Microsoft Word Q12. 14Torpaqlarin mehsuldarliqinin ekspert sistemle teyin edilmesinew docx
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
uyğun olaraq ekspert sistemlər aşağıdakı tərkib hissələrini özündə birləşdirməlidir [1] (şək.1).
Biliklərin əldə edilməsi. Biliklərin əldə edilməsi ekspert sistemlərin nisbətən mürəkkəb funksiyasıdır. Çünki insanın, onu bioloji və ictimai nöqteyi- nəzərdən əhatə edən mühiti tanıma və təsvir etmə qabiliyyəti mahiyyətcə çox rəngarəng və ziddiyyətli prosesdir. Bu uyğun avtomat üçün olduqca vacibdir. Çünki o, insanla interaktiv dialoq rejimində ən müxtəlif informasiyaları təkcə formal sintaksis deyil, həm də semantik adekvat (birqiymətli) qəbul edilməlidir. Informasiyaların qəbul edilmə üsulu onun avtomatda saxlanması və təsvirinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Həqiqi biliyi əks etdirən informasiyaların düzgün, effektiv qəbulu ekspert sistemin müvəffəqiyyətli «öyrənməsi» üçün həlledici şərtdir. Idrak (nitq) və fəaliyyət insanın təbiətlə və kollektivdə məhsuldar qarşılıqlı fəaliyyəti üçün interfeys təmin etdiyi kimi, avtomatın insanla interfeysi idrak və nitqlə adekvat olmalıdır. Buradan informasiüaların təbii dildə daxil edilməsi zərurəti meydana çıxır. 2. Biliklərin təsviri (biliklərin saxlanması). Bilik bazasının formalaşdırılması seçilmiş predmet sahəsi üzrə quraşdırılan, qiymətləndirilən, birləşdirilən və mübadilə edilən proqroam modullarının, fakt və qaydaların, habelə həll strategiyalarının (məntiqi çıxarış mexanizmlərinin) yazılması və
saxlanmasının uzunmüddətli prosesi nəticəsində həyata keçirilir. Prosedur (əməliyyat) və deklarativ bilikləri fərqləndirirlər. Əməliyyat bilikləri həm alqoritm, həm də qayda formasında təsvir edilə bilər. Hər iki halda onlar gedişi, ya alqoritmin strategiyası ilə, ya da məhsuldar qaydalara uyğun olan məntiqi çıxarışın avtomatik prosesləri ilə təyin olunan proseslərə gətirib çıxarır. Deklarativ bilik «statik» fakt və qaydaların cədvəl və ya semantik şə bəkə formasında təsvirini əhatə edir. biliklərin təsviri etibarlılıq, tamlıq, istifadə sərhədləri, dəqiqlik, birqiymətlilik, professional aidiyyət, abstraksiya səviyyəsi kimi vacib tələblərə cavab verməlidir. Biliklərin təsvirinin ə həmiyyətli xüsusiyyəti blik bazasının praktiki yararlığı, yeniləşmə qabiliyyətidir. 3. Biliklərin işlənməsi (problemin həlli). Ekspert sistemlərdə biliyin işlənməsi həm hesablama texnikasının köməyilə adi proqramların icrasından, həm də problemin məntiqi həllindən (burada bu, əsas hesab edilir) ibarət ola bilər. Bu o deməkdir ki, ekspert sistem istifadəçisinin sərəncamında onun məsələlərinin həlli üçün effektiv proqram vasitələri, habelə problemin həli mexanizminə (məntiqi çıxarış maşını) malik alət maşını mövcud olur. Problemin real quruluşundan asılı olaraq, biliyin işlənməsinin hesabi-alqoritm hissəsi, məntiqi qeyri-alqoritmik hissəsi ilə müqayisədə üstünlük təşkil edə bilər. Məsələn, şahmat oynamaq üçün ekspert sistem öz faktları (şahmat fiquru növləri və şahmat taxtası) və qaydaları (yol verilən, əhəmiyyətli gedişlər), habelə oyunun uyğun strategiyaları ilə sırf məntiqi çıxarış prosesi şəklində biliklərin işlənməsini həyata keçirir. Biliklərin işlənməsi ekspert sistemlərin tipik məsələsidir. Bu, axtarış və müqayisə yolu ilə məntiqi çıxarışın dəqiq verilmiş strategiyasına uyğun fakt və qaydaların avtomatik qiymətləndirilməsindən ibarətdir. Bu zaman alınmış aralıq nəticələr yeni fakt və qayda kimi istifadə edilir və beləliklə tam həll alqoritmi qurulur. Ə gər əvvələr konkret bir tətbiq sahəsi üçün hazırlanmış ekspert sistemlərdə biliklərin təsviri və işlənməsi bir-birilə ayrılmaz əlaqədə idisə, sonralar tam qrup məsələlər üçün ekspert sistem örtükləri meydana gəldi. Onlarda məntiqi çıxarış prosesləri predmet sahəsindən asılı deyil, başqa sözlə onlarda bilik bazası ya mövcud deyil, yaxud da dəyişiləndir. Belə sistemləri «boş» ekspert sistemlər də adlandırırlar. Onlar ancaq məntiqi çıxarış maşınından, biliklərin təsviri üçün vasitədən (bilik bazasının təşkili, imkan varsa, istifadəçi ilə əlaqə üçün interfeys) ibarət olur. 4. Izahat komponenti (nətijələrin təqdim edilməsi (təsviri)). Klassik EHM-lər üçün aşağıdakı ədalətli təsdiq mövcud idi: EHM-də insan tərəfindən ayrıca ə mrə qədər düşünülməyən, təyin edilməyən heç nə baş vermir. Bilikləri işləmək qabiliyyətinə malik olan ekspert sistemlər üçün artıq bu fikir ə dalətli deyil. Süni intellekt kimi, onların yeni keyfiyyəti belə büruzə verir ki, onlar özlərinin şəxsi məntiqi çıxarışlarını verə bilir. Həm də uzun məntiqi çıxarış zəncirinin ayrı-ayrı bölmələri qabaqcadan görülə də bilməzdi. Bu zaman ekspert sistemlərin əsas təyinatı ondan ibarətdir ki, ekspert sistemin istifadə edildiyi sahə üzrə müəyyən biliyə malik istifadəçi ilə kooperasiya (birlik) təşkil edərək istifadəçi üçün tam əyani və başa düşülən nəticələr əldə etsin. Ekspert sistemin izahat komponenti «niyə və necə ancaq belə çıxarış alınmışdır?» sualına çavab verməklə həll prosesinin ayrı-ayrı addımlarının izahı əəsasında bu məqsədə nail olur. Bununla da problemin daxili qarşılıqlı əlaqələrinə nüfuz etmək, əhəmiyyətli və ə həmiyyətsiz fakt və qaydaları ayırmağa nail olunur. Bu ekspert sistemin aldığı çıxarışları başa düşməyə, qiymətləndirməyə və ya atmağa (qəbul etməyə) imkan verir. Sonuncu hal yeni fakt və qaydaların axtarışı, tədqiqi və qəbulu ilə ə laqədardır. Bu zaman ilkin qəbul edilib maşina daxil edilmiş fakt və mülahizələr yalan, qeyri-adekvat, düzgün olmayan və ya sadəjə olaraq heç bir qiyməti olmayan ola bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, belə «kənar nailiyyət» həm də həlledici qiymətə malik ola bilər. Ekspert sistemlər olduqca etibarlı, kompotentli (nüfukzlu), korrektli (düzgün), açıq və həm də formal obyektmv silahdaş ola bilər. Bu (böyük həcmdə hesablamaların icrası ilə birlikdə) onların keyfiyyətcə güclü tərəfidir. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|