Microsoft Word saboloo versiya azerbaiganuli doc

 
55
Göstəricilərin təhlili  
Бу  ъцр  тапшырыгларда  информасийа  ъядвял,  диаграм  йахуд  график  щалында  тягдим  олунур. 
Тапшырыглар ики ъцрдцр вя онларда ашаьыдакылар нязярдя тутулур: 
•  Графикдя, диаграмда йахуд ъядвялдя мцвафиг эюстяриъилярин ахтарылмасы 
•  График, диаграм йахуд ъядвял щалында тягдим олунан эюстяриъилярин тящлили ясасында нятиъя 
чыхарылмасы  
Щяр бир ъядвяли, диаграмы йахуд графики бир нечя тапшырыг (суал) мцшайият едир. Онларын щяр бири 
мятнин мцстягил тапшырыьы сайылыр. Буна эюря дя щяр бир суала ъаваб веряркян гейри-дцзэцн ъаваблар 
зянъириндян  йаха  гуртармаг  цчцн  яввялки  суала  верилмиш  ъавабы  дейил,  ъядвяли  йахуд  диаграмы 
рящбяр тутун. 
Nümunələr və izahlar 
 
Üst qrafikdə 2001/2002 – 2005/2006-cı  tədris illərində ümumtəhsil məktəbinin hər 
pilləsinin (ibtidai, baza, orta) şagirdlərinin neçə faizinin idmanla məşğul olduğu verilmişdir. 
Məsələn, üst qrafikə əsasən, müəyyən edirik ki, 2001/2002-ci tədris ilində orta məktəb şagirdlərinin 
14%-i idmanla məşğul olurdu. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Diaqramda isə 2005/2006-cı tədris ilində futbol, reqbi, güləş və idmanın hər hansı növü ilə 
məşğul olan şagirdlərin sayının ümumtəhsil məktəbinin hər bir pilləsində idmanla məşğul olan 
şagirdlərin neçə faizini təşkil etməsi barədə göstəricilər verilmişdir. Məsələn, diaqrama əsasən, 
müəyyən edirik ki, 2005/2006-cı  tədris ilində ibtidai məktəbdə futbolla məşğul olanların  sayı  
ibtidai məktəbdə idmanla məşğul olan şagirdlərin 20%-ni təşkil etmişdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
56
Cədvəl və diaqram üzrə aşağıdakı suala cavab verin: 
1. 2005/2006-cı  tədris ilində reqbi yaxud futbolla məşğul olan şagirdlərin sayı ibtidai 
məktəb şagirdlərinin sayının neçə faizini təşkil edir? 
 
a) 6% 
b) 8% 
c) 12% 
ç) 14% 
d) 16% 
 
Bu suala cavab vermək üçün həm verilən cədvəldən, həm də sütunlu diqramqan istifadə 
etmək lazımdır. 
Sütunlu diaqrama əsasən, müəyyən edirik ki, 2005/2006-cı  tədris ilində ibtidai məktəbdə 
idmanla məşğul olan şagirdlərin sayının 30%-i reqbi ilə, 20%-i isə futbolla məşğul olmuşdur. Buna 
görə də reqbi yaxud futbolla məşğul olan şagirdlərin sayı idmanla məşğul olan şagirdlərin sayının 
30%+20%=50%-nə yaxud yarısına bərabərdir.  
Cədvəl üzrə müəyyən edirik ki, həmin tədris ilində ibtidai məktəb  şagirdlərinin sayının 
24%-i idmanla məşğul olmuşdur. Müəyyən etdiyimizə görə 2005/2006-cı  tədris ilində ibtidai 
məktəbdə idmanla məşğul olan şagirdlərin sayının yarısı futbolla məşğul olmuşdur. Buna görə də 
ibtidai məktəbdə reqbi yaxud futbolla məşğul olan şagirdlərin sayı 24%-in yarısı olardı ki, bu da 
12%-ə bərabərdir. Müvafiq olaraq düzgün cavab (c)-dir. 
 
Testin riyazi hissəsinin tapşırıqları üçün ümumi tövsiyələr: 
•  Topluda verilən aşağıdakı yardımçı başlıqlarla diqqətlə tanış olun: əsas anlayışlar və 
məsələlər (səh. 57) və riyazi arayış (səh. 59). Bunlar bilik sahəsində sizin 
istiqamətinizi asanlaşdırar. 
•  Bəzi tapşırıqlara  əlavə olunmuş çertyojlar tapşırığın  şərtlərində göstərilən ölçülərə 
əməl edilməklə çəkilməmişdir. Buna görə də kəsiyin uzunluğu yaxud digər kəmiyyəti 
haqqında nəticə  çıxararkən çertyojun ölçülərinə  əsaslanmayın. Diqqəti tapşırığın 
şərtlərinə yönəldin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
57
Ясас анлайышлар вя мясяляляр 
Щесаб вя ъябр 
1.  Натурал ядядляр 
•  Натурал ядядлярин рягямлярля йазылышы 
•  Ъцт вя тяк ядядляр 
•  Бюлцнян вя бюлян; садя ядядляр 
2.  Кясрляр вя там ядядляр 
•  Онлуг кясрляр, мцсбят вя мянфи ядядляр 
•  Рягямлярин мцгайисяси 
•  Рягямляр цзяриндя щесаблама ямялиййаты 
•  Щесаблама ямялиййатынын хцсусиййятляри 
3.  Щисся вя фаиз 
•  Ядядин щиссясинин вя фаизинин тапылмасы 
•  Щисся вя фаиз цзря ядядин тапылмасы; бир ядядин диэяринин щансы щиссяси йахуд нечя фаизи 
олдуьунун тапылмасы 
4.  Нисбят вя пропорсийа 
•  Пропорсийанын ясас хассяси 
•  Пропорсионал щиссяляря бюлмяк 
•  Мигйас 
5.  Ядяд оху 
•  Ядядлярин ядяд оху цзяриндя тясвир едилмяси 
•  Ядяд оху цзяриндя нюгтянин координаты 
6.  Рийази тясвир 
•  Рийази тясвирин ядяди ящямиййяти 
•  Рийази  тясвирлярин  йенидян  гурулмасы:  охшар  цзвлярин  бирляшдирилмяси,  цмуми  вуранын 
мютяризядян кянара чыхарылмасы, вурана парчаланмасы 
•  Ики ядядин ъяминин вя фяргинин квадратынын, щабеля квадратларын фяргинин дцстурлары 
7.Тянлик; тянлийин кюкц 
•  Даиряви тянлийин щялли 
8.   Даиряви тянликляр системинин щялли 
9.   Ядядин натурал дяряъяси вя онун хассяляри 
10.  Ардыъыллыг; функсийа; функсийанын графики 
11.  Садя щесаблама 
 
Щяндяся 
1. Мцстяви цзяриндя щяндяси фигурлар 
•  Нюгтя, хятт, шца, кясик, сыныг 
•  Буъаг, буъаьын юлчц ващиди, дяряъя 
•  Дцз, эен, ити вя кцт буъаглар 
•  Гоншу, гаршылыглы, чарпаз буъаглар вя онларын хассяляри 
•  Чохбуъаглы 
•  Чохбуъаглынын диагоналы, дцзэцн чохбуъаглы, чохбуъаглынын периметри 
•  Цчбуъаглынын бярабярсизлийи 
•  Цчбуъаглынын буъагларынын щяъминин ъями 

---

 
58
•  Бярабярйанлы, бярабяртяряфли, дцзбуъаглы цчбуъаглар вя онларын хассяляри 
•  Цчбуъаьын тяряфляри вя онларын гаршысындакы буъаглар арасында асылылыг 
•  Пифагор теореми 
•  Цчбуъаьын сащясинин щесабланмасы дцстуру 
•  Ромб, дцзбуъаглы, паралелограм, квадрат вя онларын хассяляри 
•  Дцзбуъаглынын, паралелограмын, квадратын сащяляринин щесабланмасы дцстуру 
•  Чевря, даиря, мяркяз, радиус, диаметр 
•  Чеврянин узунлуьунун щесабланмасы дцстуру 
•  Даирянин сащясинин щесабланмасы дцстуру 
2. Симметрик фигурлар; охун симметрийасы 
3. Паралел вя дцз хятляр; паралел хятлярин хассяляри 
4. Мцстяви цзяриндя дцзбуъаглы координатлар системи 
5. Щяндяси ъисимляр 
•  Куб, дцзбуъаглы, паралелепипед, пирамида, кцря, нцвя, силиндр 
•  Кубун, дцзбуъаглы паралелепипедин щяъминин щесабланмасы дцстурлары 
 
Эюстяриъилярин тящлили 
1.  Эюстяриъилярин тягдимат формалары: 
•  Ъядвял 
•  Шкала 
•  График, даиряви диаграм, хятвари диаграм, сцтунвари диаграм 
 
Ещтимал нязяриййяси 
1.  Щадися вя онун ещтималы 
 
Юлчц, юлчц ващидляри 
1.  Узунлуг 
Юлчц ващидляри: сантиметр (см), десиметр (дм), метр (м), километр (км) 
2.  Сащя 
Сащя ващидляри: квадрат сантиметр (см
²), квадратметр (м²), квадрат километр (км²), щектар (ща) 
3.  Щяъм 
Щяъм ващидляри: куб сантиметр (см
³), кубметр (м³), литр 
4.  Кцтля 
Кцтля ващидляри: грам (г), килограм (кг), тон (т),  
5.  Сцрят 
Сцрят ващидляри: метр/санийя (м/сан), километр/саат (км/саат) 
6.  Вахт 
Вахт ващидляри: санийя, дягигя, саат, сутка, щяфтя, ай, ил, яср. 

---