Microsoft Word mulki huquq doc

 

486

« stehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında» qanunun təfsirində və eyni şəkildə (qaydada) tətbiq edil-

məsində RF Ali Məhkəməsi Plenumunun 29 oktyabr 1994-cü il tarixli « stehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi 

haqqında işlərə məhkəmələr tərəfindən baxılması dərəcəsi barədə» qərarı böyük rol oynayır. Azərbayjan Res-

publikasının  həmin  qanunu  ilə  RF-in  eyni  adlı  qanunu  arasında  çox  oxşar  cəhətlər  olduğuna  görə  bu  qərarın 

məhkəmələrin praktiki fəaliyyətində tətbiq edilməsini mümkün hal hesab edirik. 

Pərakəndə alqı-satqı münasibətlərinin qaydaya salınmasında qanunqüvvəli aktların rolu böyükdür. Məsə-

lən, Nazirlər Kabinetinin 1998-ci il 15 aprel tarixli 80 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş Azərbayjan Respubli-

kasında ticarət, məişət və digər növ xidmət (iş görülməsi, xidmət göstərilməsi) qaydaları həm də pərakən-

də ticarət obyektlərinin fəaliyyətini tənzimləyir. Həmin qaydalarda göstərilir ki, ticarət obyektlərinin vitrinlərin-

də müstəqil pərakəndə satış qiymətləri göstərilməklə anjaq satışda olan malların nümunələri qoyulur. 

§ 2. Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin 

elementləri  

1. Müqavilədə iştirak edən tərəflər  

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsində iki tərəf iştirak edir: satıcı; alıcı. Müqavilədə tərəf qismində çıxış edən 

subyektlər (subyekt tərkibi) spesifikliyi ilə seçilirlər və bu xüsusiyyət müqavilənin predmeti ilə birlikdə onu 

digər müqavilə növlərindən fərqləndirməyə imkan verir.  

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinə verilən leqal anlayışdan (MM-in 614.1-ci maddəsi) belə təsəvvür yaranır 

ki, bu müqavilədə satıcı rolunda yalnız malların pərakəndə satışı üzrə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçi-

rən  şəxs  çıxış  edə  bilər.  Özü  də  dərhal  qeyd  etməliyik  ki,  sahibkarlıq  fəaliyyətini  həyata  keçirən  satıcının 

fəaliyyət predmetini malların hər hansı satışı yox, yalnız malların pərakəndə satışı təşkil edir. Malların pəra-

kəndə satışı dedikdə, gündəlik ehtiyajları ödəmək üçün malların ayrı-ayrı nümunələrinin tək-tək halda, kəmiy-

yət və miqdarja az sayda satılması başa düşülür. 

Satıcı qismində sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan həm hüquqi şəxslər, həm də fərdi sahibkarlar (yəni 

hüquqi  şəxs  yaratmadan  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan  fiziki  şəxslər)  çıxış  edə  bilərlər.  Hüquqi 

şə

xslərin bir növü olan kommersiya təşkilatlarının satıcı kimi iştirakı bu müqavilə üçün daha tipik haldır. Hüqu-

qi şəxslərin digər növü olan qeyri-kommersiya təşkilatlarının bu müqavilədə satıcı qismində çıxış etməsi istisna 

edilmir, çünki qeyri-kommersiya təşkilatları da sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul ola bilər (MM-in 43.6-jı mad-

dəsi). 

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsində tərəf kimi iştirak edən satıcıya pərakəndə ticarətçi deyilir. Müxtəlif sa-

tış məntəqələri, yəni pavilyonlar, köşklər, mağazalar, habelə pərakəndə ticarət şəbəkələri və müəssisələri pəra-

kəndə ticarətçi hesab edilir. 

Müqavilədə alıcı qismində əsasən vətəndaşlar çıxış edirlər. Bu müqavilədə hüquqi şəxslərin alıcı kimi çıxış 

etməsi istisna edilmir. Kommersiya təşkilatlarının bu müqavilədə alıcı kimi iştirak etmək imkanları məhduddur. 

Ona görə ki, bu təşkilatların bağladıqları əqdlər sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bilavasitə bağlı olmalıdır. Lakin buna 

baxmayaraq kommersiya təşkilatları pərakəndə alqı-satqı müqaviləsində alıcı qismində çıxış edə bilərlər, bu 

şə

rtlə ki, onlar müqavilə əsasında əldə etdikləri maldan mənfəət götürmək məqsədi ilə istifadə etməsinlər. Hü-

quqi şəxslərin digər növü olan qeyri-kommersiya təşkilatlarına gəldikdə isə onu demək olar ki, bu cür təşki-

latların pərakəndə satış şəbəkəsindən aldıqları malların əldə edilməsi ilə bağlı olan münasibətləri (yəni alqı-sat-

qı münasibətləri) pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi ilə rəsmiləşdirilir. Bu cür təşkilatların müqavilədə alıcı qis-

mində iştirak etmək imkanları kommersiya təşkilatlarına nisbətən bir o qədər də məhdud deyil. Bu onunla izah 

olunur ki, qeyri-kommersiya təşkilatlarının əsas məqsədi mənfəət əldə etməkdən ibarət deyil. Beləliklə, hüquqi 

şə

xslər pərakəndə ticarət qaydasında yalnız sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı olmayan istifadə məqsədi üçün mal 

ala bilər. Məsələn, hüquqi şəxs pərakəndə satışla məşğul olan mağazadan ofis üçün dəftərxana ləvazimatı (dəf-

tər, kağız, qələm, xətkeş və s.) alarsa, onda alqı-satqı münasibətlərində pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi forma-

sından istifadə ediləjəkdir. 

Bəzi subyektlər pərakəndə ticarət qaydasında məhdud dövriyyə qabiliyyətli mal əldə edəndə, həmin subyek-

tin qanunla nəzərdə tutulan qaydada xüsusi icazə alması tələb olunur. Məsələn, mülki silahı (özünümüdafiə, ov 

və idman silahı) əldə etmək istəyən vətəndaş xüsusi icazə almağa borcludur. Mülki silahın əldə edilməsinə xü-

susi icazəsi olmayan subyektlərə odlu silahın satılması qadağandır («Xidməti və mülki silah haqqında» AR Qa-

nununun 13-cü maddəsinin 3-cü bəndi). 

Mülki hüququn xüsusi və spesifik subyekti olan dövlətə gəldikdə isə onu demək olar ki, hakimiyyət funk-

siyasını yerinə yetirən, siyasi hakimiyyətə və dövlət suverenliyinə malik olan həmin subyektin pərakəndə alqı-

satqı müqaviləsində həm satıcı, həm də alıcı rolunda çıxış etməsi istisna edilir. Bu onunla izah olunur ki, 

cəmiyyətin siyasi təşkilatı və hakimiyyət daşıyıcısı olan dövlət nə sahibkar, nə də ki istehlakçıdır. Dövlət ehti-

yajları üçün, yəni vətəndaşların həyat və yaşayışını, ölkənin müdafiəsini və təhlükəsizliyini təmin etmək üçün 

---