Microsoft Word mulki huquq doc

 

485

yayılmış  növü  olan  pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsi  vətəndaşların  ehtiyajlarının  təmin  edilməsində  birinci 

dərəcəli rol oynayır.  ri partiyalarla satışı nəzərdə tutan topdan satışdan fərqli olaraq pərakəndə alqı-satqı vətən-

daşların gündəlik tələbatlarını ödəmək üçün malların ayrı-ayrı nüsxələrinin tək halda və az sayda (miqdarda) sa-

tılmasını ifadə edir.  

Hər bir ölkədə iqtisadiyyatın əsas məqsədi əhalinin ehtiyajını təmin etməkdən və onun tələbatını ödəməkdən 

ibarətdir.  qtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəlməsinə xidmət 

edir (Konstitusiyanın 15-ci maddəsinin 1-ci hissəsi).  jtimai istehsal nəticəsində çoxsaylı istehlak predmetləri, 

müxtəlif çeşiddə istehlak məhsulları, çoxişlənən mallar istehsal edilir ki, onları istehlakçılara çatdırmaq zərurəti 

yaranır. Bax, pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi bu münasibətlərdə, yəni istehlak mallarının geniş əhali kütləsinə 

çatdırılmasında hüquqi forma rolunu oynayır. Bu müqavilənin vasitəsilə çoxişlənən mallar istehlakçıların sərən-

jamına  verilir.  Maddi  nemətlərin  dövriyyə  prosesində  hüquqi  forma  olmaq  baxımından  pərakəndə  alqı-satqı 

müqaviləsinin əhəmiyyəti şəksizdir. Bir sözlə, pərakəndə mal (əmtəə) dövriyyəsində bu müqavilənin rolu əvə-

zedilməzdir. 

3. Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin 

hüquqi tənzimlənmə mənbələri 

Pərakəndə  alqı-satqı  münasibətlərinin  tənzimlənməsində  Azərbayjan  Respublikası  Mülki  Məjəlləsinin 

normaları mühüm yer tutur. MM-in 29-cu fəslinin 3-cü paraqrafı (MM-in 614-625-ci maddələri) bu cür müna-

sibətlərin nizama salınmasına həsr edilmişdir. Göstərilən paraqrafın həmin maddələrində pərakəndə alqı-satqı 

müqaviləsindən əmələ gələn münasibətlərə toxunan ümumi müddəalar formulə edilmişdir. Bu müddəalarla, bir 

qayda olaraq, alqı-satqı haqqında ümumi normalarla (29-cu fəslin 1-ci paraqrafı) tənzimlənməyən münasibətlər 

nizama salınır. Məsələn, mal haqqında informasiya verilməsi, malların nümunələr üzrə satılması, malların avto-

matlardan istifadə etməklə satılması ilə əlaqədar münasibətlər və s. alqı-satqı müqaviləsi haqqında ümumi müd-

dəalarla  tənzimlənmir.  Göstərilən  məsələlərin  qaydaya  salınması  pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsi  haqqında 

müddəaların vasitəsilə həll edilir.  

Bununla bərabər, pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi haqqında ümumi müddəalar bəzi məsələlər barəsində alqı-

satqı müqaviləsi haqqında ümumi müddəalardan fərqli qaydalar müəyyən edir. Məsələn, pərakəndə alqı-satqı 

haqqında normalar (MM-in 625.2-ci maddəsi) lazımi keyfiyyəti olmayan malın əvəzinə verilən malın qiyməti 

arasındakı fərqin ödənməsi barədə yeni qayda müəyyən edir.  

Pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsi  ilə  tənzimlənməyən  münasibətlərə  alqı-satqı  haqqında  ümumi  müddəalar 

tətbiq  edilir.  Məsələn,  pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsində  satıcının  malı  vermək  vəzifəsinə  malın  keyfiyyəti, 

miqdarı, çeşidi, komplektliyi, komplekti və s. barədə tələblər (şərtlər) daxil edilir ki, bu tələblərlə bağlı münasi-

bətlər pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi haqqında yox, alqı-satqı müqaviləsi haqqında müddəalarla nizama salı-

nır. Beləliklə, pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi haqqında ümumi müddəalar malların pərakəndə satışı üzrə sahib-

karlıq fəaliyyətini həyata keçirən satıcı ilə öz şəxsi-məişət ehtiyajlarını ödəmək üçün mal alan alıcı arasında ya-

ranan münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsinin yalnız xüsusiyyətlərini müəyyən edir.  

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsindən əmələ gələn münasibətlərin mülki-hüquqi tənzimlənməsində qanunlar 

ə

sas  yerlərdən  birini  tutur.  Pərakəndə  ticarətin  hüquqi  nizama  salınmasında  « stehlakçıların  hüquqlarının 

müdafiəsi haqqında» 19 sentyabr 1995-ci il tarixli AR Qanunu vacib rol oynayır. Bu qanun fiziki şəxs olan 

alıcının  iştirakı  ilə  bağlanan  pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsi  ilə  əlaqədar  Azərbayjan  Respublikasının  Mülki 

Məjəlləsi ilə tənzimlənməyən münasibətlərə tətbiq edilir (MM-in 614.3-cü maddəsi).  

Qanun  BMT-nin  Baş  Assambleyası  tərəfindən  qəbul  edilmiş  « stehlakçıların  maraqlarını  müdafiə  etmək 

üçün rəhbər prinsiplər» (1985) əsasında işlənmişdir. Bu Qanun bir neçə xüsusiyyəti ilə diqqəti cəlb edir. Birin-

cisi, qanun pərakəndə alqı-satqı haqqında MM-in müddəalarını konkretləşdirir və müfəssəlləşdirir. Məsələn, qa-

nunun 13-cü maddəsi istehlakçıların mal haqqında məlumat almaq hüququnun həyata keçirilməsi qaydalarını 

müəyyən edir. Bununla qanun mala aid məlumat verilməsi haqqında MM normasının (617-ci maddə) məzmu-

nunu konkretləşdirir. Başqa bir misalda qanunun 15-ci maddəsi (istehlakçının tələblərini ödəməyən malın lazı-

mi  keyfiyyətli  mala  dəyişdirilməsi)  MM-in  624-cü  maddəsində  (keyfiyyətsiz  malın  lazımi  keyfiyyətli  malla 

ə

vəz edilməsi) ifadə edilən hüquqların həyata keçirilməsini konkret olaraq müəyyən edir. 

kincisi, qanun MM-də müəyyən edilməyən və nəzərdə tutulmayan qaydalar müəyyənləşdirir. Məsələn, qa-

nunun 7-ci maddəsində qüsuru olan mal satılarkən istehlakçıların hüquqlarına aid məsələlərə (istehlakçının malı 

dəyişmək tələbinin 14 gün müddətində yoxlanılması, qüsuru olan malın lazımi keyfiyyətli mala dəyişdirilərkən 

qiymətlər dəyişdikdə qiymətlərin yenidən hesablanması, müddətin ötürüldüyü hər gün üçün malın satış qiymə-

tinin 1 faizi məbləğində dəbbə pulu ödənməsi və s.) toxunan qaydalar nəzərdə tutulmuşdur ki, bunların heç biri-

nə MM-də rast gəlmək olmur. Başqa bir misalda qanunun xidmət müddəti haqqında müəyyən etdiyi qaydalar 

(5-ci maddə) MM-də nəzərdə tutulmamışdır. 

---