Microsoft Word шфмт ў?ув ?ўлланма verstka doc
-rasm.Hammurapi qonunlari
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 19-rasm.Hammurapi qonunlari
matni 129 qadimgi yodgorliklardan biridir. Eramizdan oldingi IV mingyillik oxirida Baynalnahrayndagi Dajla va Frot daryolari vodiysida mehnat taqsimoti tufayli jamiyat toifalarga bo‘lingan edi. Ammo Misrdan farqli o‘laroq, Baynalnahrayn madaniyati bir xil emas edi. Uni vujudga kelishida Shumer xalqi ishtirok etgan bo‘lib, uning tili bizga ma’lum bo‘lgan tillar guruhining hech biriga kirmaydi. Baynalnahrayn yozuvi Shumer xalqi ijodidir. Bu mixxat yozuvini avval akkadliklar, keyinroq Old Osiyoning boshqa xalqlari ham iqtibos qilgan edilar. Bu yozuv uch ming yil davomida tadrijiy rivojlanish va takomillashishda bo‘lganligi isbotlangan. Shumer yozuvi matnlarining bizgacha yetib kelganlari eramizdan oldingi XIX-XVIII asrlarga taalluqli bo‘lib, bu vaqtda Shumer tili yo‘q bo‘la boshlagan edi. To‘fon to‘g‘risidagi Shumer afsonasida xudolar tomonidan inson zotining yaratilishi va yer yuzidagi tartiblarning qanchalik mukammalligi bayon qilingan edi. Ammo noma’lum sabablarga ko‘ra, xudolar insoniyatni yo‘q qilishga qaror qilganliklari bayon etiladi. Adolatli va taqvodor hukmdor Ziusudra ilohiy vahiyga bo‘ysunib, katta kema qurganligi va shu tufayli najot topib, xudolar tomonidan abadiy hayotga loyiq ko‘rilganligi ta’kidlangan. Matnda “barcha o‘simliklar va inson urug‘i ismlarining najotkori”, deb atalgan Ziusudra xudolar tomonidan Quyosh chiqadigan mamlakat oroli bo‘lgan Tilmunga (Bahrayn) joylashtirilganligi qayd etilgan. “Ism, shumerliklar tasavvurida dunyoning barcha moddiy hodislarining ruhiga o‘xshash mohiyatdir” 41 . Shumerliklarning ko‘mish marosimida kuylanadigan marsiyalarining biri “inson va uning shaxsiy xudosi”, deb nomlanadi. Unda taqdirga tan bergan, aqlli kishining to‘satdan kasallikka chalinganligi va shu munosabat bilan o‘z xudosiga najot istab murojaat qilishi tasvirlangan. Bu ilk diniy-falsafiy asar ekanligi uning mazmunidan anglashiladi. Bunda azob-uqubatlar sababi, dunyoviy adolatsizlik, taqdirning ko‘r-ko‘rona ish tutishi, olijanob kishi hissasiga tushgan sinovlarning bayoni berilgan. “Men – aqli raso kishi bo‘laturib nega johil yoshlar bilan ish yuritishim kerak, - deb savol qo‘yadi azob tortayotgan shaxs. Men bilag‘on kishi bo‘lsamu, nega meni johillar qatoriga qo‘yishadi? Atrofda yegulik farovon bo‘lsa-da, mening 41 Қаранг : William J. Duiker, Jackson J. Spielvogel .The Essential World History,Volume I: To 1800: Boston, 2007. Р . 11. 130 yeguligim – ochlik”. Bir tomondan ayrim shaxslarning qo‘lida katta boyliklar to‘planishi, ikkinchi tomondan esa, quyi tabaqadagi ozod yollanma kishilarning qashshoqlashib borishi, ijtimoiy qarama-qarshiliklarni keskinlashtirganligi birinchi Bobil sulolasi davrida (eramizdan oldingi II mingyillik boshida) ochiq namoyon bo‘lgan edi. Natijada shu davrda mashhur podsho Xammurapining qonunlar majmuasi ishlab chiqilgan edi. Bunda diniy qarashlardan ko‘ra, ko‘proq dunyoviy ishlarga, jumladan jinoyat va jazoga, yangi iqtisodiy munosabatlardan kelib chiqib yondoshilganligi aks etgan. Jinoyatni kelib chiqishi talqinida “g‘ayri tabiiy” kuchlar aralashuviga yo‘l qo‘yilmagan. Yuridik hujjatlarning guvohlik berishicha, hukmdorlar o‘z qaror va hukmlarida hurmat yuzasidan ilohiy kuchlarga murojaat qilsalar-da, muayyan huquqiy tadbirlarda ko‘proq dunyoviy jihatni hisobga olganlar. Hukmlar ijtimoiy boshqaruv ehtiyojlarini hisobga olib hukmdorlarning hokimiyatini mustahkamlashga qaratilgan edi. Shumerliklar madaniyati Misr bilan bir qatorda dunyodagi eng qadimgi yodgorliklardan biridir. Eramizdan oldingi IV mingyillik oxirida Baynalnahrayndagi Dajla va Frot daryolari vodiysida mehnat taqsimoti tufayli jamiyat toifalarga bo‘lingan edi. Ammo Misrdan farqli o‘laroq, Baynalnahrayn madaniyati bir xil emas edi. Uni vujudga kelishida Shumer xalqi ishtirok etgan bo‘lib, uning tili bizga ma’lum bo‘lgan tillar guruhining hech biriga kirmaydi. Baynalnahrayn yozuvi Shumer xalqi ijodidir. Bu mixxat yozuvini avval akkadliklar, keyinroq Old Osiyoning boshqa xalqlari ham iqtibos qilgan edilar. Bu yozuv uch ming yil davomida tadrijiy rivojlanish va takomillashishda bo‘lganligi isbotlangan. Shumer yozuvi matnlarining bizgacha yetib kelganlari eramizdan oldingi XIX-XVIII asrlarga taalluqli bo‘lib, bu vaqtda Shumer tili yo‘q bo‘la boshlagan edi. To‘fon to‘g‘risidagi Shumer afsonasida xudolar tomonidan inson zotining yaratilishi va yer yuzidagi tartiblarning qanchalik mukammalligi bayon qilingan edi. Ammo noma’lum sabablarga ko‘ra, xudolar insoniyatni yo‘q qilishga qaror qilganliklari bayon etiladi. Adolatli va taqvodor hukmdor Ziusudra ilohiy vahiyga bo‘ysunib, katta kema qurganligi va shu tufayli najot topib, xudolar tomonidan abadiy hayotga loyiq ko‘rilganligi ta’kidlangan. Matnda “barcha o‘simliklar va inson urug‘i ismlarining najotkori”, deb atalgan Ziusudra xudolar tomonidan Quyosh chiqadigan mamlakat oroli bo‘lgan Tilmunga 131 (Bahrayn) joylashtirilganligi qayd etilgan. “Ism, shumerliklar tasavvurida dunyoning barcha moddiy hodislarining ruhiga o‘xshash mohiyatdir”. Shumerliklarning ko‘mish marosimida kuylanadigan marsiyalarining biri “inson va uning shaxsiy xudosi”, deb nomlanadi. Unda taqdirga tan bergan, aqlli kishining to‘satdan kasallikka chalinganligi va shu munosabat bilan o‘z xudosiga najot istab murojaat qilishi tasvirlangan. Bu ilk diniy-falsafiy asar ekanligi uning mazmunidan anglashiladi. Bunda azob-uqubatlar sababi, dunyoviy adolatsizlik, taqdirning ko‘r-ko‘rona ish tutishi, olijanob kishi hissasiga tushgan sinovlarning bayoni berilgan. “Men – aqli raso kishi bo‘laturib nega johil yoshlar bilan ish yuritishim kerak, - deb savol qo‘yadi azob tortayotgan shaxs. Men bilag‘on kishi bo‘lsamu, nega meni johillar qatoriga qo‘yishadi? Atrofda yegulik farovon bo‘lsa-da, mening yeguligim – ochlik”. Bir tomondan ayrim shaxslarning qo‘lida katta boyliklar to‘planishi, ikkinchi tomondan esa, quyi tabaqadagi ozod yollanma kishilarning qashshoqlashib borishi, ijtimoiy qarama-qarshiliklarni keskinlashtirganligi birinchi Bobil sulolasi davrida (eramizdan oldingi II mingyillik boshida) ochiq namoyon bo‘lgan edi. Natijada shu davrda mashhur podsho Xammurapining qonunlar majmuasi ishlab chiqilgan edi. Bunda diniy qarashlardan ko‘ra, ko‘proq dunyoviy ishlarga, jumladan jinoyat va jazoga, yangi iqtisodiy munosabatlardan kelib chiqib yondoshilganligi aks etgan. Jinoyatni kelib chiqishi talqinida “g‘ayri tabIIy” kuchlar aralashuviga yo‘l qo‘yilmagan. Yuridik hujjatlarning guvohlik berishicha, hukmdorlar o‘z qaror va hukmlarida hurmat yuzasidan ilohiy kuchlarga murojaat qilsalar-da, muayyan huquqiy tadbirlarda ko‘proq dunyoviy jihatni hisobga olganlar. Hukmlar ijtimoiy boshqaruv ehtiyojlarini hisobga olib hukmdorlarning hokimiyatini mustahkamlashga qaratilgan edi 42 . Qonunlar to‘plamining tuzilishi Hammurapining jiddiy siyosiy tadbiri edi, chunki bu to‘plam Bobilnng ijtimoiy-iqtisodiy 42 Қаранг : William J. Duiker, Jackson J. Spielvogel .The Essential World History,Volume I: To 1800: Boston, 2007. Р . 12. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|