Microsoft Word Qasimov-ias docx

195 
Bundan əlavə, İAS axtarış prosesinə başlamazdan qabaq 
Q
T
 çoxluğunu normallaşdırır, yəni  T çoxluğunun 
Q
T
 çox-
luğunda olmayan terminlər bu çoxluğa  əlavə olunur, lakin 
onların vaciblik əmsallarının qiyməti sıfıra bərabər qəbul 
edilir. Onda (7.15) düsturu aşağıdakı şəkli almış olur: 
 


,
,J
 , h
,
 
T
 : T
R
Q
T
h
QT
1
1
0





 
J
QT
h
QT
r
R

,
(7.16)
burada  






olarsa.
 
 
0,
olarsa,
  
,
Q
h
Q
h
h
T
h
T
t
T
t


Axtarışın dolğunluğunu və  dəqiqliyini yaxşılaşdırmaq 
üçün sorğunun terminlərinin sinonimləri çoxluğundan isti-
fadə etmək olar: 


J
h
T
S
Q
h
T
t
Q
h
,
1
,
~



  
T
Q


.
(7.17)
Uyğun olaraq,  


,J
 ,  h
ν
T
h
jh
,J
j
h
1
max
~
1






.
(7.18)
Sonralar  Q sorğusundan danışdıqda fərz edəcəyik ki, o, 
Q
T
 normallaşdırılmış və tamamlanmış qeyri-səlis çoxluqdur. 
İndi isə belə qeyri-səlis Q sorğusuna əsasən informasi-
yanın axtarılması məsələsinə baxaq. Aydındır ki, axtarışın 
nəticəsi istifadəçi sorğusuna daha relevant olan sənədlərin 
siyahısından ibarət olacaqdır, yəni: 
 
G
g
R
d
I

.
(7.19)
Belə ki,  





I
i
D
i
Q
D
Q
R
T
T
T
T
I
,
1



.
(7.20)

---

196 
Q sorğusuna daha relevant sənədlərin müəyyənləş-
dirilməsi üçün (7.18) məsələsi (7.1) məsələsinə analogiya 
təşkil edir və onun həlli üçün də Belman-Zadə yanaşma-
sından istifadə etmək olar. 
D
i
R
 və 
Q
R
 münasibətlər çoxluqlarının kəsişməsi  d
i
  sə-
nədinin Q sorğusuna relevantlıq dərəcəsini verir, yəni: 
Q
D
i
DQ
i
R
R
R


.
(7.21) 
Əgər  
 
J
,
1
I
,
1
,
R
ij
DQ
i




j
i
  
(7.22) 
olarsa, onda çoxluqların kəsişməsinin tapılması qaydasına 
uyğun olaraq, 
J
I
j
ij
ij
,
1
,
,
1
,




j
  
i
  



, (7.23)
burada 
ij

 – t
j
 termininə görə d
i
 sənədinin Q sorğusuna re-
levantlıq dərəcəsidir. 
Tutaq ki, 
ab
d
 –  Q sorğusuna ideal dərəcədə relevant 
olan abstrakt sənəddir. Onda t
j
 termininə görə 
ab
d
 sənədi-
nin  Q sorğusuna relevantlıq dərəcəsini aşağıdakı kimi 
müəyyən etmək olar: 
 
J
ij
I
i
ab
j
,
1
,
max
,
1



j
  


,
(7.24)
İndi isə  hər bir sənəd üçün sorğunun bütün açar 
sözlərini nəzərə almaqla 
J
j
I
i
ij
,
1
,
,
1
,


 
 

 əmsallarının 
J
j
ab
j
,
1
,

 

 əmsallarından ümumi orta kvadratik uzaq-
laşmasını hesablayaq. Bunun üçün aşağıdakı düsturdan is-
tifadə etmək olar: 

---

197 


I
i
J
J
J
j
ij
ab
j
i
,
1
,
1
2





 



.
(7.25)
Sorğuya "ideal uyğun sənəddən" (abstrakt sənəddən) 
minimal uzaqlaşmaya malik olan sənəd ən relevant sənəd 
olacaqdır: 
 
i
I
i


,
1
*
min


.
(7.26)
(7.23)-(7.26) məsələsinin həlli yeganə  ən relevant 
*
d
 
sənədini tapmağa imkan verir. Lakin praktikada, adətən, 
yalnız bir ən relevant sənədi deyil, müəyyən relevantlıq 
dərəcəsi olan bütün sənədləri tapmaq tələb olunur.  
Bu məsələnin həlli üçün relevantlığın sərhəd qiymətini 
–

 parametrini daxil edək. Onda
I
i
i
,
1
  
,




(7.28)
şərtlərini ödəyən bütün sənədləri verilmiş sorğuya relevant 
qəbul edəcəyik.  
Aşağıdakı nümunənin köməyi ilə üsulun adekvatlığını 
göstərək. 
Tutaq ki, 


8
.
0
/
,
8
.
0
/
,
95
.
0
/
9
5
3
t
t
t
Q
 
 

 –  istifadəçi
sorğusu, 


5
4
3
2
1
,
,
,
,
d
d
d
d
d
D

 isə informasiya fəzasının
axtarış sistemi tərəfindən indeksləşdirilmiş  sənədləri 
çoxluğudur. 
İndeksləşdirmə 
nəticəsində 


10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
,
,
,
,
,
,
,
,
,
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
T

 çoxluğunun terminləri
ilə  d
j
  sənədləri arasında aşağıdakı münasibətlər aşkar 
olunmuşdur: 

---