Microsoft Word P. doc titul doc

__________________Milli Kitabxana__________________ 
18 
 
ması ilə  əlaqədar olarəq  ən yeni assosiasiyalar yaranır. Müəyyən bir 
hadisəni  şagirdlərə öyrədərkən, onun əsas  əlamətlərini yadda 
saxlamağı onlardan tələb etmək və bunun başqa fənlərdə öyrədilən 
digər məsələlərdə lazım olacağını bildirmək lazımdır. Müəllim bu 
yolla  şagirdləri həmin hadisə haqqında başqa fənlərdən daha geniş 
məlumat almaq üçün hazırlayın və şagirdlər, indi aldıqları məlumatın 
tam olmadığını da yaxşı hiss edirlər. Bu da şagirdləri hadisənin yeni 
əlamətlərini öyrənməyə yönəldir və uzunmüddətli yaddaşın 
formalaşmasına səbəb olur. 
Elmi-texniki tərəqqinin tələblərinə  zəhmətkeşlərin mədəni-texniki 
və  təhsil səviyyəsinin durmadan artırılması  məsələlərnnə, ixtisaslı 
fəhlə  və mütəxəssis   kadrların hazırlığını yaxşılaşdırmağa uyğun 
olaraq xalq təhsili sisteminin sonrakı inkişafını  həyata keçirmək, 
ümumi orta təhsili inkişaf etdirmək        və  təkmilləşdirmək» lazımdır. 
Bu məsələnin müvəffəqiyyətlə  həll edilməsində yeni təlim 
metodlarından fəal istifadə edilməsi,  şagirdlərin təfəkkürünün 
xarakterinə təsir etməklə onlarda yeni düşünmə formaları yaradılması, 
onlarda bilik almağa ehtiyac hissi   tərbiyələndirilməsi əsas yer tutur. 
Şagirdlər öyrəndikləri qanunlara istinad edərək rast gəldikləri 
təbiət hadisələrini izah etməyi bacarırlarsa, köhnə bilikləri yeni 
şəraitdə  və yeni məqsədlər üçün tətbiq edə bilirlərsə, onlar özlərinə 
gələcəkdə peşə seçməkdə  də  səhvə yol vermirlər, sevdikləri sahədə 
işlədikdə nəinki yorulmur, hətta sanki istirahət edir və zövq alırlar. 
Şagirdlərin tədris prosesində fəallığı, onların öyrənmək arzusunun 
getdikcə artması da bununla əlaqədardır. Indiki dövrdə deklarativ 
çağırış, umumi sözlərlə ifadə edilən nəsihətlər təsirsiz olur və 
şagirdlərdə heç bir maraq yaratmır. Bunu bir neçə misalla konkret 
şəkildə göstərək. Tutaq ki, müəllim fizikadan şagirdlərə öyrətdiklərini 
təbiəti mühafizə etmək məsələlərilə  əlaqələndirmək və keçdiyi 
materialla əlaqədar olaraq müəyyən tərbiyəvi nəticə çıxarmaq istəyir. 
Burada, «Təbiəti qorumaq hər bir vətənda- 
 
  

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
19 
 
şın müqəddəs borcudur» kimi ifadə hər dərsdə təkrar olunsa belə heç 
bir iəticə verməyəcəkdir. Lakin fizika müəllimi öz mövzularını 
asanlıqla    bu problemlə əlaqələndirərək şagirdlərin diqqətini həmin 
məsələyə    cəlb edə bilər.  Əgər o, Arximed qanununu öyrədirsə, yeri 
gəldikcə qeyd edər ki, ördəklərin və bir sıra başqa qazların suda 
üzməsi Arximed qanununa əsaslanır. 
Onların orqanizminin istehsal etdiyi    xüsusi    yağlı maddə 
lələklərini   suda islanmağa      qoymur.      Nəticədə yumşaq tüklər 
arasında qalan hava qabarcıqları    heeabına Arximed itələmə qüvvəsi 
artır və ona görə      də onlar üzərkən batmır. Bu izahatdan sonra 
müəllim 
ədəbiyyatda dəfələrlə qeyd edilən bir faktı,   
kapitalistölkələrində ördəklərin kütləvi  şəkildə suda boğulduğunu 
onların nəzərinə çatdırır və qeyd edir ki, bunun səbəbi, sənaye 
tullantıları  şəklində suya qarışan yuyucu maddədir. Onlar ördəyin 
lələyindəki yağı təmizlədiyindən o asanlıqla islanır. Orada olan hava 
qabarcıqları  kənara çıxır. Arximed itələmə qüvvəsi   azalır və ördək 
bataraq suda boğulur.   Birləşmiş qablar qanununu öyrədərkən 
şagirdlərin nəzərinə  çətdırmaq olar ki, yer altında gözə görünməyən 
birləşmiş qablar onlarla kilometr məsafələrdə yaranır. Ona görə  də 
bataqlığı qurutduqda, hər  şeydən  əvvəl, ona yaxın olan meşələr və 
quşüzümü plantasiyaları  tələf olur. Bu nöqteyi-nəzərdən bəzi 
bataqlıqları qurutmaq iqtisadi cəhətdən  əlverişli deyil. Hazırda bizim 
ölkədə 100-ə  qədar bataqlıq dövlət tərəfindəi qorunur və bunların 
qorunması iqlimin da əlverişli olmasında böyük rol oynayır. 
Enerjinin saxlanması  və çevrilməsi qanununu öyrətdikdə fizika 
müəlliminin təbiəti mühafizə mövzusunda söhbət aparması üçün daha 
çox imkanı var. Burada, hər şeydən əvvəl, oksigensiz enerji verən su 
və atom elektrik stansiyalarının indiki dövrdə daha əlverişli 
olmasından söhbət açmaq olar. İstilik elektrik stansiyaları havanı 
zəhərləməklə yanaşı, onun tərkibindəki oksigenin miqdarını da 
azaldır. Tökülən suyun enerjisindən və  zəncirvari nüvə 
reaksiyalarından istifadə etdikdə isə bütük canlı orqanizmlərin həya- 
 
  

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
20 
 
tı üçün zəruri olan buqiymətli qaza-oksigenə ehtiyac olmur. Məhz bu 
səbəbə görə, onuncu beşillikdə ölkəmizin enerji tələbatının 40%-ni su 
və atom elektrik stansiyaları ödəyəcəkdir. 
Xalq təsərrüfatının bütün sahələrini elmi-texniki inqilabın baş 
verdiyi indiki dövrdə enerjiyə olan tələbat misli görülməmiş bir 
sürətlə artır. Planetimizin əsas enerji ehtiyatını özündə toplayan təbii 
sərvətlər isə getdikcə azalır. Bunu bir sıra   kapitalist ölkələrində   baş 
verən   enerji böhranı   təsdiq edir. Hazırda bir çox ölkələrdə mal-qara 
peyinindən, kəpəkdən, dəniz yosunlarından, sənaye və kənd təsərrüfatı 
tullantılarından və sairədən enerji almaq məqsədilə sənaye miqyasında 
işləyən    qurğular    yaratmaq iqtisadi cəhətdən əlverişli hesab edilir. 
1976-cı ildə Vaşinqtonda çağırılmış beynəlxalq konfransda quruda və 
suda yeni enerji   «məhsulları»   yetişdirmək ətraf mühiti çirkləndirən 
tullantılardan enerji verən xammal kimi istifadə etmək və bu məqsədlə 
tərtib ediliiş layihələr geniş müzakirə edilmişdir. Mütəxəssislərin 
fikrincə, hazırda ABŞ-ın   təbii   qazdan  istifadə etməklə aldığı 
enerjini, 56 mln. hektar okean fermasında yetişdirilmiş  dəniz 
yosunlarının köməyilə almaq olar. Bir   sıra   sənaye   müəssisəlirində 
əmələ  gələn çirkli sulardan metan   və   etilen   almaq mümkündür. 
Maraqlıdır ki, həmin qazları mal peyinindən da almaq olur və bu 
qazların çıxması- onun bir gübrə maddəsi kimi keyfiyyətini dəyişmir.   
Insan   və heyvan qalıqlarında?! enerji    alan    qurğular        Çində-
Hindistanda və bir sıra başqa ölkələrdə çox illərdən bəridir 
müvəffəqiyyətlə  işləyir, lakin bu qurğuların kiçik olması onların    
iqtisadi    əhəmiyyətini    xeyli azaldır. Böyük qurğular ancaq böyük 
şəhərlərdə toplanan zibilləri emal etmək üçün tətbiq   edilə bilər   və 
iqtisadi cəhətdən  əlverişli olar. Çünki əks halda zibilin daşınması  və 
bir yerdə      mərkəzləşdirilməsinə  çəkilən xərc ondan alınan  enerjinin    
maya        dəyərini qaldırır. Energetikanın bioloji mənbələrindən   
müvəffəqiyyətlə istifadə edilməsi  ətraf mühitin   çirklənməsilə 
mübarizədə də böyük rol oynayır. 
Öyrədilən materialı elmin muasir inkişafı  ənənələri ilə, günün 
tələbləri ilə, onun öyrənilməsinin zəruri olduğunu sübut edən faktlarla 
bağladıqda şa- 
 
 

---