətsiz qida məhsullarının istehsalı, reallaşması və istehlakının aradan qaldırılması); [22] Ə rzaq probleminin həllinin iki ekstensiv və intensiv yolu mövcuddur. Ekstensiv yol yeni kənd təsərrüfatı və balıq mədən komplekslərinin mənimsənilməsini ehtiva edir. Bunun üçün müvafiq texniki xərclər və rasional proqram işləmələri tələb olunur. ntensiv yol isə aqrotexniki mədəniyyətin inkişafı, yüksək məhsul verən bitki növlərinin, böyük məhsul verimli ev heyvanları və quş cinslərinin dövriyyəyə çıxarılması, mexanikləşmə, kimyalaşma, meliorasiya və s. kimi məhsuldarlıq artımı elementlərini birləşdirir. Ə halinin ərzaq təhlükəsizliyinin başlıca təminat obyekti olaraq vurğulandığı kimi aqrar sektor çıxış edir. Ona görə də, problemin həllinın ağırlıq mərkəzinə yönələn dövlət qayğısı mütləqdir. nkişaf etmiş ölkələr öz təcrübələrinə istinadən yaxşı bilirlər ki, bir çox spesifik şərtləri ilə kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatın digər sektorları ilə müqayisədə rəqabətqabilliyyətli deyildir. Elə bu əsasdan da, burada sahəyə dövlət dəstəyini daim artırırlar. Statistika göstərir ki, Avropada fermerlərə dəstək xərcləri istehsal məhsulunun maya dəyərinin 40%-ni təşkil edir. Konkret 77
olaraq aqrar sektora dövlət subsidiyalarının xüsusi çəkisi ABŞ-da 30%, Kanadada 45%, Yaponiyada 66%, sveçdə 59%, Finlandiyada 71%, Norveçdə isə 77% təşkil edir. Qeyd olunmalıdır ki, bu ölkələrdə aqrar sektor yalnız subsidiyalarla deyil, həm də əhatəli institusional alət və mexanizmlərlə də dəstəklənir. Misal olaraq göstərmək olar ki, bu məqsədlə ABŞ-da kompensasiya ödənişləri və xarici ticarət astanaları sistemi yaradılmış, bu da öz növbəsində idxalı xeyli məhdudlaşdırmış, ixracı isə müvafiq olaraq stimullaşdırmışdır. Əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təminatında Yaxın Şərqin böyük neft ixracatçısı ölkələrində xüsusi strateji planlarla çıxış edirlər. Səudiyyə Ərəbistanı səhra şəraitinə baxmayaraq özünü taxılla tam təmin edir və hətta müəyyən qədər də bu məhsul üzrə ixrac prosesini həyata keçirir. ndi Küveyt, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri müxtəlif meyvə-tərəvəz, gül ixracatında da üstünlüklərə nail olmuşlar. Bundan başqa, bir sıra dövlətlər ə rzaq təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi və təminatı məqsədi ilə ərzaq təhlükəsizliyi doktrinaları qəbul etmişlər. Qonşu Rusiyada isə dövlət iqtisadi təhlükəsizlik strategiyası əsasında belə bir doktrina ötən ilin yanvarında qəbul olunmuşdur. Bu doktrina ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı sferasında, həmçinin aqrar-sənaye və balıqçılıq təsərrüfatı komplekslərinin inkişafı istiqamətində müvafiq normativ-hüquqi aktların işlənməsi üçün baza rolunda çıxış edir. Sənəddə göstərilir ki, ölkənin ərzaq təhlükəsizliyi dövlətçilik və suverenliyin saxlanılması, demoqrafik siyasətin mühüm seqmenti, həyat təminatlığı sistemi, sağlamlığın qorunmasının zəruri şərti, fiziki aktivlik, uzunömürlülük və ölkə əhalisinin yüksək həyat keyfiyyətliliyi olan mühüm elemetlərini özündə birləşdirərək milli təhlükəsizliyin tərkib hissəsi kimi təyinat alır. Onun strateji məqsədini ölkə ə halisinin təhlükəsiz və keyfiyyətli kənd təsərrüfatı və balıq məhsulları, xammal və ə rzaqla etibarlı təminatı təşkil edir. Doktrina həmçinin bu məqsəddən irəli gələrək müvafiq vəzifələri qarşıya qoyur və onların reallaşma mexanizmlərini təyin edir. Göründüyü kimi, müasir məqamda ərzaq təhlükəsizliyi dövlət və milli yaşamın, inkişafın əsasında dayanır. [22] Ə rzaq təhlükəsizliyinin təminatı problemlərinin tədqiqi göstərir ki, ölkəmizdə də müasir qlobal çağırışlara uyğun olaraq bu istiqamətdə yeni strategiyanın 78
işlənməsi və müvafiq doktrinanın hazırlanmasına ehtiyac vardır. Qeyd olunmalıdır ki, ölkədə genişmiqyaslı aqrar islahatlar prosesi aparılmış və aparılmaqdadır. ndi müvafiq sektorda islahatların yeni mərhələsinə keçid edilmişdir. Bu keçidlə bağlı aqrar sektorun strukturu və idarəetmə şəbəkəsi bazar iqtisadiyyatının tənzim metodlarına istinadən yenidən qurulmaqdadır. Ailə təsərrüfatlarına kreditlər və subsidiyaların ayrılması, iqtisadi güzəştlər, toxum, gübrə və texnika təminatı, məhsul qoruma anbarlarının inşası buna misaldır. Ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsində yeni müasir taxıl saxlama anbarlarının inşası və istifadəyə verilməsi yüksək qiymətləndirilir. Bununla bərabər əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı məsələsində qabaqcıl dünya təcrübəsinin mənimsənilməsi, kooperasiya sisteminin yenidən qurulması, ərzaq təminatı sistemini mütləq hesabda idxal məhsulundan azad etmək, yerli istehsalçıların xarici ticarət əlaqələri qurması, məhsulların ixraca yönəlməsinin stimullaşdırılması da vacib dövləti tədbirlər sisteminə daxil edilməlidir. Dünya təcrübəsi bəyan edir ki, iri kooperativ qurumlar fermer təsərrüfatları ilə müqayisədə daha effektli işləyirlər. ABŞ - da kənd təsərrüfatı istehsalında kooperativlərin payı 90%-dən çoxdur. qtisadi nöqteyi - nəzərdən fermer təsərrüfatlarının uğuru daha çox fərdi sahibkar istedadı və davamlı dövləti dəstəklə əlaqəlidir. Sovetlər ttifaqının kənd təsərrüfatı sektorunda olan sovxoz - kolxoz tipli qurumlara oxşar irimiqyaslı kooperativlərin, səhmdar cəmiyyətlərin, kollektiv birliklərin təşkili isə daha məhsuldar və özünütəminatlığı ilə fərqlənə bilər. Buna görə də dövlət aqrar kompleksdə səhmdar əməkdaşlığa söykənən iri təsərrüfatçılığın geniş təşəkkülünə dəstək göstərməlidir. Bu sienerci effekt görüntüsü bir qədər də iqtisad elminin klassiki A.Smitin mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsindəki «Bolluq daha çox kooperasiya və əmək bölgüsü əsasında istehsalın inkişaf səviyyəsi ilə bağlıdır» tezisi ilə ahəngləşir. Bununla belə, ayrı- ayrı qabaqcıl fermer təsərrüfatlarının da inkişafı daim stimullaşdırılmalıdır. Başlıca olaraq ölkə əhalisinin ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı üçün yeni iqtisadi və insitusional əsaslar verən müvafiq ərzaq təhlükəsizliyi doktrinasının hazır- lanmasına start verilməlidir. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|