__________________Milli Kitabxana__________________
30
çıxmağı öyrənirlər, həm də bu prosesləri idarə etmək xassə və
keyfiyyətləri irəlicədən məlum olan yeni proseslər, maddələr almaq
mümkün olduğunu da dərk edirlər. Elmin inkişaf tarixini öyrəndikdə,
bu qanunun əsas xüsusiyyəti olan «köhnənin təzə ilə inkar edilməsinə
baxmayaraq, onun müsbət xassələrinin saxlanması» şagirdlərə yaxşı
aydın olur. Məsələn, işığın elektromaqnit nəzəriyyəsini öyrədərkən,
əvvəlcə şagirdlər Nyutonun korpuskulyar nəzəriyyəsi ilə tanış edilir.
Sonra Maksvelin dalğa nəzəriyyəsi, nəhayət Plankın kvant nəzəriyyəsi
öyrədilir. Kvant nazəriyyəsi işıqda həm dalğa, həm də kvant xassəsi
olduğunu nəzərə alır. Eyni sözü molekulyar kinetik nəzəriyyə, atomun
quruluşu haqqındakı nəzəriyyə və s. üçün də demək olar.
Bu qanuna aid kimyadan da maraqlı misallar göstərmək olar.
Məsələn, işığın təsiri altında hidrogen və xlor birləşərək xlor turşusu
əmələ gətirir, yeni alınan maddə öz xassəsinə görə nə xlor, nə də
hidrogen ionuna oxşamır, lakin hidrogen də, xlor da yeni maddənin
tərkibində qalır. Bu qayda ilə şagirdləri on vacib kateqoriyalarla da
tanış etmək olur. Bunu həyata keçirmək üçün xüsusi vaxta ehtiyac
yoxdur, sistematik olaraq kursu öyrətdikdə həmin məsələlər üzərində
də dayanmaq olar.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz tədbirlər sistematik olaraq həyata
keçirilsə və bu işə məktəbin rəhbərliyi ciddi nəzarət etsə şagirdlərdə,
həm dialektikanın qanunlarının ümumi olması təsəvvürü, həm də
onlarda ən zəruri mühakimə növlərindən biri olan dialektik mühakimə
aparmaq vərdişləri aşılanar.
§ 6. FƏNLƏRLRASI ƏLAQƏNİN POLİTEXNİK TƏHSİL
VƏ QANUNLARIN TƏTBİQİNİN ŞAGİRDLƏRƏ DƏRK
ETDİRİLMƏSİ ÜÇÜN ƏHƏMİYYƏTİ
Politexnik təhsilin əsas ideyası şəxsiyyətin hərtərəfli inkişaf
etməsintdə politexnik təhsil böyük rol oynayır.
Təlim prosesində politexnizmi həyata keçirmək ideyasını inkişaf
etdirmiş və bu məqsədlə sənayenin əsaslarını öyrənməyi nəzərdə
tutmuşdur.
__________________Milli Kitabxana__________________
31
Politexnik təhsil haqqındakı tezislərə düzəliş verilərək və onu
konkretləşdirərək məktəb təhsilində politexnizmi həyata keçirməkdə
əsas istiqamət şagirdlərin elektriklə, onun mexanika və kimya
sənayesində tətbiqlərilə tanışlıq, aqronomiyanın əsaslarını öyrənmək
olmalıdır.
Politexnik təhsilin sonrakı inkişaf prosesi, sənaye və kənd
təsərrüfatının tələblərinə uyğun şəkildə davam etmiş, bunu həyata
keçirməyin əsas yolları və formaları görkəmli sovet pedaqoqları
tərəfindən işlənib hazırlanmışdır.
Politexnik təhsilin məzmununda əsas yeri fizika, kimya, biologiya
kimi təbiət elmlərinin istehsalatla əlaqəsi tutur. Şagirdlərin politexniki
təhsilinin təkmilləşdirnlməsində təkcə bir fənnin yox, fənlər
kompleksknin istehsalatla bağlanması həlledici rol oynayır. Məktəb
fənlərinin sənaye və kənd təsərrüfatı ilə əlaqəsi politexnik təhsilin
əsasını təşkil edir. Müasir sənaye və kənd təsərrüfatının
avtomatlaşdırılması və mexanikləşdirilməsi, olduqca mürəkkəb
istehsal və texnoloji proseslər, ümumtəhsil fənlərinin dərindən
öyrənilməsi şəraitində düzgün idarə -oluna bilər. Ona görə də tədris
prosesində hər bir istehsal obyektinə məxsus müxtəlif fənlər arasında
əlaqə yaratmağa da xüsusi fikir verilir. Məsələn, şagirdlərə bərk
cisimlər mövzusunu öyrədərkən onları ölkəmizdəki-çuğun, polad,
alüminium və s. istehsalı ilə tanış etmək lazımdır. Həmin istehsal
obyektlərində təkcə fizika yox, başqa elmlərin də, məsələn, kimyanın
da böyük rolu olduğundan burada fizika ilə kimya arasındakı əlaqə də
dərhal nəzərə çarpır. Beləliklə, burada fizika ilə istehsalat, kimya ilə
istehsalat və başlıca olaraq fizika ilə kimya arasındakı əlaqə
öyrənilməklə yanaşı şagirdlərin politexnik təhsilləri də təkmilləşir.
Məlumdur ki, hər bir istehsalat sahəsində əsas yerlərdən birini
energetika tutur. Təbiət fənlərinin Məktəb kursundakı enerji anlayışı
haqqında şagirdlərin aldığı biliklər isə getdikcə zənginləşir. Xüsusilə
fizika və kimya kurslarında bu anlayışa aid faktlar daha çoxdur. Bu
nöqteyi-nəzərdən şagirdlərin istehsalata ekskursiyalarını fizika və
kimya müəl-
__________________Milli Kitabxana__________________
32
limlərinin birgə təşkil etməsi daha məqsədəuyğundur.
Bu cür kompleks ekskursiyalar daha faydalı olur. Xalq
təsərrüfatının müxtəlif sahələrində enerjidən istifadə olunması faktını
əsas tutaraq fizika və kimya müəllimi butün kursun tədrisi üzrə
sistematik əlaqə saxlaya bilir.
Qalvanik elementlərdə, akkumulyatorlarda, istilik elementlərində
alınan, yanma və partlayış proseslərində ayrılan ekerjidən, nüvə
enerjisindən və s. istifadə olunması xalq təsərrüfatının müxtəlif
sahələrində geniş yayılır.
Nəqliyyat, süni peyklər, kosmik raketlər, metalların kəsilməsi,
yonulması, əridilməsi, qaynaq edilməsi və s. enerji sərf edilməsilə
əlaqədardır. Bu nöqteyi nəzərdən müxtəlif istehsalat sahələrinə təşkil
edilmiş ekskursiyalar da politexnik təhsili inkişaf etdirməklə yanaşı,
fənlərarası əlaqənin də dərinləşməsinə kömək edir.
Sənaye və kənd təsərrüfatı obyektlərinə ekskursiayalar şagirdlərin
politexnik təhsilinin ayrılmaz bir hissəsidir.
Hər bir istehsalat obyektində müxtəlif məktəb fənlərinə aid hadisə
və ya proseslər, cihaz və ya qurğular tapmaq olar. Başqa sözlə desək,
ekskursiya obyekti, müxtəlif fənlərdə öyrədilən qanunauyğunluqların
umumi yığımı ilə səciyyələnir. Ona görə də belə obyektlərə təkcə bir
fənn müəlliminin təşkil etdiyi ekskursiya 1 o qədər də səmərəli ola
bilməz. Çünki, bu halda obyektdəki məsələlərin ancaq bir tərəfi
şagirdlərə aydın olar, qalan cəhətlər isə kölgədə qalar.
Bu nöqteyi-nəzərdən bir neçə fənn müəlliminin birgə təşkil etdiyi
ekskursiya daha çox fayda verir və obyekt haqqında şagirdlərdə tam
təsəvvür yaradır. Obyekt haqqında verilən məlumat eyni zamanda
fənlər arası əlaqənin də açılması üçün şərait yaradır.
Əmək və politexnik vərdişləri formalaşmasında da fənlərarası
əlaqə əvəz edilməz rol oynayır. Şagirdlər əmək vərdişlərinin
elementlərini bir çox y fənlərin tədrisi zamanı qazanırlar. Müxtəlif
fənlərin tədrisi prosesində şagirdlərə aşılanan əmək vərdişləri nizama
salınır. Adətən, müxtəlif praktiki məşğələlərdə əmək tapşırıqları
tədricən çətinləşdirilir. Məsələn, riyaziyyat dərslərində şagirdlər sa-
Dostları ilə paylaş: |