Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
86 ayrı-ayrı ölkələrdə, xüsusilə Avropa cəmiyyətlərində ideallığın müəyyən elementləri cəmiyyətlərə daha çox siraət etməkdədir. Əbədi sülh məsələsi əksər filosofları, liderləri düşündürüb. Lakin yüksək səviyyəlıi sülhün əldə edilməsi bir qədər reallıqdan kənarda hesab edilə bilər. Çünki münasibətlərdə müxtəlif maraqlar öz əksini tapdığından və hərəkətlər müxtəlif və kontrastlı olduğundan keçici, yəni nisbi olmayan sülhün əldə edilməsi qeyri-mümkündür. Yalnız statistik göstəricilər baxımından sülh və sabitlik vəziyyətlərinin çoxluğu onu deməyə əsas verə bilər ki, sülh əldə edilib. Sülh daima ortalıq (medium) vəziyyətidir və bu baxımdan da vasitədir. Eləcə də nəticə vəziyyətidir. Sülh razılaşdırılmış şəkildə maraqların təmin olunması vəziyyətidir. Maraqlar isə ardıcıl olaraq yaranır və müxtəlif şəraitlərdə meydana gəlir. Bu baxımdan da maraqlar uğrunda mübarizə sülh xəttinin pozulmasını zəruri edə bilir. Sülhün pozulmasının qarşısını almaq üçün dövlətlər, onların hakimiyyəti müəyyən imperativ qaydaları özündə əks etdirən normalar yaradırlar. Həmin normalar insanların maraq və tələbatlarını əks etdirdiyinədən tətbiq üçün əhəmiyyət kəsb edir. Artıq neçə əsrlərdir ki, dövlətlər sülhü əldə etmək, təmin etmək və qoruyub saxlamaq məqsədilə qaydalar tətbiq edirlər. Bu qaydalara əməl etmək üçün qarşılıqlı nəzarət mexanizmini yaradırlar. Normaların sistemləşməsi və sistemli qaydada tətbiqi onu deməyə əsas verir ki, dövlətllər həm cəmiyyətlərdə, həm də öz aralarında yalnız bu yolla hələlik sülhü müəyyən qədər qoruyub saxlaya bilirlər. Müasir demokratik cəmiyyətlər sülh şəraitində yaşayaraq inkişaf etməni əsas gütürürlər. Tədqiqatçı Robert A. Dahl da belə bir qənaətə gəlir ki, müasir demokratiyaların ən üstün cəhətlərinə təməl prinsipləri (məsələn, əsas hüquq və azadlıqlara riayət etmə, şəxsi toxunulmazlıq hüququ, öz müqəddaratını təyin etmə, siyasi bərabərlik, şəxsiyyətin təməl mənafelərinin qorunması və s.) ilə yanaşı, sülhə can atma və firavan yaşamaq prinsipləri də aid
87 edilir. 1 Sülhə hər bir şəxs can atır. Lakin buna yol maraqların təmin edilməsindən keçir. Əksər hallarda isə maraqların təmin edilməsi uğrunda mübarizə tərəflər arasında çarpazlıq yaradır ki, bu da sülhün pozulması, şəraitin dəyişməsini ortaya çıxarır. Çoxlu
sayda tədqiqatçılar münasibətlərin balanslaş- dırılmasının müxtəlif istiqamətləri üzrə tədqiqatlar aparıblar. Hətta yazıçılar və şairlər də öz bədii yaradıcılıqlarında tarazlı münasibətlər məsələsinə toxunublar. Əvvəlcə qeyd edildiyi kimi, münasibətlərin dövlətdə və cəmiyyətdə balanslaşdırılması amili tarixən böyük filosofları düşündürüb. Xüsusilə təbii hüquq nəzəriyyəçiləri, pozitiv hüquq
nəzəriyyəçiləri, qədim
Yunanıstanın dövlət nəzəriyyəçiləri, Roma dövlət və hüquq nəzəriyyəçiləri, orta və yeni əsrlərin nəzəriyyəçiləri, müasir və postmodernizm cərəyanlarının mütəfəkkirləri cəmiyyətin taraz şəkildə tənzimlənməsi və maraqların imkanlar daxilində bərabər təmin edilməsi məsələsi uğrunda böyük əməklər sərf edib, yollar axtarıblar, əsərlər yazıblar. Bu şəxslər xoşbəşxtliyi və yüksək rifahı sabit və ədalətlə inkişaf edən cəmiyyətlərdə axtarıblar. Dövlətlərarası münasibətlərin tənzimlənməsində tarazlıq prinsipini əsas götürüblər, ümumi nəzarət prinsipini və buna müvafiq mexanizmlərin yaranması ideyalarını ortaya atıblar. Dövlətlərarası münasibətlərin ədalətli qaydada tənzimlənməsi üçün hüquq normalarını yaradıblar, beynəlxalq hüquq elm sahəsi formalaşıb. Bununla yanaşı, hüquq normalarının icrasını təmin etmək üçün mexanizmlər, sistemlər təsis ediblər. Münasibətlərin balanslaşdırılması həmçinin özündə etik qaydalardan irəli gələrək humanizmi əks etdirir. Belə ki, münasibətlərin balanslaşdırılması, yumşaq mövqelər, mülayim münasibətlər, orta mövqenin mövcudluğu yüksək əxlaqa əsaslanır. Yüksək əxlaq isə müdrikliyə xas cəhətdir. Məhz cəmiyyətdə mövcud olan müdriklik amilləri, cəmiyyətin
1 Robert A.Dahl. Demokratiya haqqında. Natiq Səfərov və Hikmət Hacızadənin tərcüməsi ilə. İqtisadi və Siyasi Araşdırmalar Mərkəzi (FAR CENTRE), Bakı-2005, səh.55. 88 özünün yetişməsi balanslı, orta və ədalətli mövqelərin yaranması üçün şərait yaradır. Yüksək əxlaq yüksək düşüncənin məhsuludursa, yüksək düşüncə də kompromisi qəbul edir, razılaşır, humanistliyi yaradır. Əxlaq məhz demokratiyanın formalaşmasına kömək edir. Balanslaşdırma vəziyyətləri əxlaqlardan formalaşır. Əxlaq müəyyən dəyərlərə, tələblərə cavab vermə vəziyyətidir. Cəmiyyətdə insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi yüksək əxlaqa əsaslanır. Hüquq bərabərliyi anlayışı da yüksək təfəkkürün məhsuludur, əxlaqın məhsuludur. Yüksək əxlaq sayəsində cəmiyyətdə “mənim hüququm”, “sənin hüququn”, “onun hüququ”, “bizim hüquqmuz”, “sizin hüququnuz”, “onların hüquqları” kimi prinsiplər bərqarar olur. Münasibətlərin balanslaşdırılması və enerji amili Hələ qədimdən belə bir elmi-fəlsəfi yanaşma var ki, dünya (Yer kürəsi) və kainat bəzi qüvvələrin təsiri sayəsində nizamlanmaqdadır və hər bir elementin özünəxas məkanı və yerdəyişmələri vardır. Bu prinsiplərdən çıxış edərək hesab etmək olar ki, elementlər arasında enerji ötürmələri baş verir və enerji ötürmələrindən də vahid enerji kompleksləri formalaşır. Kosmologiya və kosmoqoniyadan çıxış edərək bildirmək olar ki, elementlər qarşılıqlı şəkildə nizam əsasında əlaqə qururlar. Nizam
(burada kosmosun nizamlılığı) həm
də nizamsızlıqlardan (xaoslardan) təşkil olunub və nizamsızlıqlar nizama nisbətən daha az əhəmiyyət kəsb edir və əslində nizamlama qanununa tabedir. Kainatda və dünyada daima xaos üzərində kosmosun (nizamlı dünyanın) nəzarəti vardır, xaos kosmosun yaratdığı çərçivələrdən, ümumi sistemdən kənara çıxa bilməz. Bu, o halda baş verə bilər ki, mərkəzi enerji verən element özü yox olsun. Məsələn, Günəş yanıb külə dönərsə, enerji tükənərsə, onun planetləri də indiki əsaslarla mövcud olmaya bilərlər. Lakin burada da nizam prinsipinə əsasən Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|