Microsoft Word qasimli kenale doc

 

51

beynəlxalq  rəqabətliliyinin  gücləndirilməsi  istiqamətlərinin  müəyyənləşdirilməsi  üçün 

xüsusi əhəmiyyət kəsb edə bilər. 

      Onu  da  qeyd  etmək  istərdik  ki,  tədiyə  balansının    tərtibinin  sektorlar  üzrə 

bölgüsü  dünya  təcrübəsində  ilk  dəfə    1995-ci  ildə  Azərbaycan  Respubliksının  Mərkəzi 

Bankında  yerinə  yetirilmiş  və  hal  hazırda  davam  etdirilməkdədir.  Tədiyə  balansının 

sektorial bölgüsünün çox önəmli bir iş olduğunu Beynəlxalq Valyuta Fondunun və digər 

mötəbər beynəlxalq qurumların ekspertləri də  qeyd etmişlər. Onların da fikrlərincə  milli 

iqtisadiyyatın  mövcüd  vəziyyətinin  təhlili  aparılarkən    tədiyyə  balansının  sektorial 

bölgüsü  üzrə  göstəricilərindən  istifadə  olunması  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edə  bilər  və 

Azərbaycanın  bu  sahədəki  təcrübəsinin    digər  ölkələr  tərəfindən  öyrənilməsi 

məqsədəuyğundur.  Deyilənlərə  əlavə  etmək  istərdik  ki,  Kazaxstan,  Qırğızstan  və 

Gürcüstan  mütəxəssisləri  Azərbaycanın bu sahədəki uğurlu təcrübəsi ilə  yaxından tanış 

olmuşdurlar.                  Aparılan tədqiqat belə bir qənaətə də gəlməyə əsas verir ki, 

tədiyə balansının  sektorial bölgqsünün göstəriciləri ölkə iqtisadiyyatının “qalan dünya” 

ilə  münasibətlərində  neft-qaz  və  digər  sektorların  rolunu  müəyyənləşdirməklə    yanaşı, 

milli  iqtisadiyyatın  rəqabət  qabiliyyətliliyinə  təsir  edən  amillərin  də  müəyyən 

edilməsində istifadə oluna bilər.   

 

        2.2   DTS-ə  inteqrasiya:  tədiyə balansı  və valyuta strategiyası 

   

    Son  10  ildə  iqtisadi  sahədə  keçid  dövrünü  geridə  qoyan  ölkəmizin  inkişafı 

keyfiyyətcə  yeni  mərhələyə  qədəm  qoymuşdur.  Bu  illər  ərzində  ölkənin  ixrac 

potensialının  gücləndirilməsi  nəticəsində  ölkədən  240  mlrd.doll.  çox  əmtəə  və  xidmət 

ixrac olunmuş və strateji valyuta ehtiyyatlarının həcmi 50 mlrd.dolları keçmişdir.  Milli 

iqtisadiyyatın  2004-2013-cü  illərdə  DTS-nə  inteqrasiyasının  ümumi  nəticələrini  2 

istiqamətdə təhlili etmək olar: 

DTS-nə inteqrasiya üzrə cari əməliyyarlar;  

DTS-nə inteqrasiya üzrə maliyyə əməliyyatları: BKB-na inteqrasiya. 

Aparılan      tədqiqatlar    2004-2013-cü  illərdə  xarici  partnyorların  ölkəmizə 

etimadının artdığını nümayiş etdirir və Azərbaycanın xarici iqtisadi ələqələrinə getdikcə 

---

 

52

daha  çox  ölkə  cəlb  olunduğunu  göstərir.  Bu  illər  ərzində  partnyor  ölkələrin  siyahısına 

daha  30  ölkə  əlavə  olunmuş  və  2013-cü  ildə  respublikamız  dünyanın  160  dövləti  ilə 

iqtisadi  əlaqələr  saxlamışdır.  2013-cü  ildə  əmtəə  və  xidmətlərin  idxal-ixrac  dövriyyəsi 

55,4  mlrd.  doll. çatmış və  2004-cü  ildəkinə  nisbətən 5 dəfədən  çox  artmışdır.  Son  illər 

Azərbaycan  keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə olduğu kimi qalan ölkələrlə münasibətlərində 

yalnız  borclu  kimi  çıxış  edən  ölkədən    investisiya  ixrac  edən  ölkəyə  çevrilmişdir. 

Hesablamalar  göstərir  ki,  ölkənin  məcmui  xarici  aktivləri  2015-ci  ilin  əvvəlinə  120 

mlrd.doll.  çatacaqdır.  Nəticədə  dünyanın  kapital  bazarlarında  Azərbaycanın  mövqeyi 

daha  da  möhkəmlənəcək  və  kapitalın  hərəkəti  sahəsində  ölkənin  kifayət  qədər  yüksək 

beynəlxalq kredit və investisiya reytinqi qazanmasına səbəb olacaqdır.  

   1. DTS-nə inteqraciya üzrə cari əməliyyatlar. Son 10 il ərzində milli iqtisaiyyatn 

DTS-nə inteqrasiyası üzrə cari əməliyyatların ümumi məbləği 426 mlrd. doll. olmuşdur. 

Bunun isə 70 %-ə qədərini əmtəə  ticarəti təşkil edir. Əmtəə ticarəti üzrə balansı bu dövr 

ə

rzində müsbət olaraq qalmış və nəzərdən keçirilən dövrün ümumi saldosu müsbət 150,9 

mlrd.  doll.  səviyyəsində  olmuşdur.  Aşağıdakı  1  saylı  cədvəldə  cari  əməliyyatların  əsas 

analitik göstəriciləri verilmişdir. 

                                                                                                                   1-ci cədvəl 

2004-2013-cü illərdə DTS-nə inteqrasiya üzrə cari əməliyyatlar 

                                                                                                              Mlrd.ABŞ doll. 

Göstəricilər 

Dövriyyə 

O    c ü m l ə d ə n 

Daxilolmalar  ödənişlər 

fərq 

Cari əməliyyatlar 

426,0 

261,2 

164,8 

96,4 

neft-qaz sektoru 

275,0 

209,3 

65,7 

143,6 

digər sektorlar 

151,0 

51,9 

99,1 

-47,2 

Ə

mtəə ticarəti 

294,5 

222,7 

71,8 

150,9 

neft-qaz sektoru 

221,3 

208,7 

12,6 

196,1 

digər sektorlar 

73,2 

14,0 

59,2 

-45,2 

Beynəlxalq xidmətlər 

64.0 

20.0 

44,0 

-24,0 

neft-qaz sektoru 

17,8 

- 

17,8 

-17,8 

digər sektorlar 

46,2 

20,0 

26,2 

-6,2 

---

 

53

Gəlirlər 

47,6 

6,0 

41,6 

-35,6 

neft-qaz sektoru 

35,9 

0,6 

35,3 

-34,7 

digər sektorlar 

11,7 

5,4 

6,3 

-0,9 

Digər əməliyyatlar 

19,9 

12,5 

7,4 

5,1 

neft-qaz sektoru 

- 

- 

- 

- 

digər-sektorlar 

19,9 

12,5 

7,4 

      5,1 

           

     

 Əmtəə ticarəti. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi hal hazırda Azərbaycan 160 ölkə ilə    

ticarət əlaqələri yaratmışdır. Bununla belə ixrac-idxal dövriyyəsinin 70 % -ə qədəri əsas 

tərəf  müqabilləri  olan  10  ölkənin  payına  düşür.  Bunlar    taliya,  Birləşmiş  Krallıq, 

Türkiyə,  ABŞ,  Rusiya,  ndoneziya,  Almaniya, Tailand, Fransa  və Yaponiyadır.                    

                                                                                                                  2-ci cədvəl 

     2013-cü ildə əmtəə ticarət üzrə əsas tərəf müqabilləri 

                                                                                                          Mln. ABŞ dolları 

 

Ə

mtəə 

dövriyyəsi 

xrac 

dxal 

Saldo 

TAL YA 

6227 

5990 

237 

+5753 

B. KRALLIQ 

4421 

3203 

1218 

+1985 

TÜRK YƏ 

3451 

1793 

1658 

+135 

ABŞ 

3017 

2654 

363 

+2291 

RUS YA 

2820 

1165 

1655 

-490 

NDONEZ YA 

2800 

2772 

28 

+2744 

ALMAN YA 

2195 

1433 

762 

+671 

TA LAND 

1687 

1665 

22 

+1643 

FRANSA 

1529 

1133 

396 

+737 

YAPON YA 

1449 

1172 

277 

+895 

BAŞQALARI 

13336 

8796 

4540 

+4256 

CƏM  

42932 

31776 

11156 

+20620 

---