Microsoft Word mulki huquq doc

 

72 

sürdüyü qanuni tələblərə cavab verməyə borcludur (cavab vermək zərurəti). Bildiyimiz kimi, səlahiyyətli 

şə

xsə hüquqi imkan verilir ki, o, öz mənafe və ehtiyacını təmin etmək üçün borclu şəxsdən müəyyən davranışı 

tələb etsin. Bax, borclu şəxs səlahiyyətli şəxsin verdiyi bu tələblərə cavab verməlidir. Məsələn, borc verən (sə-

lahiyyətli şəxs) borcun qaytarılması barədə borc alana qarşı tələb irəli sürür. Borc alanın vəzifəsidir ki, həmin 

tələbə öz münasibətini bildirsin.  

Üçüncü hüquqi zərurət ondan ibarətdir ki, hüquqi vəzifə daşıyıcısı (borclu şəxs) səlahiyyətli şəxsin irəli 

sürdüyü tələbi yerinə yetirmədikdə, vurulmuş zərərin əvəzini ödəməyə borcludur (mülki hüquqi məsu-

liyyətə cəlb olunmaq zərurəti). Borclu şəxs səlahiyyətli şəxsin irəli sürdüyü tələbi yerinə yetirmədikdə, səla-

hiyyətli şəxs ona verilmiş müdafiə hüququ imkanından istifadə edərək iddia ilə məhkəməyə müraciət edir. Mə-

sələn,  vətəndaş  öz  qonşusuna  faizsiz  borc  pul  vermişdir.  Qonşu  müddət  tamam  olmasına  baxmayaraq  borcu 

qaytarmır, qanunsuz olaraq onu bir il saxlayır. Məhkəmə, borc məbləüini qanunsuz saxlamaqla borc verən və-

təndaşa vurulan zərərin əvəzinin ödənilməsi barədə qərar qəbul edir. Həmin qərara görə, qonşunun borcudur ki, 

bank uçot dərəcəsi əsas götürülməklə (bu dərəcə Milli Bank tərəfindən müəyyənləşdirilir) borc verənə faiz ödə-

sin (MM-in 449-cu maddəsi).  

Dördüncü hüquqi zərurət ondan ibarətdir ki, hüquqi vəzifə daşıyan şəxs səlahiyyətli şəxsə öz əmlakından 

istifadə etməyə mane olmamaüa borcludur (istifadəyə mane olmamaq zərurəti). Məsələn, üçüncü şəxslərin 

(«hamının və hər kəsin») borcudur ki, onlar mülkiyyətçiyə (səlahiyyətli şəxsə) öz əmlakından istifadə etməyə 

mane  olmasınlar.  Kirayə  hüquq  münasibətində  kirayə  verən  əmlakdan  istifadə  etməkdə  kirayəçiyə  maneçilik 

yaratmamalıdır.  

Beləliklə, subyektiv mülki-hüquqi vəzifənin məzmunu — strukturu dörd elementdən ibarətdir: 

●

 davranış zərurətindən; 

●

 cavab vermək zərurətindən; 

●

 mülki-hüquqi məsuliyyətə cəlb olunmaq zərurətindən; 

●

 əmlakdan istifadəyə mane olmamaq zərurətindən.  

§ 4. Mülki hüquq münasibətlərinin növləri  

1. Mülki hüquq münasibətlərinin təsnifi anlayışı və  

ə

həmiyyəti  

Insan cəmiyyətinin özü elə bil ki, hüquq münasibətlərinin sonsuz zəncirlərindən ibarətdir. Bu münasibətlərin 

geniş bir sahəsini mülki hüquq münasibətləri təşkil edir.  

Cəmiyyətdə yaranan mülki hüquq münasibətləri son dərəcə müxtəlif və rəngarəngdir. Onların əhatə dairəsi ki-

fayət qədər genişdir. Lakin mülki hüquq münasibətləri nə qədər müxtəlif olsa da, onları müvafiq qayda əsasında 

təsnifləşdirmək, yəni ayrı-ayrı növlərə bölmək olar. Bu cür təsnifin, hər şeydən əvvəl, nəzəri əhəmiyyəti vardır. 

Mülki hüquq münasibətlərinin təsnifi imkan verir ki, onun ayrı-ayrı növləri nəzəri cəhətdən təhlil olunsun. Bunun-

la belə, həmin təsnif praktiki əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, o, həm də praktik məqsəd güdür. 

Hər şeydən əvvəl, mülki hüquq münasibətlərinin hüquqi məzmunu, yəni subyektlərin hüquq və vəzifələri bu 

münasibətlərin növlərindən asılı olaraq müəyyən edilir. Bax, mülki hüquq münasibətlərinin təsnifi imkan verir 

ki, həmin münasibətlərin hüquqi məzmunu aydınlaşdırılsın. 

kincisi, mülki hüquq münasibətlərinin subyekt tərkibi bu münasibətlərin növlərindən asılı olaraq müəyyən-

ləşdirilir. Mülki hüquq münasibətlərinin təsnifi həmin münasibətlərin subyekt tərkibinin müəyyən edilməsinə 

imkan verir. Məsələn, biz, bilirik ki, mütləq hüquq münasibətlərində iştirak edən subyektlərdən yalnız biri mə-

lum olur. Digər tərəf isə naməlumdur. Nisbi hüquq münasibətlərində isə bundan fərqli olaraq, hər iki tərəf mə-

lumdur. 

Üçüncüsü, mülki hüquq münasibətləri subyektlərinin (səlahiyyətli şəxslərin) hüquqlarının kimlərdən mü-

dafiə  olunması  bu  münasibətlərin  növləri  ilə  şərtlənir.  Məsələn,  mütləq  hüquq  münasibətində  səlahiyyətli 

şə

xsin hüququ istənilən hər hansı şəxs tərəfindən pozulmaqdan, nisbi hüquq münasibətində isə konkret müəy-

yən şəxs tərəfindən pozulmaqdan müdafiə edilir. Mülki hüquq münasibətlərinin təsnifi həmin məsələni müəy-

yən etməyə imkan verir.  

Dördüncüsü, mülki hüquq münasibəti subyektləri hüquq pozuntusu törətdiyi hallarda, onlara tətbiq ediləcək 

məsuliyyət  tədbirinin  forması  həmin  münasibətin  növündən  asılı  olaraq  müəyyən  edilir.  Belə  ki,  mülki 

hüquq  münasibətlərinin  təsnifi  hüquq  pozuntusu  törədən  şəxsə  tətbiq  edilən  məsuliyyət  tədbirinin  formasını 

müəyyən etməyə imkan verir. Məsələn, əmlak hüquq münasibətlərində hüquq pozuntusuna yol verən subyektə 

zərərin əvəzinin ödənilməsi formasında məsuliyyət tədbiri tətbiq edilir. Şəxsi qeyri-maddi nemətlərlə bağlı ya-

ranan hüquq münasibətlərində (şəxsi qeyri-əmlak hüquq münasibətlərində) isə, şübhəsiz ki, bu cür formadan is-

tifadə olunmur. 

Beləliklə, mülki hüquq münasibətlərinin təsnifi imkan verir ki, mülki qanunvericilik praktikada bu münasi-

---