Microsoft Word шфмт ў?ув ?ўлланма verstka doc
-rasm. Qadimgi Misr nomlari
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 8-rasm. Qadimgi Misr nomlari
74 ko‘chmanchilardan o‘zlarini himoya qilish maqsadida askarlarni safarbar qilib turganlar 25 . Mamlakat Narmer davrida yagona davlatga aylantirilgan vaqtdanoq Misrliklar metalldan foydalanish yo‘llarini bilib olganlar. Avvaliga misdan, keyin esa bronzadan har xil asboblar, kurol- yarog‘lar ishlaganlar. Ammo bu kashfiyotga qaramasdan, toshni ishlash va duradgorchilik san’ati muhim o‘rin tutgan. Chunki bu hunarni misrliklar mukammal darajada bilganlar. Masalan, shohlar qabrlaridan topilgan toshdan ishlangan ajoyib ko‘zalar va guldonlar eramizdan avvalgi 2800 yillarga, ya’ni birinchi sulola davriga to‘g‘ri keladi. Shuningdek, duradgorning bolta, arra, pichoq, bolg‘a, parma kabi ish asboblari ham xuddi hozirgi zamon duradgorining ish qurollariga o‘xshab ketadi. Qadimgi maqbaralardan topilgan mebel, kursi-o‘tirg‘ich, sandiq va boshqa amaliy buyumlar qoldiqlaridan shunday xulosaga kelish mumkinki, Misr madaniyatining o‘ziga xos xususiyati eramiz boshlanmasdan 30 asr ilgari sodir bo‘lgan. O‘z kuchlarini mustahkamlash va uzoq yashash maqsadida misrliklar tashqi muhitdan foydalanish yo‘llarini izlaganlar. Nil atrofida joylashgan dastlabki ko‘chmanchilarII o‘ziga jalb etgan bu daryo inson uchun eng zarur bo‘lgan hayotiy bir manba edi. To‘g‘ri, har yili Nilda bo‘lib turadigan suv toshqiniga qarshi biron kuch ishlatishga misrliklar ojiz edilar. Ammo, ular qurg‘oqchilik paytlarida yerlarni sug‘orish uchun kanallar va hovuzlar qazib, suv saqlashni o‘zlashtirib olganlar. Bir kanaldan ikkinchi kanalga suv chiqarish uchun «kaduf»lardan, ya’ni o‘z o‘qi atrofida aylanuvchi ingichka xodaning bir uchiga chelak, ikkinchi uchiga esa og‘ir tosh bog‘langan oddiy nasoslardan foydalanganlar. Misrliklar suv toshqini hajmini ham oldindan ko‘ra bilganlar. Buning uchun ular toshdan yasalgan va xuddi oddiy chizg‘ichga o‘xshatib chizilgan asbob «nilometr» lar qo‘llaganlar. Nilometrlar Nil qirg‘og‘iga qurilgan devorga tik holda o‘rnatilgan bo‘lib, ular suv sathidan chiqib turgan. Toshayotgan suv nilometrdagi belgilarni yuvib, yuqoriga ko‘tarilgan va yangi sathdan joy olgan. Shunday yo‘l bilan misrliklar bo‘lajak suv toshqinining hajmi haqida axborot olib turganlar. 25 Қаранг : William J. Duiker, Jackson J. Spielvogel .The Essential World History,Volume I: To 1800: Boston, 2007. Р . 19. 75 Nil daryosi faqat hayot va madaniyat manbai emas, balki tashqi dunyo bilan asosiy aloqa qilish yo‘li ham bo‘lgan. Unda turli xildagi kemalar, ayniqsa, savdo kemalari doimo ko‘p bo‘lgan. Kemalardan ba’zilari hatto O‘rta dengizga chiqishga ham jur’at etganlar. Misr o‘zida o‘rmon bo‘lmaganligi sababli tashqaridan kedr daraxti, keyinchalik esa tayyor holda yelkanli hamda eshkakli harbiy kemalarni sotib olgan. Bunday qayiqlar arxeologik qazilmalar vaqtida ehromlarda ko‘milgan holda topilgan. Bu texnik rivojlanish o‘z navbatida oliy muhandislar, riyoziyotchilar va olimlarni yuzaga chiqardi. Xuddi qadimgi rivojlangan mamlakatlarda bo‘lgani kabi Misrda ham bunday kishilarning deyarli barchasi dindorlardan iborat bo‘lgan va ular avliyo hisoblanib, o‘sha davr fir’avnlariga katta ta’sir ko‘rsata olganlar. 2. Yozuv san’ati Misrda Narmer davrida, balki undan ham ilgari yaratildi. Misrda yozuv majburiy ravishda arxivlarni saqlash, ayniqsa, xalqdan soliq olish jarayonida dunyoga keldi. Dastlabki yozuvlar faqat rasmlarda ifodalanib, ular erkakni, ayolni, sigirni, qo‘shni va boshqa buyumlarni aks ettirgai. Sonlar esa chiziqlarda ko‘rsatilgan. Keyinchalik rasmlar yoki belgilar buyum yoki narsalarni emas, balki so‘z, ovozni ham bildirgan. Misrliklar yozuvda fonetikani qo‘llaganlar. Demak, aytiladigan so‘zlar ana shu belgilarga qarab ijro etilgan. Yunonlar bu belgilarni ierogliflar, ya’ni «muqaddas belgilar» deb ataganlar, chunki ular bu belgilarni mutlaqo tushunmaganlar. Kizig‘i shundaki, misrliklar undosh tovushlarnigina ishlatganlar. Maktubning umumiy shakli o‘quvchiga uning mazmunini aniqlab bergan 26 . 26 Қаранг : William J. Duiker, Jackson J. Spielvogel .The Essential World History,Volume I: To 1800: Boston, 2007. Р . 18. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|