Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
414
—
qoyulmas  unudulur. M s l n:  ndi d  dar a aralan-
maq ist yir, molla buraxm rd .  ( .V liyev)  ndi d  
dar a aralanmaq ist yir molla buraxm rd . Ayaz v  
axta getdikc  art r, çiskin v  duman k ndi bürü-
yürdü. (M. brahimov) – Ayaz v   axta getdikc  art r 
çiskin v  duman k ndi bürüyürdü.  D nizd  tufan 
qalx r, X z rin a  köpüklü ç l n dal alar  sahili 
g mirirdi. (M. brahimov) –  D nizd  tufan qalx r 
X z rin a  köpüklü ç l n dal alar  sahili g mirir-
di. 
2) Tabesiz mür kk b cüml d ki sad  cüml d n biri 
yaln z x b rd n ibar t t kt rkibli cüml  olduqda mü-
r kk b cüml nin t rkib hiss l ri aras nda vergülün 
qoyulmas  unudulur. M s l n: Bir neç  d f  çevrilib 
baxd m, görünm di. – Bir neç  d f  çevrilib baxd m 
görünm di. U aqlar getm k ist dil r, icaz  verm -
dim. – U aqlar getm k ist dil r icaz  verm dim. Ne-
ç   d f  deyibl r ki, t qaüd   ç x m, ist m mi m. – 
Neç  d f  deyibl r ki, t qaüd  ç x m ist m mi m.  
3) B z n tabeli mür kk b cüml d  ba  cüml d n 
sonra olacaq vergül i ar si unudulur v  qoyulmur. 
M s l n:  Arzum budur, do ma Az rbaycan m n 
öhr ti bütün dünyaya yay ls n. – Arzum budur 
do ma Az rbaycan m n  öhr ti bütün dünyaya ya-
y ls n.  
4) Ayd nla d rma  laq li tabesiz mür kk b cüml l -
rin t rkib hiss l ri aras nda iki nöqt   v zin  vergül 
qoyulur. M s l n:  M s l  ayd n idi: o, M
dib yi 
aç qdan-aç a sava a ça r rd . (M.Hüseyn) – 
M s l  ayd n idi, o, M
dib yi aç qdan-aç a 
sava a ça r rd . P l ngin bir n cib xasiyy ti var: 
hücuma ba lad  yerd n üç d f  ovun üstün  at l r. 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
415
—
(A. aiq) – P l ngin bir n cib xasiyy ti var, hücuma 
ba lad  yerd n üç d f  ovun üstün  at l r.  
5) Ayd nla d rma  laq li tabesiz mür kk b cüml nin 
komponentl ri aras nda iki nöqt   v zin  nöqt li 
vergül qoyulur. M s l n:  ndi bir  ey d  var: bu 
izl rd n ba  açmaq olmur ki, ay  hans  t r f  gedib. 
–  ndi bir  ey d  var; bu izl rd n ba  açmaq olmur 
ki, ay  hans   t r f  gedib. Yan-yör mi yoxlayark n 
lim  bir heyvan quyru u d ydi: bu bir p l ngin 
quyru u idi. (A. aiq) – Yan-yör mi yoxlayark n 
lim  bir heyvan quyru u d ydi; bu bir p l ngin 
quyru u idi.  
 Ayd nla d rma  laq li tabesiz mür kk b cüml nin 
komponentl ri aras nda iki nöqt  o zaman qoyulur 
ki, birinci komponentd n sonra tam fasil  edilir. 
Ancaq nöqt li vergül qoyulduqda nisb t n az fasil  
olur (birinci komponentd n sonra). Onu da qeyd 
ed k ki, bel  cüml l rin komponentl rinin birind  v  
ya h r ikisind  h mcins üzvl r olduqda komponentl r 
aras nda nöqt li vergül qoyulur. M s l n: Bir azdan 
gün l  üfüq aras nda az m saf  qald ; boz s hra, 
silsil  il  görün n qum t p l ri v  qar dak  
qayal qlar n ba   q pq rm z   i
a q rq oldu. 
(M. brahimov)  
6) B z n tabesiz v  tabeli mür kk b cüml l rin t r-
kib hiss l ri sad  müxt s r cüml l rd n ibar t ol-
duqda (daha çox) komponentl r aras nda s hv  yol 
ver r k nöqt li vergül v  ya iki nöqt d n istifad  et-
mirl r. M s l n: Bizim k nd indi çox göz ldir: gül-
l r  tir saç r, bülbüll r c h-c h vururlar. (A. aiq) –
Bizim k nd indi çox göz ldir güll r  tir saç r, bül-
büll r c h-c h vururlar. Onun qoltu unda yamaql  

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
416
—
bir bo ça vard : bu,  am yem yi idi. (A. aiq) – 
Onun qoltu unda yamaql  bir bo ça vard  bu,  am 
yem yi idi.  
7) B z n  - b
4
  v   -araq
2
  kilçil rinin funksiyalar n  
qar d r rlar, bu  kilçili sözl rd n sonra n  zaman 
vergülün olub-olmamas nda s hv  yol verirl r. Bu 
bar d  a a dak lar  bilm k vacibdir:  
a) - b
4 
kilçisi feili ba lama  kilçisi olduqda bu 
kilçili sözd n sonra vergül qoymaq olmaz. M s -
l n: O, ovçunun yax nla d n  görüb d rhal k na-
ra  ç kildi cüml sind  görüb sözünd n sonra vergül 
qoyulmur. Ona gör  ki, görüb sözü feili ba lamad r 
v   t rkib (ovçunun yax nla d n  görüb) yaratm -
d r. H min t rkib s b b v  m qs d z rfliyi v zif sin-
d dir. Ancaq  K rim xan onun ba n   s allay b, 
üzünd n öpdü cüml sind  is  s allay b sözünd  - b 
kilçisi n qli keçmi  zaman  kilçisidir v  ondan 
sonra vergül qoyulur. Ona gör  ki, bu cüml d  ikinci 
bir x b r d  var. Dem li, - b
4
  kilçili söz cüml  üzvü 
kimi z rflik v zif sind  olduqda ondan sonra vergül 
qoyulmur. Ancaq h mcins x b r v zif sind   ç x  
etdikd  - b
4
  kilçili sözd n sonra vergül qoyulur.  
 B z n  - b
4
 
kilçili feili ba lamalar cüml d  feili 
ba lama t rkibinin h mcins t r fi kimi ç x  edir v  
özünd n sonra vergül i ar si t l b edir. M s l n: O, 
dostlar  il  görü üb hal- hval tutduqdan sonra 
dan ma a ba lad  cüml sind  feili ba lama t rkibi-
nin h mcins t r fi kimi ç x  ed n - b
4
  kilçili sözü 
ismin ç x l q hal  kilçisi il  d  i l tm k olar. H m 
d  h mcins t r fl r aras na vergül  v zin  “v ” ba -
lay c s  art rmaq olar: O, dostlar  il  görü dükd n 
v  hal- hval tutduqdan sonra dan ma a ba lad .  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
417
—
b) -araq
2
 
kilçili söz cüml d  feili ba lama v  
h mcins x b r ola bilir. Feili ba lama olduqda 
z rflik v zif sind   ç x  edir v  ondan sonra vergül 
qoyulmur. M s l n:  Partizanlar uzanaraq dü m n 
s ng rl rin  at  aç rd lar.  
 H mcins x b r v zif sind  olduqda -araq
2
  kilçili 
sözd n sonra vergül qoyulur. M s l n:  Pionerl r 
metal q r nt lar n  toplayaraq, dövl t   t hvil 
verdil r. Bu cüml d  toplayaraq sözü h mcins x b r 
v zif sind dir v  toplayaraq sözünü toplay b kimi d  
i l tm k olar. Qap n  daldan ba layaraq, ev  do ru 
ir lil dik  cüml sind   d   ba layaraq sözü h mcins 
x b rdir.  
 Onu da qeyd ed k ki, b z n -araq
2
 
kilçili feili 
ba lamalar cüml d  köm kçi nitq hiss si (qo ma) 
yerind  i l nir v  xüsusil m  yarad r. Bel  olduqda 
ondan sora vergül qoyulur. M s l n: Yeni d rs ilinin 
ba lanmas  il   laq dar olaraq, direktor m kt b  
g l nl ri t brik etdi. 
 
d biyyat: 
 
1.  .Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan dili. 
IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.407-419 
2. Z.Budaqova, R.Rüst mov. Az rbaycan dilind  dur u i ar l ri. 
Bak , 1965 
3.Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , “Aspoli-
qraf LTD” MMC, 2004, s.482-489 
4. M.H s nov. Az rbaycan dili sintaksisinin t drisind  qar ya 
ç xan ç tinlikl r. Bak , “Maarif” n riyyat , 1987, s.33-43 
5. M.H s nov. Mür kk b cüml d  dur u i ar si i l dilm sind  
ç tinlikl r. – “Az rbaycan mü llimi” q zeti, 1967, 1 dekabr 

---