Microsoft Word neft mehsul emali docx

43 

 

 Katalitik  riforminq:  Hazırda  katalitik  riforminq  prosesi  neftayırma 

sənayesinin  əsas  proseslərindən  biri  sayılır.  Bu  prosesi  aparmaqda  məqsəd  alçaq 

keyfiyyətli benzin fraksiyalarından yüksək oktanlı komponentlər istehsal etməkdir. 

Məlumdur  ki,  istər  keçmiş  ittifaqda,  istərsədə  xarici  ölkələrdə  ilk  distillə 

qurğularında alınan benzinlərin oktan ədədi az olmşdur. Məs, Ust-balıq neftindən 

alınan  q.b.  −150ºC-də  qovulan  fraksiyanın  oktan  ədədi  50-51olur.  Bu  fraksiyanı 

riforminq prosesindən keçirdikdə ondan oktan ədədi (motor üsulu ilə) 80-90 olan 

80-85 % benzin alınır[ 4]. 

lk distillə benzinlərindən başqa, katalitik riforminq prosesində xammal kimi 

kokslaşma,  termiki  krekinq  və  hidrokrekinq  proseslərində  alınan  benzin 

fraksiyalarından da istifadə etmək olar. 

Bütün bu fraksiyaların neftə görə çıxar faizi bir o qədər də yüksək deyil (bir 

qayda olaraq, neftə görə 15-20 %), ona görə riforminq qurğularının məhsuldarlığı 

katalitik krekinq qurğularına nisbətən az olur. Buna baxmayaraq katalitik riforminq 

prosesinin daha da genişləndirilməsinə böyük diqqət yetirilir. 

  Katalitik riforminq prosesinin üstün istiqamətlərindən biri də hidrogenləşmə 

prosesi üçün lazım olan ucuz hidrogen tərkibli qazların alınmasıdır. 

Katalitik  riforminq  qurğusu  ilk  dəfə  1940-cı  ildə  istifadəyə  verilib.  Bu 

qurğularda  katalizator  kimi  alüminium  oksidi  üzərində  hopdurulmuş  xrom  və  ya 

molibden  oksidindən  istifadə  edilirdi.  Katalitik  riforminq  prosesində  alçaq 

keyfiyyətli liqroin fraksiyasından oktan ədədi ≈80 olan benzin fraksiyası alındı. Bu 

prosesin  sənayedə  daha  da  geniş  yayılmasına  ikinci  dünya  müharibəsində  kimya 

sənayesində  toluol  əsasında  trinitrotoluolun  (partlayıcı  maddə)  alınması  səbəb 

oldu. 

Piroliz  rejimi  daha  sərt  rejimdə  neft  və  qaz  xammalının  termiki  krekinqi 

deməkdir.  Bu  proses  bir  qayda  olaraq,  700−900ºC  temperaturda  aparılır.  Prosesi 

aparmaqda  əsas  məqsəd  tərkibi  olefinlərlə  zəngin  olan  qaz  karbohidrogenləri 

almaqdır.  

Rejimi  düzgün  götürüldükdə  piroliz  prosesində  maksimum  miqdarda,  etilen, 

propilen, butilenlər,  butadien və.s  almaq  olar.  Bu prosesdə  qaz  karbohidrogenləri 

---

44 

 

ilə  birlikdə  bir  qədər  də  maye  məhsullar  alınır.  Bunların  tərkibində  monotsiklik 

(benzol,  toluol,  ksilollar)  və  politsiklik  aromatik  karbohidrogenlər  (naftalin, 

antrasen) olan qatranlar alınır. 

Katalitik  riforminq  prosesi  sənayeyə  tətbiq  olunana  qədər  aromatik 

karbohidrogenlər almaq üçün piroliz yeganə proses idi. Hazırda piroliz prosesinin 

məqsədi, tərkibi olefinlərlə zəngin olan qaz karbohidrogenləri almaqdır ki, bunun 

da içərisində etilen əsas yer tutur. 

Maye  məhsulların  pirolizinə  nisbətən  qaz  karbohidrogenlərin  pirolizində 

etilenin çıxarı daha yüksək olur. 

70-ci  illərdən  sonra  bütün  dünyada  neftin  emalı  daha  da  dərinləşdirilirdi  və 

benzinin satış qiyməti artırıldı. Bununla əlaqədar olaraq piroliz prosesində xammal 

kimi  benzin  fraksiyasından  deyil,  kerosin-qazoyl  fraksiyasından,  vakkum 

qazoyldan və daha ağır fraksiyalardan istifadə etmək təklif edildi. 

Aşağıdakı  cədvəllərdə  müxtəlif  xammalların  pirolizindən  alınan  məhsulların 

miqdarı (maddi balansı) göstərilmişdir (cədvəl 2.3 və 2.4)[ 27] 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

45 

 

Cədvəl 2.3 

Müxtəlif xammallardan alınan məhsulların çıxarı % (kütlə) 

 

Göstəricilər 

Qaz xammalı 

Maye xammalı 

Etan 

Propan 

n-Butan 

Benzin 

Qazoyl 

Vakuum 

qazoylu 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

 Xammalın  təmizlik 

dərəcəsi, % 

Sıxlıq, kq/m

3

 

Qaynama həddi, ºC 

Xarakterizəedici 

Xammalda  aromatik 

karbohidrogenlərin 

miqdarı, % 

Çıxar, % (kütlə) 

Etilen 

propilen 

Butilenlər 

Butadien 

Quru qaz 

Aromatiklər 

C

6

-C

8 

 

Benzin C

5

- 

204ºC (aromatiksiz)  

Ağır qatran (>204ºC) 

Çevrilməmiş xammal 

Bir 

buraxılışla 

xammalın 

çevrilmə 

dərəcəsi, (kütlə) % 

 

95,2 

 – 

 – 

 – 

 

 

 – 

 

 48,0 

 2,1 

 1,1 

 – 

 8,4 

 – 

 

 

 

 1,7 

 – 

 38,7 

 

 60,0 

 

 98,2 

 – 

 – 

 – 

 

 

 – 

 

 36,7 

 14,0 

 3,1 

 – 

 33,2 

 – 

 

 

 

 5,0 

 – 

 8,0 

 

 92,0 

 

 97,0 

 – 

 – 

  – 

 

 

 – 

 

 31,6 

 17,8 

 2,4 

 1,7 

 32,2 

 – 

 

 

 

 10,3 

 – 

 4,0 

 

 96,0 

 

 – 

 713 

 32-171 

  12,3 

 

 

 7 

 

 31,3 

 12,1 

 2,8 

 4,2 

 18,3 

 13,0 

 

 

 

 9,0  

 6 

 – 

 

R e s i k  

 

 – 

 832 

232-327 

  12,0 

 

 

 24 

 

 26,0 

 9,0 

 2,0 

 4,2 

 16,2 

 12,6 

 

 

 

 8,0 

 19,0 

 – 

 

u l y a s 

 

 – 

 870 

300-538 

 12,2 

 

 

 28 

 

 23,0 

 13,7 

 4,9 

 6,3 

 11,2 

 – 

 

 

 

 16,9 

 21,0 

 – 

 

i y a s ı z 

 

 

 

---