Microsoft Word mulki huquq doc

 

487

lazım olan mal əldə etmək zərurəti yarandıqda, habelə dövlət maddi ehtiyatlarını yaratmaq, ölkənin müdafiə qa-

biliyyətini lazımi səviyyədə saxlamaq, beynəlxalq sazişlərə görə xarijə (ixraj) mal göndərilməsini təmin etmək, 

dövlət  proqramlarını  reallaşdırmaq  məqsədi  ilə  dövlət  (daha  doğrusu,  dövlətin  özü  yox,  dövlət  adından  onu 

təmsil  edən  orqanlar)  müqavilə  münasibətlərinə  girir  ki,  bu  münasibətlər  pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsi  ilə 

yox, dövlət ehtiyajları üçün tədarük müqaviləsi və ya mal göndərmə müqaviləsi ilə rəsmiləşdirilir. 

2. Müqavilənin predmeti 

Müqavilənin predmeti pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin mühüm şərtidir. Müqavilənin predmetinin spe-

sifikliyi  (müqavilənin  subyekt  tərkibi  ilə  birlikdə)  bu  müqaviləni  alqı-satqı  müqaviləsinin  digər  növlərindən 

fərqləndirməyə imkan verir. 

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmetini dövriyyədə olması qadağan edilməyən, yəni dövriyyə qabi-

liyyəti olan hər hansı əşya (mal) təşkil edir. Məhdud dövriyyə qabiliyyətli olan (məsələn, mülki silah) əşyala-

rın müqavilənin predmeti ola bilməsi istisna edilmir. Lakin məhdud dövriyyə qabiliyyətli əşyaların (malların) 

pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmeti olması üçün alıcının müvafiq icazə alması tələb olunur. Müqavilə-

nin predmeti kimi həm fərdi əlamətləri ilə, həm də cinsi əlamətləri ilə müəyyən edilən əşyalar çıxış edə bilər. 

Lakin malların pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmeti ola bilməsi üçün onların iki əlamətə uyğun gəlməsi 

tələb olunur ki, bu əlamətlər malın spesifikliyini şərtləndirir. Birinci əlamət ondan ibarətdir ki, malın müqavi-

lənin predmeti ola bilməsi üçün o, pərakəndə ticarət qaydasında satılmalıdır. Başqa sözlə desək, bu mal top-

dansatış qaydasında realizə edilən mal ola bilməz. Ona görə ki, topdansatış qaydasında ticarət malların tək-tək 

yox, çox sayda, kütləvi şəkildə və iri partiyalarla satışını nəzərdə tutur. 

kinci əlamət ondan ibarətdir ki, malın pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmeti olması üçün maldan 

şə

xsi, ailə, ev və sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı olmayan digər məqsədlər üçün istifadə edilməsi tələb olu-

nur. Əgər mal sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq məqsədi ilə alınarsa, onda yaranan münasibətlərin pəra-

kəndə alqı-satqı müqaviləsi ilə rəsmiləşdirilməsindən söhbət gedə bilməz. Məsələn, vətəndaş minik avtomobili-

nin satışı ilə məşğul olan mağazadan ailə-məişət və şəxsi ehtiyajlarını təmin etmək üçün avtomobil alır. Belə 

halda yaranan münasibətlər pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi formasında qaydaya salınır. Bunun əksinə olaraq, 

ə

gər taksi parkı sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq (sərnişin daşıyıb mənfəət əldə etmək) üçün avtomobil 

ə

ldə edərsə, yaranan münasibətlər pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi ilə yox, alqı-satqı müqaviləsinin digər növü 

olan tədarük (mal göndərmə) müqaviləsi ilə rəsmiləşdiriləjəkdir. Əgər avtomobili vətəndaş (malların pərakəndə 

satışı üzrə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirməyən şəxs) satarsa, bu cür münasibətlər alqı-satqı müqaviləsi-

nin hüquqi tənzimləmə sferasına daxil olur.  

Ə

mlak hüquqlarının prinsip etibarilə pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmeti ola bilməsi mümkündür. 

Belə ki, müxtəlif fond mağazaları vətəndaşlara qiymətli kağızlar – dövlət özəlləşdirmə çekləri, səhmlər, veksel-

lər və s. satırlar. Həmin kağızların vətəndaşlar tərəfindən əldə edilməsi bu kağızlarda ifadə olunan əmlak hü-

quqlarının satılması deməkdir. Belə halda bağlanan müqavilələr pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin əlamətləri-

nə uyğun gəlir. Lakin bu münasibətləri bütün təfərrüatı ilə nəzərdən keçirəndə görürük ki, satılan və müqavilə-

nin predmeti olan əmlak hüquqları yox, qiymətli kağızların özüdür. Qiymətli kağızlar isə əşyanın xüsusi növü-

dür, mülkiyyət hüququnun obyektidir. Belə təsəvvür yaranır ki, əşyanın xüsusi növü olan qiymətli kağızlar pə-

rakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmeti ola bilər. Lakin əmlak hüquqlarının pərakəndə ticarət qaydasın-

da satılması mümkün deyildir. Hüquq ədəbiyyatında göstərildiyi kimi, çətin ki, əmlak hüquqlarının satışı pə-

rakəndə ticarət formasında həyata keçirilsin. 

Ə

qli mülkiyyət obyektləri – elm, ədəbiyyat və injəsənət əsərləri, ixtiralar, faydalı modellər, sənaye nümu-

nələri və s. pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmeti ola bilməz. Ona görə ki, əsərlər, ixtiralar və s. ideal 

(qeyri-maddi) xarakterə malikdir. Bununla bərabər, bu cür obyektlərdən istifadə hüququ (müstəsna hüquqlar) 

özgəninkiləşdirilə  bilər  ki,  bu  halda  yaranan  münasibətlər  pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsi  ilə  yox,  lisenziya 

müqaviləsi, müəllif müqaviləsi və  ya alqı-satqı müqaviləsi ilə rəsmiləşdirilir (məsələn, patent hüququnun gü-

zəşti formasında patent hüquqları alqı-satqı müqaviləsi ilə özgəninkiləşdirilə bilər). Müstəsna hüquqların (əqli 

mülkiyyət hüququnun) təbiəti və xarakteri elədir ki, bu, onların pərakəndə ticarət qaydasında özgəninkiləşdiril-

məsini istisna edir.  

Puldan fərqli olaraq xarici valyuta pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmeti ola bilər. Bizim hər 

gün  rastlaşdığımız  mübadilə  məntəqələrinin  mahiyyəti  ticarət  obyektindən  başqa  bir  şey  deyildir.  Göstərilən 

mübadilə məntəqələrinin vətəndaşlara xarici valyuta satması pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin bağlanmasını 

ifadə edir.  

MM-in 614.1-ci maddəsi pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin predmeti olan obyekt barədə mal anlayışını iş-

lədir.  qtisadi ədəbiyyatda mala faydalı (yararlı) xassələri ilə insanın tələbatını ödəyən, istehlak dəyəri olan və 

bazarda təklif olunan hər şey kimi anlayış verilir. Belə təsəvvür yaranır ki, pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin 

---