Microsoft Word neft mehsul emali docx

66 

 

ܼ

௠ ௞

⁄

= ܼ

ଵ 

+ ܼ

ଶ 

+ ܼ

ଷ 

+ ܼ

ସ 

+ ܼ

ହ 

+ ܼ

଺ 

 

burada; 

ܼ

ଵ 

– şəhərin tozdan təmizlənməsinə sərf olunan xərclər; 

ܼ

ଶ 

– təmizlənmə texnikasına ayrılan əlavə investisiyalar; 

ܼ

ଷ 

– ictimaii və təmizləmə nəqliyyatının istismarına sərf olunan xərclər; 

ܼ

ସ 

–  mənzil  fondunun  və  şəhərin  digər  elementlərinin  əlavə  təmirinə  sərf 

olunan xərclər; 

ܼ

ହ 

– atmosferin çirkləməsi ilə əlaqədar olan əlavə məişət xərcləri; 

ܼ

଺ 

– atmosferin çirklənməsi ilə əlaqədar şəhərin yaşıl massivinə dəyən zərər. 

  Səhiyyə və nəqliyyata dəyən zərərin hesablanması: 

ܼ

௦ ௛

⁄

= ܼ

ଵ 

+ ܼ

ଶ 

+ ܼ

ଷ 

 

burada: 

 

ܼ

ଵ

– nəqliyyat və rabitəyə dəyən zərər; 

ܼ

ଶ 

– bilavasitə səhiyyəyə dəyən zərər; 

ܼ

ଷ 

– atmosfer tullantıları ilə itirilən qiymətli xammal; 

  Səhiyyəyə dəyən zərərin hesablanması: 

ܼ

ௌə௛

= ܼ

ଵ 

+ ܼ

ଶ 

+ ܼ

ଷ 

+ ܼ

௏ƏÖ

 

burada: 

ܼ

ଵ

– əhalinin iş vaxtına qədərki dövrdə xəstələnməsindən dəyən zərər; 

ܼ

ଶ

– əhalinin iş vaxtında xəstələnməsindən dəyən zərər; 

ܼ

ଷ

– əhalinin iş vaxtından sonra xəstələnməsindən dəyən zərər; 

ܼ

௏ƏÖ

–  atmosferin  çirklənməsinə  görə  vaxtından  əvvəl  ölüm  hallarının 

artmasından dəyən zərər. 

  Çirklənmədən dəyən zərərin empirik üsulla hesablanması:  l ərzində çirkab 

maddələrinin  su  hövzələrinə  atılmasından  dəyən  zərər  aşağıdakı  düsturla 

hesablanır: 

Z

ୱ୳

= y ∙ bk ∙ M

ୱ୳

 

burada: 

---

67 

 

-  orta  xüsusi  zərər.  Əmsal  kimi  infilyasiya  nəzərə  alınaraq  hesablanır. 

Hazırda bu əmsal təxminən 1000 000 

݉ܽ݊ܽݐ ݐ

⁄ -dur. 

bk- əmsaldır. Su təsərrüfat hövzələrindən asılı olaraq dəyişir. 

M

ୱ୳

 – su hövzələrinə atılan tullantıların xüsusi həcmi. 

bk- əmsalının Azərbaycanın bəzi su hövzələri üçün qiymətləri: 

 

Cədvəl 3.1 

Sıra №-si 

Hövzənin adı 

Bk 

 1 

Kür çayı 

2,5 

 2 

Araz çayı, Oxçu çay, Samur və.s 

2,0 

 3 

Dağ çayları 

1 

M

ୱ୳

 – aşağıdakı düsturla hesablanır: 

ܯ

௦௨

= ෍ ܶ

௥

∙ ݉

௥

௡

௥ୀଵ

 

burada: n- qiymətləndirilən mənbə tərəfindən atılan r çirkab maddəsinin illik 

həcmi. 

  Nəzərə alsaq ki, su hövzəsinə tonlarla neft məhsulları axıdılır, onda onların 

ümumi həcmini hesablamaq lazım gəlir: 

݉

௥

= ෍ ݉

௥

௡

௥ୀଵ

߮ 

݉

௥

߮ − ߮ tipli çirkab sularının illik həcmidir. 

߮ = 1, 2, 3,....., n, 

݉

௥

߮ = ܥ

௥௙

∙ ܸ

ఝ

 

ܥ

௥௙

– il ərzində φ tipli çirkli neft məhsullarının konsentrasiyasıdır. 

ܸ

ఝ

 – φ tipli çirkli neft məhsullarının həcmi (min m

3

). 

T

r 

- nisbi təhlükə əmsalı aşağıdakı düsturla hesablanır: 

ܶ

௥

= 

1

ܭ ܪ

 

burada: K H –konsentrasiyanın yol verilən izn həddi. 

---

68 

 

ܶ

௥

ə

msalının bir sıra göstəriciləri aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir: 

 

 

 

 

 

Cədvəl 3.2 

Maddələr 

T

r 

Asılı maddələr 

0,05 

Sulfatlar 

0,002 

Xloridlər 

0,003 

Ümumi azot 

0,1 

Sintetik üzvi maddələr 

2,0 

Neft və neft məhsulları 

2,0 

Mis və sink 

100 

Ammonyak 

20 

Stirol 

10 

Formaldehidlər 

10 

 

Atmosferin  çirklənməsindən  dəyən  iqtisadi  zərər  aşağıdakı  düsturla 

hesablanır; 

ܼ

௔௧௠

= ö݂ܯ

௔௧௠

 

burada; ö  –ərazinin  çirklənmə  tiplərinə  görə  fərqlənən  əmsaldır.  Suvarılan 

sahələr üçün bu əmsal 2-yə vurulur. 

݂-çirkli maddələrin atmosferdə yayılmasını xarakterizə edən əmsal; 

ܯ

௔௧௠

 –atmosferə atılan çirkli neft məhsullarının xüsusi həcmi. Şərti olaraq -

ݐ ݈݅

⁄  ilə hesablanır. 

Fəal çirklənmə zonaları üçün   -əmsalı aşağıdakı düsturla hesablanır: 

---

69 

 

ö

௙ç௭

= ෍

ܵ

௫

ܵ

௙ç௭

∙ ö

௫

௡

௫→ଵ

 

burada ; S

x

 –fəal çirklənmə zonasının x hissəsinin sahəsi; 

S

fçz

 - fəal çirklənmə zonasının ümumi sahəsi;  

ö

௫

-yuxarıda göstərilmiş cədvəl üzrə ərazi tipləri üzrə əmsal; 

n – fəal çirklənmə zonasına düşən ərazi tiplərinin ümumi sayı; 

 

 

Cədvəl 3.3 

Ə

razinin çirklənmə tipləri 

Ö 

Kurort, sanitariya, qoruq əraziləri 

10 

Şə

hərətrafı rekresiya zonaları, bağlar və s. 

8 

n sıxlıqda yaşayış məntəqələri 

0,1 

Sənaye müəssisələri və qarışıqlarının əraziləri 

4 

Meşələr: I tip 

0,2 

 II tip 

0,1 

 III tip 

0,025 

 

Hər bir mənbə üçün fəal çirklənmə zonası aşağıdakı üsulla təyin olunur: 

Hündürlüyü  10m-dən  az olan  mənbələr üçün  (h  < 10)  fəal  çirklənmə  zonası 

mərkəzi olmaqla r=50h radiusda dairə əmələ gətirir. Əgər boru və ya  mənbələrin 

hündürlüyü  h

 ≥ 10݉ olarsa,  FÇZ  üzük  şəklində  olur.  Onun  kiçik  radiusu ܼ

௥

=

2߮ℎ, böyük radiusu ܼ

ோ

= 20߮ℎ olur. 

burada: 

ℎ −mənbə və ya boruların hündürlüyü; 

߮ – alovun qalxmasına görə olan düzəlişdir. 

߮ = 1 +

∆ܶ

75°ܥ

 

burada: 

߂T  –çirkli  maddələr  atılan  mənbə  ilə  ətraf  atmosferdə  olan 

temperaturların fərqidir (Cº). 

---