Microsoft Word neft mehsul emali docx

8 

 

 

 

Cədvəl 1.1 

Neftlə birlikdə çıxan qazların kimyəvi tərkibi (% həcmlə) 

Mədən 

CH

4 

C

2

H

6 

C

3

H

8 

C

4

H

8 

C

5

H

12

 

CO

2 

N

2

+nadir 

qazlar 

Abşeron 

yarımadası 

Qərbi  

Quş-Dağ 

Anastasiyev-

Troitski 

Sokolovo-

Qorski 

Ş

pakov 

Romaşkin 

Bavlin 

 90,94 

 

 

 86,8 

 

 85,1 

 

 53,0 

41,2 

46,5 

38,5 

0,1-3 

 

 

 4,5 

 

 5,0 

 

 9,0 

 15,0 

21,4 

21,0 

0,1-0,8 

 

 

 3,0 

 

 1,0 

 

 11,2  

15,8  

14.4 

20.0 

 1,6 

 

 

 2,0 

 

 1,0 

 

10,0 

 6,9 

4,5 

8,0 

0,3-2,0 

 

 

 3,2 

 

 2,8 

 

 5,8 

 4,0 

 2,2 

 3,5 

1-8 

 

 

0,4 

 

5,0 

 

1,0 

0,1 

 − 

0 

 – 

 

 

 0,1 

 

 0,1 

 

 10,0 

17,0 

11,0 

 9 

 

 Maye parafin karbohidrogenləri: Tərkibində beşdən on altıya qədər karbon 

atomu  saxlayan  parafin  karbohidrogenləri  maye  halında  olur.  Bəzən  bu  qrup 

karbohidrogenlərə orta parafinlər də deyilir. Yanacaqların (benzin, kerosin, dizel) 

tərkibinin əsas hissəsini maye parafin karbohidrogenləri təşkil edir. Parafinlərin C

5

 

-dən C

9

 -a qədər olan nümayəndələri benzin fraksiyasının tərkibinə daxil olur. 

  Müxtəlif yerlərdən çıxarılan neftlərdən ayrılan benzin fraksiyalarının analizi 

göstərir  ki,  onun  tərkibinin  əsas  hissəsini  karbohidrogenlərin  ən  sadə 

nümayəndələri  təşkil  edir.  Lakin,  Neft  Daşları  və  Anostasiyev–Trotski  neft 

mədənlərindən çıxarılan neftlərin tərkibində uzun yan zəncir saxlayan və daha çox 

ş

axələnmiş karbohidrogenlər də olur[ 9].  

  Son  vaxtlar  neftin  tərkibində  psevdo  və  qeyri  müntəzəm  quruluşlu 

izoprenonların  olması  da  aşkar  edilmişdir.  Psevdo  müntəzəm  və  qeyri-müntəzəm 

---

9 

 

izoprenoidlərin parafin zəncirinin parçalanması nəticəsində əmələ gəlməsi imkanı 

göstərilmişdir. 

 Sülb  parafin  karbohidrogenləri:  Normal  şəraitdə  C

16

  və  daha  yüksək 

parafinlər  sülb  (bərk)  halda  olurlar.  Sülb  parafinlərin  bütün  neftlərin  tərkibində 

miqdarı daha çoxdur (7-12%). Neftin tərkibində olan sülb parafinlər fiziki, kimyəvi 

xassələrinə və kristal quruluşlarına görə iki qrupa bölünür: parafinlər və serezinlər. 

Ə

rimə  temperaturu  parafinlərlə  eyni  olan  serezinlərin  özlülüyü,  şüasındırma 

ə

msalı,  molekul  və  xüsusi  kütlələri  yüksək  olur.  Sülb  parafinlərin  ərimə 

temperaturu  50-60ºC,  qaynama  temperaturu  550ºC  olduğu  halda,  serezinlərin 

ə

rimə  temperaturu  65-88ºC,  qaynama  temperaturu  isə  600ºC-dən  yüksək  olur. 

Parafinlərin  molekul  kütləsi  300-dən  450-yə,  serezinlərin  isə  500-dən  750-dək 

olur.  Neft  parafinləri  tərkibcə  daha  çox  müxtəlif  molekul  kütləli  parafinlərdən 

ibarət  qarışıqdır.  Serezin  molekullarının  əsas  komponentləri  isə  normal  və  daha 

çox  izoquruluşlu  yan  zəncir  saxlayan  naften  karbohidrogenləridir.  Serezin 

molekullarının tərkibinə daxil olan, uzun alkil zəncirində aromatik həlqə saxlayan 

birləşmələrin miqdarı isə az olur. Onların nisbəti, tədqiq olunan neftin təbiətindən 

asılıdır[ 9]. 

  Serezinlərin  kimyəvi  tərkibi  hələ  də  tam  öyrənilməmişdir.  Bundan  başqa, 

onların  tərkibində  şaxəli  parafinlər  və  cuzi  miqdarda  alkilaromatik 

karbohidrogenlər də olur. 

Neftin başqa sinif karbohidrogenlərindən fərqli olaraq aromatiklər daha yaxşı 

öyrənilmişdir.  Çünki,  onların  reaksiyagirmə,  polyar  həlledicilərdə  həll  olma, 

selektiv  adsorbsiya  olunma  qabiliyyətləri  və  ərimə  temperaturuları  (parafin  və 

naftenlərlə müqayisədə) daha yüksəkdir. 

Azərbaycanın  qaz-kondensat  mədənlərindən  alınmış  benzin  fraksiyalarının 

karbohidrogen  tərkibinin  13,4−18,4  %  -ni  C

6

  –  C

9

  aromatik  karbohidrogenləri 

təşkil edir. Sərbəst aromatik karbohidrogenlərə gəldikdə isə demək olar ki, C

7

 və 

C

8

 -in miqdarı C

6 

və C

9 

aromatiklərindən daha çoxdur. 

---

10 

 

Neftin  kükürdlü  birləşmələri:  Kükürd  neftlərdə  müxtəlif  birləşmələr 

şə

klində  olur.  Öz  tərkib  və  xassələrinə  görə  fərqləndiyinə  baxmayaraq,  bunlar 

kəskin pis iylərinə görə bir-birinə oxşayır  [ 17, 18].  

  Müxtəlif  neftlərdə  kükürdlü  birləşmələrin  miqdarı  müxtəlifdir.  Bakı  və 

Qrozni neftlərində, adətən, kükürdlü birləşmələrin miqdarı 0,6% -dən artıq olmur. 

Bəzi rayonlarda çıxarılan neftlər kükürdlü birləşmələrlə zəngindir. Armen neftində 

onların miqdarı 3,2 % , Üçqızıl neftində 5,2 %-dir. 

  Neft  fraksiyasının  qaynama  temperaturu  yüksəldikdə  tərkibində  kükürdlü 

birləşmələrin  miqdarı  da  artır.  Neftlərdə  kükürdlü  birləşmələrə  hidrogen-sulfid, 

merkantanlar,  sulfidlər,  disulfidlər,  həlqəvi  sulfidlər,  tiofen  və  tiofan  birləşmələri 

şə

klində təsadüf edilir. 

Kükürdlü birləşmələri üç qrupa bölmək olar: 

-

 Birinci qrupa sərbəst kükürd, hidrogen-sulfid və merkaptanlar; 

-

  kinci  qrupa  soyuqda  neytral  xassəli  və  termiki  davamsız  sulfid  və 

disulfidlər; 

-

 Üçüncü qrupa termiki sabit həlqəvi kükürdlü birləşmələr –tiofen və tiofanlar 

daxildir. 

 Hidrogen-sulfid və merkantanlar turş xassəli olduğuna üçün güclü karroziya 

şə

raiti  yaradır.  Sulfid  və  disulfidlər  adi  temperaturda  deyil,  yalnız  qızdırıldıqda 

130-160ºC-də  parçalanaraq  hidrogen-sulfid  və  merkantanlara  çevrilir  ki,  bu  da 

karroziyaya səbəb olur. 

   Kükürdlü  birləşmələr  həm  də  antidetanatorların  fəallığını  azaldır,  krekinq 

benzinlərinin qatran əmələ gətirmə qabiliyyətini artırır və onlara zərərli bioloji təsir 

göstərir. 

   Sərbəst  kükürd  ən  güclü  karroziyaedici  maddədir,  havanın  oksigeni  isə 

hidrogen-sulfidin  oksidləşməsi  nəticəsində  əmələ  gəlir  və  aparatların  daxili 

divarlarına çökür.  çərisində su olan çənlərin dibində kükürd və dəmir qalvanik cüt 

ə

mələ  gətirir  və  bu  hal  korroziyanın  da  güclənməsinə  səbəb  olur.  Eyni  zamanda 

kükürdlü birləşmələr ətraf mühitin çirklənməsinə səbəb olur. 

---