Microsoft Word qasimli kenale doc
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
48 etdirilməsi vəzifəsi dayanır. Bu vəzifənin uğurla həyata keçirilməsi son nəticədə ölkənin xarici valyuta gəlirlərinin yüksək sahəvi diversifikasiyasına imkan verməklə tədiyyə balansının uzunmüddətli davamlılığını təmin edəcəkdir. Kapitalın hərəkəti hesabının tənzimlənməsi strategiyası: Uzunmüddətli dövrdə milli iqtisadiyyatın inkişaf spesifikası nəzərə alınmaqla kapitalın hərəkəti hesabının tənzimlənməsi strategiyasının da işlənməsi Azərbaycan üçün ən aktual məsələlərdən biridir.Bu strategiyanın əsasında aşağıdakı prinsiplər durmalıdır: Milli iqtisadiyyata qısamüddətli spekulyativ xarici kapital
axınının məhdudlaşdırılması; Milli kapitalm leqal ixracatı üçün institutsional mühitin yaxşılaşdrılması, çünki bu Azərbaycanın xarici aləmdə formalaşmış kreditor statusunu möhkəmləndirə bilər.Müsbət haldır ki, hal-hazırda Azərbaycana xarici kapital əsas etibarilə BX formasında gəlir və xaricə repatriasiya olunan dividendlərin məbləği tədiyyə balansında heç bir gərginlik yaratmır. Çünki bu dividendlərin mənbəyi xaricdə neft ixracatından əldə olunan xarici valyuta hasilatıdır ki, bu da daxili valyuta bazarına və tədiyyə balansına mənfi təsir göstərmir. Xarici kreditlərə gəldikdə isə bu sahədə aparılan siyasət Azərbaycanda xarici borc problemi təhlükəsindən tam uzaqdır. Çünki alınan kreditlər əvvəla uzunmüddəlidir, digər tərəfdən isə bu kreditlər daxili yığım normasını yalnız tamamlayır və iqtisadi inkişafın əsas maliyyə mənbəyi deyildir. Kreditlərin böyük bir hissəsi həm də milli iqtisadiyyatın istehsal potensialının (o cümlədən ixracyönümlü) artınlmasına yönəlmişdir (məsələn, Dünya Bankının kreditləri).Kapitalın hərəkəti hesabının tənzimlənməsi strategiyasının mühüm komponentlərindən biri də portfel investisiyalar üzrə siyasətdir. Düzdür hal-hazırda Azərbaycana portfel investisiyalann axını az müşahidə olunur. Lakin, ölkənin dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası dərinləşdikcə portfel investorlarının da Azərbaycana marağı arta bilər. Ona görə də əsas strateji vəzifə bu «marağı» müəyyən bir həddə saxlamaq və onun doğuracağı monetar effektləri sərt nəzarətə götürməkdir. Kapitalın hərəkəti hesabının tənzilmlənməsi strategiyasının çox mühüm aspektlərindən biri də milli iqtisadiyyatdan kapitalın qeyri-leqal ixracının leqal formaya salınması məsələsidir. Sirr deyil ki, bütün keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da son illər xaricə müxtəlif formalarda qeyri-leqal kapital axını baş
49 vermişdir. Ona görə də başlıca vəzifələrdən biri əvvəla qeyri-leqal kapital axınına qarşı mübarizənin gücləndirilməsi olmalıdır. Çünki bu axın tədiyyə balansında gərginlik elementi yaradır. Digər tərəfdən isə qeyri-leqal kapital ixracını şərtləndirən və investisiya mühitində mövcud olan bir çox problemlərin həll olunması da vacibdir. Çünki, kapital leqal surətdə milli ş irkətlər və fiziki şəxslər tərəfindən xarici çıxanlarsa bu, bir tərəfdən ölkənin imicini və iqtisadi təsirini artırmış olur. Digər tərəfdən isə tədiyyə balansının investisiya gəlirləri üzrə gələcəkdə ölkəyə valyuta daxilolmalarının artması üçün güclü potensial yaranır. Azərbaycan hökuməti tədiyyə balansının tənzimlənməsində qısamüddətli tənzimləmə vasitələrindən effektiv şəkildə istifadə edir. Ən çox istifadə olunan alətlər isə valyuta məzənnəsinin devalvasiyası, mərkəzi bankın faiz (uçot) dərəcələrinin dəyişdirilməsi və pul kütləsinin həcminə nəzarətdir. Düzdür, bunlar müəyyən mənada stabilliyi təmin etməyə şərait yaradır və hətta 2005-ci ilin yekununa görə Azərbaycanın cari əməliyyatlar balansında 167 mln ABŞ dolları həcmində müsbət saldo yaranmışdır. Bununla belə Azərbaycan hal-hazırda əldə etdiyi formalaşmış debitor statusunu qoruyub saxlamaq və davamlı inkişaf nəticəsində kreditor statusunu əldə etmək üçün qısamüddətli tənzimləmə vasitələrini fəal şəkildə uzunmüddətli siyasətə uyğunlaşdırmalıdır. Çünki hal-hazırda Azərbaycanın xarici iqtisadi vəziyyətində müəyyən qeyri stabillik və neft amilindən kəskin şəkildə asılılıq hiss olunur və hətta ixracın strukturunda mənfiyə doğru dəyişiklik baş verir, əvəzində isə idxalın strukturu genişlənir. Əgər vaxtında tədbir görülməzsə onda bu müəyyən dövrdən sonra Azərbaycan üçün çox pis nəticələrə gətirib çıxara bilər və Azərbaycan tədiyyə balansının inkişaf fazaları üzrə geriləyə bilər. Ölkəyə daxil olan xarici kapitalın da həcmində neft sektoru böyük paya malikdir. Ümumiyyətlə Azərbaycanda sənayenin strukturunda xarici investisiyaların bölgü ölçüləri ə lverişsizdir. Xarici investisiyaların sahəvi diversifikasiya əmsalı illər üzrə 1.4-1.7 ə trafında dəyişir ki, bu da ideal hesab olunan 3-dən çox aşağıdır. Son on ildə iqtisadi sahədə keçid dövrünü geridə qoyan ölkəmizin inkişafı keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. Ötən illərdə iqtisadiyyatın davamlı və tarazlı inkişafının təmin olunması nəticəsində ÜDM - in orta illik artımı 13%, qeyri – neft sektorunda – 10,6 % təşkil etmişdir. 2003- 2012 – ci illər ərzində ÜDM 3 dəfədən çox artmış və onun inkişafına 140 mlrd. doll. yaxın, o cümlədən 60 mlrd.doll. çox xarici
50 sərmayə qoyulmuşdur. Bu illər ərzində ölkənin ixrac potensialının gücləndirilməsi nəticəsində ölkədən 200 mlrd.doll. məhsul ixrac olunmuş və strateji valyuta ehtiyyatlarının həcmi 50 mlrd.doll. çatmışdır. 2003-2013 -ci illərdəki xarici iqtisadi fəaliyyətin yekunları xarici partnyorların etimadının artdığını və Azərbaycanın xarici iqtisadi ələqələrinə getdikcə daha çox ölkə cəlb olunduğunu nümayiş etdirir. Tədiyə balansının göstəricilərinə əsaslanaraq deyə bilərik ki, qeoiqtisadi əlaqələrin davamlı inkişafı və cari vəziyyəti, getdikcə artan iqtisadi imkanlar və digər amillər Azərbaycanın dünyada artan nüfuzunun və imicinin əyani sübutudur və təsadüfi deyil ki, Ümumdünya iqtisadi forumun 2014 – 2015 –ci illər üçün “Qlobal Rəqabətlik Hesabatı” –nda ölkəmiz dünyada 46 –cı, MDB məkanında isə 1 – ci yerdədir. Son məlumatlara görə ölkəmiz 7 pillə irəliləyərək 39 –cu yerə qalxmışdır. Beləliklə, hesab edirik ki, tədiyə balansının göstəricilərinin milli iqtisadiyyatların aparıcı və digər sektorlar üzrə bölgüsünün aparılması hər bir ölkənin beynəlxalq rəqabətlilik göstəricilərinin cari vəziyyətini və gücləndirilməsi istiqamətlərini müəyyənləşdirmək üçün ümumi bir sistemdə cəmləşdirilmiş informasiya bazası rolunu oynaya bilər. Eyni zamanda qeyd etmək istərdik ki, milli iqtisadiyyatların beynəlxalq rəqabətliliyinin qiymətləndirilməsi kontekstində tədiyə balansının göstəricilərindən sistemli təhlil əsasında kompleks şəkildə demək olar ki, hələlik istifadə olunmur. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, milli iqtisadiyyatların beynəlxalq rəqabətliliyinin qiymətləndriməsi prosesində mövcud informasiya mənbələrinin hər hası birinə ə həmiyyət verilməməsi qeyri-obyektiv qiymətləndirməyə səbəb ola bilər. Bu baxımdan hesab edirik ki, hər bir ölkənin beynəlxalq bazarlarda əmtəə, xidmət və maliyyə vəziyyətini daha obyektiv qiymətləndirmək üçün tədiyə balansının göstəricilərindən uğurla istifadə etmək olar. Apardığımız tədqiqat beləl qənaətə gəlməyə əsas verir ki, milli iqtisadiyyatların qlobal rəqabətlilik reytinqinin Makroiqtisadi sabitlik, nfrastruktura və Maliyyə bazarlarının inkişafı katiqoriyalarının mövcud vəziyyətinin qiymətləndirilməsində tədiyə balansının göstəricilərindən sistemli təhlil əsasında kompleks şəkildə istifadə etməklə daha tutarlı nəticələr əldə etmək olar. Bu isə öz nöbəsində milli iqtisadiyyatların Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|