Microsoft Word Qasimov-ias docx

192 
imkan verir. Sənədlər haqqında biliklərin təkmilləşdiril-
məsi (tamamlanması) üçün onun terminləri və bu termin-
lərin sinonimləri haqqında bilikləri birləşdirmək lazımdır. 
Əgər 
D
i
T
- d
i
 sənədin terminləri çoxluğu və S
j
  isə t
j
 termi-
ninin sinonimləri çoxluğudursa, onda  




D
i
j
T
t
D
i
j
D
i
T
S
T


~
,
(7.12)
çoxluğu verilmiş  sənəd üçün təkmilləşdirilmiş terminlər 
çoxluğu olacaqdır. 
Yeni 
D
i
T
~
 çoxluğuna uyğun olan yeni 
ij

~  münasibətlə-
rinin qiymətlərini aşağıdakı kimi hesablamaq olar:  


J
1,
j
 ,
 
ij




iv
jv
J
v



,
1
max
~
(7.13)
(7.13) düsturu bütün terminlərin çəki əmsallarının yeni 
(yaxşılaşdırılmış) qiymətlərini verir. Çəki əmsallarının 
ij

 
qiymətlərinin  əvəzinə yeni 
ij

~  qiymətlərini istifadə et-
məklə (7.5)-(7.8) məsələsinin həlli daha effektiv nəticələ-
rin əldə olunmasına imkan verir. 
Təklif olunan üsulun adekvatlığını nümayiş etdirmək 
məqsədilə aşağıdakı nümunəyə baxaq. 
Əvvəlki nümunədə müəyyən olunmuş  həmin  T  və  K 
çoxluqlarını, eləcə də 
K
l
R
 və 
D
R
1
 münasibətlərini götürək.
Tutaq ki, bundan əlavə, 
 
J
J
T
jv
S
r
R


 münasibətlər matri-
si verilmişdir: 

---

193 


































































1
9
.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
9
.
0
1
0
0
9
.
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
9
.
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
9
.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
9
.
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
9
.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
9
.
0
1
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
R
S
Onda (7.14) düsturuna əsasən aşağıdakı qiymətləri alarıq: 


86
.
0
95
.
0
0
6
.
0
86
.
0
54
.
0
87
.
0
78
.
0
9
.
0
81
.
0
1

D
R
Çəki əmsallarının 
ij

~  yeni qiymətlərini istifadə etməklə 
(7.5)-(7.8) düsturları vasitəsilə hesablamalar aparmaqla 
kataloqların tematikalarının abstrakt kataloqun tematika-
sından orta kvadratik uzaqlaşma əmsalının aşağıdakı qiy-
mətlərini alarıq: 
94
.
0
11


,
64
.
0
12


,    
1
.
1
13


,
56
.
0
14


.  
Buradan görünür ki, əvvəlki nümunədən fərqli olaraq, K
4
 
tematik kataloqu verilmiş sənədə daha relevantdır. Belə ki:  
56
.
0
min
1
4
,
1
14



l
l


. 

---

194 
Qeyd olunmalıdır ki, K
2
 tematik kataloqunun orta kvad-
ratik uzaqlaşma əmsalının qiyməti 
14

 əmsalından çox cü-
zi böyükdür, ona görə də bu kataloqu da d
1
 sənədinə rele-
vant kataloq kimi qəbul etmək olar. 
7.3.  İstifadəçinin qeyri-səlis sorğusuna əsasən daha 
relevant sənədlərin axtarılması alqoritmi 
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, istifadəçinin sorğuları 
axtarış  əlamətlərini müəyyən edən açar sözlərdən və ya 
terminlərdən tərtib olunur. Əvvəlki paraqraflarda istifadəçi 
sorğusu 
 
H
h
t
Q

 kimi işarə edilmişdi.
İndekslər bazasında sənədlərin təqdim olunması forma-
tına uyğun olaraq, İAS axtarış prosesinin əvvəlində istifa-
dəçi sorğularını da müvafiq formata çevirir. Sorğuya daxil 
edilmiş  hər bir açar sözün və ya terminin həmin sorğuya 
münasibəti müəyyən edilir. Başqa sözlə, açar sözlərin tərtib 
edilmiş sorğu üçün vaciblik dərəcəsi göstərilir. Ümumiy-
yətlə, sorğu qeyri-səlis münasibət şəklində təqdim olunur: 
 


 
  
,
,H
h
Q
t
Q
h
t
h
1
/



.
(7.14)
"Sorğu-termin" münasibəti isə aşağıdakı kimi müəyyən 
edilir: 
 
 
 


H
h
T
t
T
T
Q
r
R
Q
h
Q
D
t
H
Q
h
Q
h
,
1
,
,
1
,
0
:







, (7.15) 
burada 
Q
T
 –  Q sorğusunu təşkil edən terminlər çoxluğu, 
 
Q
h
t
h



– t
h
  termininin Q sorğusu üçün vaciblik
əmsalı, 
Q
h
r
 – t
h
 termini ilə Q sorğusu arasındakı qeyri-səlis
münasibətdir. 

---