Microsoft Word P. doc titul doc

__________________Milli Kitabxana__________________ 
30 
 
çıxmağı öyrənirlər, həm də bu prosesləri idarə etmək xassə  və 
keyfiyyətləri irəlicədən məlum olan yeni proseslər, maddələr almaq 
mümkün olduğunu da dərk edirlər. Elmin inkişaf tarixini öyrəndikdə, 
bu qanunun əsas xüsusiyyəti olan «köhnənin təzə ilə inkar edilməsinə 
baxmayaraq, onun müsbət xassələrinin saxlanması»  şagirdlərə yaxşı 
aydın olur. Məsələn, işığın elektromaqnit nəzəriyyəsini öyrədərkən, 
əvvəlcə  şagirdlər Nyutonun korpuskulyar nəzəriyyəsi ilə tanış edilir. 
Sonra Maksvelin dalğa nəzəriyyəsi, nəhayət Plankın kvant nəzəriyyəsi 
öyrədilir. Kvant nazəriyyəsi işıqda həm dalğa, həm də kvant xassəsi 
olduğunu nəzərə alır. Eyni sözü molekulyar kinetik nəzəriyyə, atomun 
quruluşu haqqındakı nəzəriyyə və s. üçün də demək olar. 
Bu qanuna aid kimyadan da maraqlı misallar göstərmək olar. 
Məsələn, işığın təsiri altında hidrogen və xlor birləşərək xlor turşusu 
əmələ  gətirir, yeni alınan maddə öz xassəsinə görə  nə xlor, nə  də 
hidrogen ionuna oxşamır, lakin hidrogen də, xlor da yeni maddənin 
tərkibində qalır. Bu qayda ilə  şagirdləri on vacib kateqoriyalarla da 
tanış etmək olur. Bunu həyata keçirmək üçün xüsusi vaxta ehtiyac 
yoxdur, sistematik olaraq kursu öyrətdikdə həmin məsələlər üzərində 
də dayanmaq olar. 
Yuxarıda qeyd etdiyimiz tədbirlər sistematik olaraq həyata 
keçirilsə və bu işə məktəbin rəhbərliyi ciddi nəzarət etsə şagirdlərdə, 
həm dialektikanın qanunlarının ümumi olması  təsəvvürü, həm də 
onlarda ən zəruri mühakimə növlərindən biri olan dialektik mühakimə 
aparmaq vərdişləri aşılanar. 
 
§ 6. FƏNLƏRLRASI ƏLAQƏNİN POLİTEXNİK TƏHSİL 
VƏ QANUNLARIN TƏTBİQİNİN ŞAGİRDLƏRƏ DƏRK 
ETDİRİLMƏSİ ÜÇÜN ƏHƏMİYYƏTİ 
 
Politexnik təhsilin  əsas ideyası    şəxsiyyətin hərtərəfli inkişaf 
etməsintdə politexnik təhsil böyük rol oynayır. 
Təlim prosesində politexnizmi   həyata keçirmək ideyasını inkişaf 
etdirmiş  və bu məqsədlə  sənayenin  əsaslarını öyrənməyi nəzərdə 
tutmuşdur. 
  

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
31 
 
Politexnik təhsil haqqındakı tezislərə düzəliş verilərək və onu 
konkretləşdirərək məktəb təhsilində politexnizmi həyata keçirməkdə 
əsas istiqamət  şagirdlərin elektriklə, onun mexanika və kimya 
sənayesində  tətbiqlərilə tanışlıq, aqronomiyanın  əsaslarını öyrənmək 
olmalıdır. 
Politexnik təhsilin sonrakı inkişaf prosesi, sənaye və  kənd 
təsərrüfatının tələblərinə uyğun  şəkildə davam etmiş, bunu həyata 
keçirməyin  əsas yolları  və formaları görkəmli sovet pedaqoqları 
tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. 
Politexnik təhsilin məzmununda əsas yeri fizika, kimya, biologiya 
kimi təbiət elmlərinin istehsalatla əlaqəsi tutur. Şagirdlərin politexniki 
təhsilinin təkmilləşdirnlməsində  təkcə bir fənnin yox, fənlər 
kompleksknin istehsalatla bağlanması  həlledici rol oynayır. Məktəb 
fənlərinin sənaye və  kənd təsərrüfatı ilə  əlaqəsi politexnik təhsilin 
əsasını  təşkil edir. Müasir sənaye və  kənd təsərrüfatının 
avtomatlaşdırılması  və mexanikləşdirilməsi, olduqca mürəkkəb 
istehsal və texnoloji proseslər, ümumtəhsil fənlərinin dərindən 
öyrənilməsi  şəraitində düzgün idarə -oluna bilər. Ona görə  də  tədris 
prosesində hər bir istehsal obyektinə məxsus müxtəlif fənlər arasında 
əlaqə yaratmağa da xüsusi fikir verilir. Məsələn,  şagirdlərə  bərk 
cisimlər mövzusunu öyrədərkən onları ölkəmizdəki-çuğun, polad, 
alüminium və s. istehsalı ilə tanış etmək lazımdır. Həmin istehsal 
obyektlərində təkcə fizika yox, başqa elmlərin də, məsələn, kimyanın 
da böyük rolu olduğundan burada fizika ilə kimya arasındakı əlaqə də 
dərhal nəzərə çarpır. Beləliklə, burada fizika ilə istehsalat, kimya ilə 
istehsalat və başlıca olaraq fizika ilə kimya arasındakı  əlaqə 
öyrənilməklə yanaşı şagirdlərin politexnik təhsilləri də təkmilləşir. 
Məlumdur ki, hər bir istehsalat sahəsində  əsas yerlərdən birini 
energetika tutur. Təbiət fənlərinin Məktəb kursundakı enerji anlayışı 
haqqında  şagirdlərin aldığı biliklər isə getdikcə  zənginləşir. Xüsusilə 
fizika və kimya kurslarında bu anlayışa aid faktlar daha çoxdur. Bu 
nöqteyi-nəzərdən  şagirdlərin istehsalata ekskursiyalarını fizika   və 
kimya   müəl- 
 
 
  

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
32 
 
limlərinin birgə təşkil etməsi daha məqsədəuyğundur.  
Bu cür kompleks ekskursiyalar daha faydalı olur. Xalq 
təsərrüfatının müxtəlif sahələrində enerjidən istifadə olunması faktını 
əsas tutaraq fizika və kimya müəllimi butün kursun tədrisi üzrə 
sistematik əlaqə saxlaya bilir. 
Qalvanik elementlərdə, akkumulyatorlarda, istilik elementlərində 
alınan, yanma və partlayış proseslərində  ayrılan ekerjidən, nüvə 
enerjisindən və s. istifadə olunması xalq təsərrüfatının müxtəlif 
sahələrində geniş yayılır. 
Nəqliyyat, süni peyklər, kosmik raketlər, metalların  kəsilməsi, 
yonulması,  əridilməsi, qaynaq edilməsi və  s.  enerji  sərf edilməsilə 
əlaqədardır. Bu nöqteyi nəzərdən müxtəlif istehsalat sahələrinə təşkil 
edilmiş ekskursiyalar da politexnik təhsili inkişaf etdirməklə yanaşı, 
fənlərarası əlaqənin də dərinləşməsinə kömək edir. 
Sənaye və kənd təsərrüfatı obyektlərinə ekskursiayalar şagirdlərin 
politexnik təhsilinin ayrılmaz bir hissəsidir. 
Hər bir istehsalat obyektində müxtəlif məktəb fənlərinə aid hadisə 
və ya proseslər, cihaz və ya qurğular tapmaq olar. Başqa sözlə desək, 
ekskursiya obyekti, müxtəlif fənlərdə öyrədilən qanunauyğunluqların 
umumi yığımı ilə səciyyələnir. Ona görə də belə obyektlərə təkcə bir 
fənn müəlliminin təşkil etdiyi ekskursiya 1 o qədər də  səmərəli ola 
bilməz. Çünki, bu halda obyektdəki məsələlərin ancaq bir tərəfi 
şagirdlərə aydın olar, qalan cəhətlər isə kölgədə qalar. 
Bu nöqteyi-nəzərdən bir neçə fənn müəlliminin birgə təşkil etdiyi 
ekskursiya daha çox fayda verir və obyekt haqqında  şagirdlərdə tam 
təsəvvür yaradır. Obyekt haqqında verilən məlumat eyni zamanda 
fənlər arası əlaqənin də açılması üçün şərait yaradır. 
Əmək və politexnik vərdişləri formalaşmasında da fənlərarası 
əlaqə  əvəz edilməz rol oynayır.  Şagirdlər  əmək vərdişlərinin 
elementlərini bir çox y fənlərin tədrisi zamanı qazanırlar. Müxtəlif 
fənlərin tədrisi prosesində şagirdlərə aşılanan əmək vərdişləri nizama 
salınır. Adətən, müxtəlif praktiki məşğələlərdə  əmək tapşırıqları 
tədricən çətinləşdirilir. Məsələn, riyaziyyat dərslərində şagirdlər sa- 
 
 
  

---