135
Cədvəl 5.18.
Radium ‐ 226 izotopunun əsas parçalanma məhsulları
Dediklərimizi ümumiləşdirərək qeyd edə bilərik ki, təbiətdə radonun iki əsas
formasına təsadüf edilir. Bunlardan birincisi radon ‐ 222 (
86
Rn
222
) izotopudur ki, bu,
uran ‐ 238 (
92
U
238
) izotopunun parçalanma məhsullarının yaratdığı radioaktiv sıranın
üzvüdür. İkincisi isə torium ‐ 232 (
90
Th
232
) izotopunun parçalanma sırasının üzvü olan
radon ‐ 220 (
86
Rn
220
) izotopudur. Radon ‐ 222 izotopunun, radon ‐ 220 izotopu ilə
müqayisədə, ümumi şüalanma dozasına verdiyi paya görə daha çox əhəmiyyət kəsb
etməsinə baxmayaraq, hər iki izotop, sadəcə olaraq, radon adlanır və eyni formada
öyrənilir. Ümumiyyətlə götürdükdə, nəzərə almaq lazımdır ki, şüalanmanın böyük
hissəsini bu qazların özləri yox, onların parçalanma məhsulları yaradır.
Dediklərimizdən aydın olur ki, təbii radionuklidlərin içərisində rəngə və
spesifik iyə malik olmayan təsirsiz radon qazı böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yaxın
keçmişə qədər genetik əhəmiyyəti və bioloji təsiri heç də layiqincə
qiymətləndirilməyən radon qazı hal‐hazırda insan orqanizmi üçün ən təhlükəli
şüalanma mənbəyi hesab olunur. Radonun yüksək radiasiya təhlükəsi yarada bilməsi
onun geniş yayılması, yüksək nüfuzetmə və miqrasiyaetmə qabiliyyətinə malik olması
və həmçinin də α ‐ parçalanmaya uğramaqla, kiçik yaşama müddətli α ‐ aktiv “qız”
elementləri yarada bilməsidir.
Radionuklid
Yarımparçalan
ma
periodu
Süalanmanın
təbiəti
Zərrəciyin enerjisi
(Mev)
226
Ra (Radium‐226)
1602 il
α
4.78
222
Rn (Radon‐222)
3.82 sutka
γ
α
γ
0.18
5.49
0.51
218
Po (Polonium‐218)
3.05 dəq
α
6.00
214
Pb (Qurğuşun‐214)
26.8 dəq
β
γ
0.72
0.35
214
Bi (Bismut‐214)
19.7 dəq
α
β
γ
5.45
1.51
0.6‐1.7
210
Ti (Tallium‐210)
1.3 dəq
β
γ
1.9‐2.3
0.79
210
Pb (Qurğuşun‐210)
22.3 il
β
γ
0.01
0.04
210
Bi (Bismut‐210)
5.01 sutka
β
1.1
210
Po (Polonium‐210)
138.4 sutka
α
5.3
206
Ti (Tallium‐206)
4.2 dəq
β
1.53
206
Pb (Qurğuşun‐206)
Stabil
‐
‐
136
Cədvəl 5.19.
Totium ‐ 228 izotopunun əsas parçalanma məhsulları
Qeyd edək ki, radioaktiv uran, torium və radium səpələnmiş halda, demək
olar ki, Yer qabığının bütün elementlərində mövcud olur. Yüzə qədər protondan və
yüzdən çox neytrondan təşkil olunmuş radium atomunun nüvəsi dağ süxurlarının
kristallik qəfəsində milyon illərlə qala bilir. Bu radioaktiv elementin parçalanması, yəni
onun nüvəsindən 2 proton və 2 neytronun α ‐ zərrəcik şəklində çıxması nəticəsində
qaz şəkilli elementin nüvəsi ‐ radon yaranır. İstənilən qaz kimi, radon qazı da, cüzi
imkan yaranan kimi əmələ gəldiyi boşluği tərk etməyə cəhd edir. Qaya daxilində radon
atomlarının belə imkanları məhduddur. Ona görə də radonun bir hissəsinin daşın
səthindən atmosferə daxil olmasına baxmayaraq, onun çox hissəsi dağ süxurlarının
məsamələrində toplanıb qalır. Həmin məsamələrin səthlə əlaqəsi yaranan anda isə
radonla zəngin hava xaricə çıxa bilir. Daş sıxılmaya məruz qalan halda radonun
məsamələrdən çıxma intensivliyi arta bilir. Həqiqətqn də, 1981‐ ci ildə amerikalı
alimlər R.Xoylab və V.Breydi (Усманов С.М., 2001) qranitin bir ox üzrə sıxılmasını
həyata keçirməklə, ondan intensiv radon ayrılmasını qeydə ala bilmişlər.
Radonun bundan da yüksək konsentrasiyası torpaqda və yeraltı su
mənbələrində müşahidə olunur. Torpaqda 10 sm dərinlikdə radonun miqdarı orta
hesabla 136‐158 kBk/m
3
intervalında dəyişir.
“Normal” uran və torium tərkibinə malik əksər torpaqlarda bu
radionuklidlərin konsentrasiyası 7‐50 Bk/kq intervalında dəyişdiyindən, radonun
konsentrasiyasının da geniş intervalda dəyişəcəyini söyləmək mümkündür.
Radionuklid
Yarımparçalanma
periodu
Süalanmasınn
təbiəti
Zərrəciyin enerjisi
(Mev)
228
Th (Torium‐228)
1.913 il
α
γ
5.4
0.08‐0.2
224
Ra (Radium‐224)
3.66 sutka
α
γ
5.6
0.24
220
Rn (Taron və ya
radon‐220)
55 san
α
γ
0.2
0.55
216
Po (Polonium‐216)
0.15 san
α
6.7
212
Pb (Qurğuşun‐212)
10.64 saat
β
γ
0.33
0.24
212
Bi (Bismut‐212)
60.6 dəq
α
β
γ
6.05
2.2
0.04‐1.0
212
Po (Polonium‐212)
304 nsan
α
8.7
208
Ti (Tallium‐208)
3.05 dəq
β
γ
1.8
0.5‐2.6
208
Pb (Qurğuşun‐208)
Stabil
‐
‐
Dostları ilə paylaş: |