Microsoft Word qasimli kenale doc
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
54 MDB dövlətləri 4267 1649
2618 -969
Digər dövlətlər 38665
30127 8538
+21589
Əmtəə ixracı. Xarici ticarətin daha da sərbəsləşdirilməsi sahəsində tədbirlər görülməsi, yanacaq kompleksinin ixracat yönümlü müəssisələrində istehsalın inkişafı, habelə son illərdə neftin əlverişli qiyməti ixracatın sürətlə artmasını təmin etmişdir. 2013-cü ildə ixracın ümumi dəyəri 2003-cü ilə nisbətən 12,1 dəfə artaraq 31,8 mlrd. doll. bərabər olmusdur. Hesablamalar göstərir ki, son 10 ildə də Azərbaycanın ixracatının iqtisadiyyatın neft-qaz sektoru malları üzərində təmərgüzləşməsi davam etmiş və həmin malların xüsusi çəkisinin ixracatın həcmində 94,4 %-ə qədər qalxmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, 2013-cü ildə xarici bazarlara ümumi məbləğ 30 mlrd. doll. bərabər olan neft-qaz məhsulları, o cümlədən 26,9 mird. doll. xam neft ixrac edilmişdir ki, bunun da 25,3 mlrd. doll.Azərbaycan Beynəlxaq Əməliyyat Şirkəti ( ABƏŞ) tərəfində hasil olunmuş neftin payına düşür. Qeyd etmək lazımdır ki, 2013 ildə ABƏŞ-in hasil etdiyi neftin 68,8 %-i, yəni 17,4 mlrd. doll. Azərbaycanın payına düşən və 30,8 %-i, yəni 7,9 mlrd.doll. ABƏŞ-in xarici səhmdarlarının payına düşən neftdir. Xarici səhimdarların xeyrinə ixrac olunmuş neftin 3,6 mlrd. dolla. “Əsrin müqaviləsi” ilə bağlı xarici səhmdarlar tərəfindən Azərbaycana yönəldilmiş birbaşa investisiyaların repatriasiyası kimi, yəni neft sektorunun xarici öhtəliklərinin azalması hsabına, 4,3 mlrd. doll. isə xarici səhmdarların gəlirləri kimi ixrac edilmişdir. Neft məhsullar ixracının artması ilə yanaşı son illər ə rzində təbii qazın da ixracı artmağa başlamış və son beş il ərzində xarici ölkələrə 6,2 mlrd.doll. qaz ixrac olunmuşdur.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ixracatın ümumi dəyər həcminin müəyyən hissəsi qeyri neft-qaz sektorunun məhsullarının payına düşür. Təqdirəlayıq haldır ki, son on ildə iqtisadiyyatın bu sahəsinə xeyli xarici investisiya cəlb edilmiş və bəzi iri ixrac yönümlü müəssisələr xarici şirkətlərin idarəçiliyinə verilmişdir. Nəticədə 1994- 2003- ci illərin yekunlarına nisbətən 2004-2013-cü illərdə qeyri neft-qaz sektorunun ümumi ixracı 1,8 dəfə artaraq 14,0 mlrd. doll. təşkil etmişdir. Yalnız 2013 cü ildə xarici
55 ölkələrə 1,7 mlrd. doll. maşın-avadanlıq, kənd təsərrüfatı , kimya, metallurgiya və digər neft-qaz malları ixrac olunaraq 2012-ci ilin göstəricisinə nisbətən 6% artmışdır. Əmtəə idxalı. 2004-2013-ci illər ərzində milli iqtisadiyyatın inkişafı ilə bağlı ölkəyə gətirilən maşınların, avadanlığın, cihzların, tikinti materiallarının və digər istehsal yönümlü mlların xeyli artması nəticəsində idxalın ümumi dəyər həcmi 2013-cü ildə 2003-cü ilə nibətən 4 dəfədən çox artmış və 11.2 mlrd. doll. çatmışdır. Əvvəlki dövürlərdə olduğu kimi, 2013-ci ilqə də idxalın strukturu ixracın strukturundan köklü surətdə fərqlənir. Tədiyə balansının tərtibi metodoloqiyasına uyğun düzəlişlər nəzərə alınmaqla 2013- ci il ərzində ölkəyə 4,5 mlrd. doll. istelak malları gətirilmişdir. Bunun da 31 %-i, yəni 1,4 mlrd. doll. qədəri ərzaq məhsullarının payına düşür. Bundan başqa 2013-ci il ərzində ölkəyə 6,7 mlrd. doll. istehsal təyinatlı maşın-avadanlıq, kimya, qara və əlvan metal məhsulları və s. xammal gətirilmişdir. Müqisə üçün qeyd etmək lazımdır ki, 2003-cü ildə həmin məhsulların idxalı cəmi 2,5 mlrd.doll. məbləğində olmuşdur. Nəzərdən keçirilən 2004-2013-cü illər ərzində idxalın ümumi dəyəri əvvəlki 10 ilə nisbətən 5 dəfədən çox artaraq 71,8 mlrd. doll. olmuşdur. Bütövlükdə isə son 20 il ə rzində ölkəyə 86 mlrd. doll. əmtəə idxal olunmuşdur. Bunun da 15 mlrd. doll. qədəri neft-qaz sektorunda həyata keçirilən beynəlxalq layihələrin icrası ilə bağlı idxal olunmuş mallardır. Beynəlxalq xidmətlər. Azərbaycan iqtisadiyyatının çoxşaxəli inkişaf strategiyasının həyata keçirilməsi sahəsində dövlətin ardıcıl siyasəti və qeoiqtisadi ə laqələrdə baş verən müsbət dəyişikliklər beynəlxalq xidmət ticarətinin sabit qaydada artmasına və inkişafına gətirib şıxarmışdır. Hesab edirik ki, Azərbaycanın beynəlxaq xidmətlər bazarındakı cari vəziyyətinin kompleks şəkildə tədqiqi Azərbaycanın DTS-nə inteqrasiyasının müassir vəziyyətinin daha düzgün qiymətləndirilməsində və milli iqtisadiyyatın ortamüddətli inkişaf perspektivlərinin müəyyənləşdirilməsində əvəzsiz rol oynaya bilər. Bu məqsədlə ölkənin tədiyə balansında beynəlxalq xidmətlər üzürə əks etdirilmiş ümumi və ayrı-ayrı xidmət sahələrinin göstəricilərinin thlilinə üstünlük verilməlidir. Tədiyə balansının təhlili göstərir ki, Azərbaycanda beynəlxalq xidmət siyasətinin dinamikası xdmətlərin kifayət qədər yüksək sürətlə artdığını təsdiq edir.
56 Belə ki, 2013-cü ildə xarici ölkələrlə qarşılıqlı xidmət dövriyyəsi 2003- cü ildəkinə nisbətən 2 dəfə artaraq 12,4 mlrd. doll. bir qədər çox olmuşdur. Bunun isə 8,3 mlrd. doll. qeyri-rezidentlər tərəfindən Azərbaycana, 4,1 mlrd. doll. isə əksinə qeyri- rezidentlərə göstərilən xidmətlərdir. Ölkənin beynəlxaq xidmətlər bazarına inteqrasiyasının artım dinamikası ilk növbədə milli iqtisadiyyatın xarici ölkələrlə əmtəə ticarəti dövriyyəsinin sürətlə artması və tranzit nəqliyyat xidmətlərinin intensivləşməsi nəticəsində beynəlxalq daşımaların çoxalması ilə yanaşı 3-cü cədvəldən göründüyü kimi xidmət ixracının və idxalının bəzi sahələrinin kifayət qədər inkişaf etməsi ilə səciyyələnir. 3-cü cədvəl 2004-2013-cü illərin yekunları üzrə beynəlxalq xidmətlər Mlrd. ABŞ dolları
XRAC DXAL FƏRQ ( daxilolmalar) (ödənişlər) Turizm xidmətləri 7,7 9,2 -1,5 Nəqliyyat xidmətləri 5,8 6.8 -1,0 Tikinti xidmələri 1,2 9,5 -8,3 Hökumət xidmətləri 0,9 0,7 0,2 Rabitə xidmətləri 0,6 0,4 0,2 Digər xidmətlər 3,8 17,4 -13,6 CƏM 20,0 44,0 -24,0
Bütövlükdə 2004-2013-cü illərdə beynəlxalq xidmət dövriyyəsi 64 mird.doll. oimuşdur ki, bunun da 20 mlrd. doll. bu illər ərzində Azərbaycanın xarici ölkələrə göstərdiyi xidmətlərin dəyəridir. Beləliklə qeyd etmək istərdik ki, Azərbaycanın beynəlxalq xidmətlərinin inkişaf dinmikası, xüsusən “Turizm”, “Nəqliyyt” və “Tikinti” sahlərində baş vermiş kəmiyyət və keyfiyyət dəyişiklikləri ölkənin milli iqtisadiyyatının DTS-də mövqeyinin gücləndirilməsinə nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir etmişdir. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|