Microsoft Word Q12. 14Torpaqlarin mehsuldarliqinin ekspert sistemle teyin edilmesinew docx
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.6. M əntiqi proqramla şdırma.
2.6. Məntiqi proqramlaşdırma.
1972-ci ildə Marseldə «məntiqi proqramlaşdırma» dilinin ilk variantı (versiyası) hazırlanmışdır. O, PROLOQ adlanır. Bu dil riyazi məntiq üzrə mövcud nəzəri işlərə əsaslanaraq yaradılmışdır. Onun istifadə sahələri uzun müddət süni intellekt üzrə müəyyən mütəxəssislərə məlum idi. Ancaq 1982-ci ildə Yaponiyada süni intellekt üzrə məşhur konfransdan sonra dünyada kifayət qədər məlum oldu və beşinci mərhələ EHM-lərin qurulmasının əsası kimi seçildi. Onun istifadə sahələri arasında təbii dildə mətnlərin işlənməsini, problem həlli, işarə hesablamalarını və habelə idarəetmə və tənzimləmə məsələlərini qeyd etmək olar. Proqramçı üçün PROLOQ dilində yenilik, «mühakimələrin məntiqi» xüsusi ifadəsinin işlənməsidir. Onlar proqramçıya diqqətini tamamilə problem üzərində cəmləşdirməyə imkan verir. O, məntiqi-mühakimə ifadələrinin işlənməsi üçün EHM-in hansı alqoritmlər istifadə etdiyi barədə praktiki olaraq fikirləşmir. Proloq proqram, fakt və qaydalardan ibarətdir ki, bu, ekspert sistemlər də daxil olmaqla bilik bazasına əsaslanan sistemlərlə işə uyğundur. Qayda- faktlar haqqnda fikir olub, PROLOQ dilində mühakimələr məntiqinin tam müəyyən edilmiş xüsusi formasında yazılır. Proloq dilində proqramı təşkil edən fakt və qaydalar çoxluğu bilik bazası adlanır. Bu dildə proqram problemin həlli məqsədi daşıyır ki, buna da istifadəçinin proqrama və ya fakt və qaydaların köməyilə yazılmış biliklərə sualları nəticəsində nail olunur. Bu zaman verilən suallara fərziyyə kimi baxılır. Bu fərziyyələrin bilik bazasında mövcud olan biliklər əsasında nəticə kimi alına bilməsi mümkünlüyü yoxlanılır. PROLOQ dilində proqramın yararlılığının təbii şərti ondan ibarətdir ki, heç olmasa bir ədəd verilmiş problemə aid olan fakt və qaydaların qarşılıqlı əlaqəsini ə ks etdirən quruluş tapmaq mümkün olsun. Bu proqramlaşdırma mühakimələrin məntiqi ifadələri əsasında qeyri-alqoritmik proqramlaşdırmaya gətirib çıxarır. Bu fərq həm də ondan ibarətdir ki, «necə» yazısı daha az və «nə» yazısı həlledici dərəcədə çox olur. Bu, PROLOQ dilinin PASKAL və BEYSIK kimi alqoritmik
dillərdən prinsipial fərqidir. PASKAL dilində yazılmış proqram məsələnin həllinin EHM-də başa düşülən alqoritmi olub, proqramlaşdırmadan əvvəl proqramçının beynində mövcud olur. PROLOQ dilində isə məsələ tam başqa cür qoyulur. Bu dildə yaradılmış ekspert sistemlər problem hadisəsinin təsviri əsasında həll alqoritmi formalaşdıra bilər və sonra onu sınaqdan çıxmış həll üsulu kimi istifadəçiyə təqdim edər. Proloq dili mühakimələr məntiqinə əsaslanır. Mühakimələr məntiqi dəqiq qramatika əsasında qurulmuşdur. Bu məntiqə və fikir- təklif hesablamaları məntiqinə qısaca baxaq. Terminin özündən göründüyü kimi təklif hesablamaları məntiqi təkliflərlə (mühakimələrlə) əməliyyat aparır. Bu zaman formal olaraq məntiqi fikirlərə hərflər (adətən,p, q, r) uyğunlaşdırılır və təkliflərin özünün məntiqi işlənməsi bu hərflərin işlənməsi ilə əvəz edilir. Təkliflərin interptetasiyası zamanı onlar müəyyən həqiqilik dərəcəsinə malik olur. Əgər fikir formal olaraq düzdürsə, onda deyirlər ki, o «həqiqi» qiymət alır, ə ks halda isə qiymət «yalan» olur. «H» və «Y» işarələri həqiqilik qiymətləri adlanır. Mürəkkəb təkliflərin həqiqilik dərəcəsi formal yolla həqiqilik cədvəlləri ə sasında müəyənləşdirilə bilər. Bu zaman konkret olaraq hansı təkliflərin araşdırılması tamamilə əhəmiyyətsizdir. Mürəkkəb təklifin həqiqilik dərəcəsini müəyən etmək üçün onun tərkibində olan sadə təkliflərin həqiqilik dərəcəsini bilmək kifayətdir. Məsələn, inkar məntiqi əlaqəsi üçün həqiqilik cədvəli ədalətlidir. R təklifi həqiqi olarsa, onda onun inkarı yalandır və əksinə. P və q mürəkkəb təklifi, ancaq o halda həqiqidir ki, p və q təlkiflərinin hər ikisi doğru olsun. Q mürəkkəb təklifi ancaq o halda yalandır ki, z doğru q yalan olsun. Bir sıra həqiqi təkliflər əsasında yeni doğru təklif almaq üçün çıxarışların formalaşdırılmasının müəyyən qaydaları tərtib edilir. Belə qaydaya misal traditsion məntiqin konyunksiya əməliyyatı ola bilər. Başqa bir misal deduktiv çıxarış qaydası (modus ponens) ola bilər. Bu çıxarışa görə müəyyən təklif o halda doğrudur ki, o doğru təkliflərdən çıxarılmış olsun. Məntiqi proqramlaşdırma dili PROLOQ müxtəlif ölkələrdə sünii intellekt üzrə aparılan tədqiqatlarda daha da inkişaf etdirilmişdir.
Dağınıq çoxluqlar nəzəriyyəsi çərçivəsində obyektlərin tanınması [3] məsələsinə qapalı (məlum olmayan) tanıma alqoritminin açıq (məlum olan) alqoritmə çevrilməsi kimi baxmaq olar. Bir qədər də aydınlaşdırılmış şəkildə desək, tutaq ki, U 0
- mümkün obyektlər, R op
-F qeyri səlis alt çoxluğunu U 0 çoxluğunda təyin edən qapalı alqoritmdir. Onda obyektlərin tanınmasını R op qapalı
tanıma alqoritminin R tr
açıq tanıma alqoritminə çevrilməsi prosesi kimi təyin etmək olar (R op – nin U
0 –da ancaq bir alt çoxluğu təyin etməsi sadəlik üçün qəbul edilir. Həqiqətdə belə coxluqlar çox F 1 F 2 ,….,F
n ola bilər və R op p obyektinin bu alt çoxluqlardan hər birinə mənsubiyyət dərəcəsini verir). Aydınlıq üçün aşağıdakı tipik məsələyə baxaq. Tutaq ki, U 0 – əlyazma hərflərin bütün mümkün variantlarıdır və p hərfi P şəxsinə göstərildikdə o, R op qapalı alqoritmini istifadə edərək, o hərfin p hərfinə mənsubiyyət dərəcəsini F (p) təyin edə bilir. Bunu formal yazsaq alarıq. F (p) = Rop (p) U-dan olan p-üçün. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|